Fréttablaðið - 16.03.2007, Blaðsíða 32

Fyrir skömmu var haldinn fund-ur á Húsavík vegna hugsanlegs
álvers á Bakka norðan við bæinn.
Þar flutti Þröstur Eysteinsson skóg-
fræðingur, einkar áhugavert erindi
um binding kolefnis með skógrækt
og landgræðslu.
Aðstæður við Húsavík eru
að mörgu leyti dálítið sérstak-
ar ef álver við Húsavík er hugs-
að í stærra samhengi. Allir vita
jú að nægjanleg orka í formi jarð-
varma er í næsta nágrenni, þ.e.a.s.
á Þeistareykjum og á Kröflusvæð-
inu. Annað sem skapar mikla sér-
stöðu er hve Þingeyrsýsla
er stór að flatarmáli og
gefur einstakt tækifæri
vegna þess.
Rætt er um að fyrirhug-
að álver framleiði u.þ.b.
250.000 tonn/ári sem þýðir
losun um 400.000 tonn/ári
af koltvísýrlingi. Skv. er-
indi Þrastar Eysteinsson-
ar þyrfti að gróðursetja
skóg á 550 km² landsvæði
(7,2 T CO2/ha/ár) til að
vega á móti útblæstrinum.
Það sem er áhugavert við þetta er
að kostnaðurinn við þessa skóg-
rækt er vel viðráðanlegur auk þess
að skógurinn skapar tekjur síðar
meir, verðmætara land og vinnu
fyrir bændur í sýslunum.
Hvað er þá í veginum? Ég
tel að andstæðingar stór-
iðju megi kynna sér þenn-
an kost áður en þeir fara
að hamast af öllum mætti
á móti þessari fram-
kvæmd því þetta er raun-
hæfur möguleiki. Það er
til lítils fyrir andstæðinga
framkvæmdanna að slá
um sig einn daginn og tala
um gróðurhúsaáhrif sem
hnattrænt vandamál, en
næsta dag að hafna möguleika sem
þessum. Hvað getum við betra gert
fyrir þennan hnött en þetta fyrir-
hugaða álver með hreinni orku, og
þar að auki að láta tré éta upp CO2
útblásturinn?
Mikið hefur verið rætt um vanda
Vestfjarða upp á síðkastið, og það
með réttu. Hinn ískaldi raunveru-
leiki er að Norðausturland er á ná-
kvæmlega sömu leið og Vestfirð-
ir ef ekkert verður að gert. Viljum
við það? Vestfirðingar hafa ekki
stóriðju en ætluða að efla atvinnu-
lífið með „einhverju öðru“ eins
og margir andstæðingar stóriðju
segja að sé framtíðin! Þetta „eitt-
hvað annað“ er bara svo fjári loft-
kennt og ótryggt. Stór meirihluti
þeirra sem eru á móti stóriðju fær
sín mánaðarlaun refjalaust frá ríki
eða sveitarfélögum. Þeir eru ekki
að lifa á þessu „einhverju öðru“
eins og þeir leggja til að almennir
launþegar geri. Málið er hins vegar
ekkert mikið flóknara en það að al-
mennur launþegi vill einnig fá sín
mánarlaun án refja og til þess þarf
traust fyrirtæki, fjölbreytni í at-
vinnulífinu og öflugt samfélag.
Ég er umhverfissini og því styð
ég álver á Húsavík. Tala nú ekki um
ef við ræktum skóg því samfara
til að nærast á útblæstrinum. Því
eigum við að fylkja liði um þetta
mál, bæði Norðausturlandi til góða
sem og heiminum. Annars tel ég
að við fáum „Vestfjarðafréttir“ af
þessu svæði innan eins til tveggja
ára.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Slippsins Akureyri ehf.
„Græn stóriðja“ á Húsavík raunhæfur möguleiki
Hvort sem vér lítum til náttúrulegrar
skynsemi [eða guðlegr-
ar opinberunar] þá er
fullljóst að Guð hefur
[...] gefið jörðina manna
börnum, gefið hana
mannkyni sameiginlega.
[...] (John Locke, Ritgerð um ríkis-
vald, Reykjavík 1986, bls. 66, upp-
runalega útg. 1689).
Það er alls ekki ný hugmynd að
hvers konar gæði jarðar séu sam-
eign mannkyns. Jafnvel má ganga
svo langt og segja að ýmis óefnis-
leg gæði, t.d. hugvit og listrænn
sköpunarmáttur einstaklinga sé
sameign í þessum skilningi. Í
þessum skilningi eigum við Ís-
lendingar landið okkar og allt sem
á því er. Við eigum fjöllin, dalina
og hafið umhverfis landið. Við
eigum dýr merkurinnar og fisk-
inn í hafinu. Við eigum líka góð
skáld, kvennalandslið í fótbolta, o.
s.frv. Með orðinu „eign“ erum við
hér einfaldlega að vísa til þess að
við, sem tilheyrum íslensku sam-
félagi, höfum ríka sameiginlega
hagsmuni af öllum framangreind-
um verðmætum.
Eitt virðist hafa farið á milli
mála í þjóðmálaumræðu síðustu
daga, en það er þetta: Framan-
greindar þjóðareignir, eða sam-
eignir okkar, jafngilda ekki eignar-
rétti í lagalegri merkingu. Í fyrsta
lagi samræmist það vel hugtak-
inu þjóðareign að einkaaðilar eigi
eignarréttindi. Þjóðareign á auð-
lindum er ekki þjóðnýting á auð-
lindum. Það er t.d. ekkert skrýt-
ið við það að jarðnæði á Íslandi sé
þjóðareign, en jarðeigendur eigi
jarðir sínar fullkomnum eignar-
rétti. Segja má að handhafar eign-
arréttar séu vörslumenn þjóðar-
eignarinnar, svo notað sé orðalag
heimspekingsins Jean-Jacques
Rousseau. Í annan stað er það ein-
faldlega þannig að þau
gæði sem falla undir þjóð-
areign eru misvel til þess
fallin að vera andlag eign-
arréttar. Fiskurinn í sjón-
um getur t.d. verið þjóð-
areign þótt hann geti ekki
verið lagaleg eign nokk-
urs án þess að hafa fyrst
verið veiddur.
Auðvitað getur íslenska
ríkið verið handhafi
einkaeignarréttar eins og
aðrir lögaðilar. Það er líka svo að
íslenska ríkið á (í eignarréttar-
legum skilningi), Þingvelli, þjóð-
lendurnar, hafsbotninn svo langt
sem fullveldisréttur ríkisins nær,
svo eitthvað sé nefnt. Hér er því
í raun um ríkiseign að ræða en
ekki þjóðareign í framangreind-
um skilningi.
Nú er von að spurt sé: Hvað vilja
þeir raunverulega sem telja að
stjórnarskrárákvæði um „þjóðar-
eign á náttúruauðlindum“ eigi að
vera meira en skírskotun til sam-
eiginlegra hagsmuna þjóðfélags-
þegnanna? Vilja þeir ríkiseign á
öllum auðlindum íslenskrar náttúru
(að því marki sem þessar auðlind-
ir geta verið andlag eignarréttar)?
Vilja þeir einnig ríkiseign á hvers
kyns nýtingarréttindum á auðlind-
um, t.d. fiskveiðiheimildum? Það er
ekkert lagalega því til fyrirstöðu að
koma þessum stefnumiðum í laga-
legan búning. Þá þarf hins vegar að
nota önnur og skýrari lagaleg hug-
tök en „þjóðareign“ eða „sameign
þjóðarinnar“ á náttúruauðlindum.
Höfundur er lögfræðingur.
Er þjóðareign ríkiseign?
Eitt virðist hafa farið á milli
mála í þjóðmálaumræðu
síðustu daga, en það er þetta:
Framangreindar þjóðareignir,
eða sameignir okkar, jafngilda
ekki eignarrétti í lagalegri
merkingu.
Hvað má krónan kosta?
Mörg íslensk heimili og fyrir-tæki eru að sligast undan
háum vöxtum. Eðlilega velta
margir fyrir sér hvort háir vextir
á Íslandi séu náttúrulögmál. Verð-
um við einfaldlega að kyngja því
að vextir séu alltaf miklu hærri
hér en í öðrum Evrópulöndum, rétt
eins og við þurfum að sætta okkur
við óblíðara veðurfar?
Undanfarin ár hefur vaxta-
munur við útlönd verið sérstak-
lega mikill. Stór hluti hans skýr-
ist af miklum uppgangi og ójafn-
vægi í efnahagslífinu. Sú skýring
dugar þó aðeins til að skýra hluta
hans. Ekki er óvarlegt að áætla að
um 3% stig þess vaxtamunar megi
rekja áhættuálags í viðskiptum
með krónuna vegna þess hve lítil
og óstöðug hún er.
500 þúsund á hverja fjölskyldu
Einverjum kann að þykja 3%
stig lítið en skoðum þá hvað krónan
kostar okkur. Um síðustu áramót
skulduðu heimilin í landinu 1.324
milljarða. Þar af voru 94% skuld-
anna í íslenskum krónum. Heimil-
in greiða því 37 milljarða í vaxta-
álag vegna krónunnar. Það jafn-
gildir um 500 þúsundum á hverja
fjölskyldu!
Um áramótin skulduðu fyrir-
tækin rúmlega 1.100 milljarða
í íslenskum krónum. Vaxtaálag
vegna krónu kostar fyrirtækin
því 35 milljarða króna á ári. Hluti
þeirrar fjárhæðar fer út í verðlag-
ið og endar hjá almenningi en hluti
dregur úr hagnaði fyrirtækjanna.
Samtals greiða íslensk heimili og
fyrirtæki því um 72 milljarða á
ári í sérstakt vaxtaálag vegna ís-
lensku krónunnar. Þegar vaxta-
munurinn er mikill, eins og um
þessar mundir, er sú fjárhæð mun
hærri.
Rétt er að taka fram að það er
ekki hreinn kostnaður sem leggst
á þjóðarbúið því að talsverðu leyti
eru þetta lánakjör í viðskiptum
milli Íslendinga. Vaxtagjöld sumra
eru þannig vaxtatekjur annarra.
Þetta skiptir auðvitað miklu máli
fyrir tekjuskiptinguna í landinu.
Krónan felur í sér tilfærslu tekna
frá þeim sem skulda til þeirra sem
lána.
Þessi mikli vaxtakostnaður leið-
ir til þess að æ fleiri taka lán er-
lendis á lægri vöxtum. Gallinn
við erlendar lántökur er sá að
þeim fylgir mikil gengisáhætta.
Ef krónan fellur hækkar höfuð-
stóll lánsins í krónum. Það eru því
helst fyrirtæki með tekjur í er-
lendum gjaldmiðlum, ríki, sveit-
arfélög og stærri fyrirtæki sem
geta tekið lán erlendis og hafa bol-
magn til að standa af sér geng-
issveiflur. Þess ber þó að geta að
gengisáhættan kostar sitt. Metið
hefur verið að kostnaður við geng-
isvarnir geti numið 0,5-3% af er-
lendum viðskiptum. Árið 2006 var
verðmæti útfluttrar vöru og þjón-
ustu 370 milljarðar en innfluttrar
570 milljarðar. Miðað við það gæti
kostnaður við gengisvarnir numið
5-28 milljörðum krónum árlega.
Það eru einkum minni fyrir-
tæki og almenningur sem greiða
háa innlenda vexti. Að undanförnu
hafa smærri fyrirtæki og almenn-
ingur í vaxandi mæli tekið í lán í
erlendri mynt, þrátt fyrir gengis-
áhættuna. Því er ekki nema von að
spurt sé: Er verið að verðleggja
krónuna út af markaðinum?
Er evran lausnin?
Á það hefur verið bent að helstu
kostir við upptöku evru séu stöð-
ugleiki í efnahagsmálum, minni
viðskiptakostnaður og lægri vext-
ir. Með tilliti til hags launafólks
er líklegt að áhrif þess að ganga í
myntbandalag yrðu meiri sökum
lækkunar viðskiptakostnaðar og
almenns vöruverðs heldur en
lækkunar vaxta. Því er eftir miklu
að slægjast fyrir launafólk og fyr-
irtæki.
En er málið svo einfalt? Nei, ekki
alveg. Evra verður ekki tekin upp
án inngöngu í Evrópusambandið.
Áður en af slíkri inngöngu verð-
ur þarf að gera grein fyrir ýmsum
álitamálum. Upptaka evru þýðir
einnig að við getum ekki lengur
búið við sjálfstæða peningamála-
stefnu. Gagnrýnendur evru hafa
bent á að upptaka hennar myndi
takmarka svigrúm stjórnvalda til
að takast á við hagsveiflur sem
ekki eru í takti við hagsveiflur
annarra Evrópuríkja. Þetta er rétt-
mæt gagnrýni í sögulegu ljósi en
hafa verður í huga að flest bend-
ir til að ef við værum í myntsam-
starfi með öðrum ríkjum hefðum
við aukinn hag af því að færa við-
skipti okkar enn frekar til þeirra
landa. Þannig drægi sjálfkrafa úr
líkum á að hagkerfi okkar væri úr
takti við önnur Evrópuríki í þessu
efni. Þörfin fyrir sjálfstæða pen-
ingamálastefnu yrði því ekki eins
rík. Réttilega verður þó að benda á
að reynsla undanfarinna ára sýnir
að krónan er engin trygging fyrir
því að við getum tekist á við ójafn-
vægið í hagkerfinu.
Ekkert eitt atriði getur haft
jafnmikil áhrif á lífskjör almenn-
ings og starfsskilyrði fyrirtækja
og upptaka evru. Það skiptir því
miklu máli að hér á landi fari
fram upplýst og fordómalaus um-
ræða um kosti og galla evru. Þeir,
sem hafna slíkri umræðu, hljóta
að skulda okkur skýringar á af-
stöðu sinni í ljósi þess hve mikið
er í húfi.
Bjarni Már er hagfræðingur
Samtaka iðnaðarins og Ólafur
Darri er hagfræðingur Alþýðu-
sambands Íslands.