Fréttablaðið - 16.03.2007, Blaðsíða 82

Nýlega var lögð fram á Al-þingi „skýrsla utanríkisráð-
herra um fyrirkomulag þróun-
arsamvinnu Íslands“. Hún hefur
vakið nokkurt umtal, ekki síst
vegna gagnrýni framkvæmda-
stjóra Þróunarsamvinnustofn-
unar Íslands (ÞSSÍ), Sighvats
Björgvinssonar, á vinnubrögðin
við kynningu hennar.
Skýrsla þessi er um margt
happafengur; þar er saman kom-
inn talsverður fróðleikur um
þróunarsamvinnu Íslendinga í
áranna rás. Skýrsluhöfundur,
Þorsteinn Ingólfsson sendiherra,
hefur þar unnið gott starf og
þarft. Þar kemur einnig fram að
„skýrsla þessi [sé] innlegg í um-
ræðu sem mikilvægt er að fari
fram og leiði til farsællar niður-
stöðu sem sátt geti ríkt um“. Slík
umræða er nauðsyn og það er til
að stuðla að henni að þessi grein
er fram komin.
Ég er sammála Sighvati þegar
kemur að vinnubrögðunum við
framlagningu skýrslunnar, auk
þess sem mér sýnist að skýrslu-
höfundur dragi ályktanir sem
fara þvert á það sem ætla mætti
út frá því sem segir í skýrslunni.
Auk þess eru í skýrslunni stað-
hæfingar sem láta undarlega í
eyrum stjórnarmanns ÞSSÍ.
Þarna liggur ástæða þess að
mér finnst ástæða til að gagn-
rýna þau vinnubrögð sem við-
höfð voru við að leggja skýrsl-
una fram. Eðlilegt hefði verið
að kynna efni hennar fyrst fyrir
starfsmönnum og stjórn ÞSSÍ.
Í fyrsta lagi hefði það getað
komið í veg fyrir þann óróa sem
um sig greip meðal starfsfólks
ÞSSÍ, ekki síst erlendis, þegar
það frétti af skýrslunni og þeirri
túlkun að leggja ætti stofnunina
niður og í öðru lagi hefði mátt
leiðrétta þar atriði sem ekki virð-
ast byggja á staðreyndum.
Fram kemur í skýrslunni að
„starfsmenn ÞSSÍ skila merki-
legu framlagi til alþjóðasam-
starfs Íslendinga, oft við erfiðar
aðstæður. Íslendingar geta með
stolti litið til þeirra verka og eng-
inn þarf að velkjast í vafa um að
framlag okkar skiptir máli.“ Og
þar segir einnig: „ÞSSÍ starfar
samkvæmt skýrum verklags-
reglum sem byggjast á alþjóð-
legum viðmiðum. Í reglunum
felst m.a. að öll verkefni stofn-
unarinnar eru metin reglulega
og óháðar úttektir eru gerðar á
öllum verkefnum hennar áður
en þeim lýkur. Þetta verklag er
til fyrirmyndar.“
Þrátt fyrir þessa skoðun
skýrsluhöfundar (sem ég er sam-
mála) dregur hann ályktanir sem
mér finnst ekki að passi við hana.
Þar finnst mér að hann (og utan-
ríkisráðherra) sé að láta undan
þrýstingi nokkurra starfsmanna
utanríkisráðuneytisins sem hafa
viljað fá starfsemi ÞSSÍ í ráðu-
neytið.
Skýrsluhöf-
undur bendir
á tvær leiðir í
framtíðarskipu-
lagi þróunar-
samvinnu Ís-
lendinga; annars
vegar fullan
samruna ÞSSÍ
og utanríkis-
ráðuneytisins,
hins vegar að
ÞSSÍ starfi sem sjálfstæð undir-
stofnun með skilgreint verksvið,
en í nánari tengslum við ráðu-
neytið en nú er.
Höfundur bendir á kosti og
galla beggja leiða og tekur síðan
þá afstöðu að mæla með fyrri
leiðinni. Þegar hann ræðir kosti
fyrri leiðarinnar nefnir hann
átta atriði en fjögur atriði þegar
kemur að göllunum. Og það eru
einmitt fjögur grundvallaratriði
sem ég tel að vegi mun þyngra
en þau átta jákvæðu (sem ég er
ekki að öllu leyti sammála): Gall-
arnir fjórir eru þessir, að mati
skýrsluhöfundar:
a)Ákvarðanataka vegna tvíhliða
verkefna gæti orðið seinvirk-
ari en nú er.
b)Erfiðara gæti reynst að við-
halda fagþekkingu í þróun-
arsamvinnu vegna flutnings-
skyldu starfsmanna utanríkis-
ráðuneytisins.
c)Hætta á að áherslur og verk-
efna val þróunarsamvinn-
unnar taki tíðari breytingum
vegna reglulegra breytinga á
yfirstjórn ráðuneytisins.
d)Auknar líkur á að skammtíma-
sjónarmið, sem taka mið af af-
stöðu alþjóðastjórnmála, ráði
ferðinni í tvíhliða þróunar-
samvinnu Íslands í stað fag-
legra sjórnarmiða.
Tveir seinni liðirnir þýða að
þróunarsamvinna Íslendinga
kynni að verða komin undir geð-
þóttaákvörðunum sitjandi ráð-
herra hverju sinni. Þróunar-
samvinna er hins vegar lang-
tímaverkefni sem ekki má vera
komin undir tilviljanakenndum
dyntum einstaklinga sem gegna
ráðherraembættum tímabundið.
Þrátt fyrir þessa laukréttu nið-
urstöðu leggur skýrsluhöfundur
til að þessi leið verði valin.
Hér má bæta fimmta atrið-
inu við gallalistann: Hætt er við
að algjör samstaða stjórnmála-
flokka um þróunarsamvinnu
myndi bresta og málefnið yrði
partur af flokkspólitísku dægur-
þrasi ef þessar breytingar yrðu
ofan á.
Það er ljóst að engin lög eru
hafin yfir breytingar og lagfær-
ingar; sama gildir um stofnan-
ir á borð við ÞSSÍ. Ljóst er að
með rýmkun á lagaheimildum
mætti gera henni auðveldara
um samstarf við utanaðkomandi
aðila. Sama gildir um starfsregl-
ur stofnunarinnar. Núverandi
skipulag hennar og vinnbrögð
gera það hins vegar að verkum
að starf ÞSSÍ er mjög skilvirkt
og traust. Samstarfsaðilar í þró-
unarlöndum hafa lýst sérstakri
ánægju með áreiðanleika henn-
ar í samstarfi. Þess vegna þykir
mér rétt að vara við breytingum
á skipulagi ÞSSÍ í þá veru sem
skýrsla utanríkisráðherra gerir
ráð fyrir og hún hefur gert að
sinni skoðun.
Höfundur er framhaldsskóla-
kennari og stjórnarmaður í Þró-
unarsamvinnustofnun Íslands.
Röng vinnubrögð og
skrítnar ályktanir
Undanfarið hef ég lesið greinar frá starfsfólki Alcan á Íslandi
þar sem það lofar og dásamar vinnu-
staðinn sinn og notar það sem rök
fyrir stækkun álversins í Straums-
vík. Hvernig mega það vera rétt-
mæt rök fyrir þrefaldri stækkun á
álbræðslunni að vinnustaðurinn sé
góður? Ætla ég ekki efast um ÍSAL
sem vinnustað, þeir fylgja lögbund-
inni jafnréttisstefnu og gera án efa
vel við sitt fólk eins og nútímafyr-
irtækjum er von og vísa. Sem betur
fer, þannig á það að vera. Það hins
vegar réttlætir alls ekki stækkun
álversins að hafa ánægt starfsfólk
innanborðs. Málið getur ekki snúist
um það hvort það sé gott eða slæmt
að vinna hjá Alcan eða að þeir hafi
alltaf gert vel við starfsfólk sitt. Ef
eitthvað er, hefur þetta álver því
miður verið hættulegri vinnustað-
ur en margir aðrir.
Rök hagsmunasamtaka sem
eru fylgjandi álversstækkun fara
virkilega yfir strikið í umræð-
unni undanfarið með auglýsinga-
birtingum sínum. „Þetta er vinn-
an mín“ segja þau og vonast til
að snerta viðkvæmar taugar. Að
þeir dirfist að spila með sam-
visku fólks á þann hátt að ef ál-
bræðslan stækki ekki muni fullt
af fólki missa vinnuna sína. Það
eru hrein og bein rangmæli því
það mun enginn missa vinnuna
sína verði ekki af stækkun álvers.
Álverið mun ekki hætta starfsemi
sinni næstu árin ef ekki verður af
stækkun eins og þeir sjálfir hafa
ítrekað sagt. Samviskuleg rök sem
þessi virka sem öfugmæli í huga
þeirra sem betur vita.
Fylgjendur álvers hafa einn-
ig bent á hagræn rök máli sínu til
stuðnings og tengja það við lífs-
gæði. Að bærinn muni sakna pen-
inganna sem ál-
verið greiðir í
sjóðinn og að
bæjarbúar muni
finna fyrir því í
þeim lífsgæðum
sem við búum við
hér. Staðreynd-
in er sú að frá
álverinu í dag
koma aðeins 1-2
prósent af tekj-
um bæjarins á ársgrundvelli. Og
við lifum í blóma! Peningar geta
ekki verið rök sem við hlustum á.
Börnin okkar munu áfram stunda
niðurgreiddar íþróttir þótt ál-
verið stækki ekki og ljóst er að
til eru fleiri stórfyrirtæki sem
leggja listunum lið. Annars konar
og minna mengandi starfsemi á
þessu svæði mun einnig greiða sín
gjöld og skapa veglegan virðis-
auka fyrir bæinn. Lífsgæði felast
í því að búa í heilsusamlegum bæ
þar sem hugsað er um framtíðina
á heilbrigðan hátt en ekki í meng-
andi álpeningum. Tökum ekki hag-
ræn rök fram yfir heilsu.
Við gætum endalaust rökrætt
peninga fram og tilbaka í álver-
sumræðunni en græðgi er orðið
að lykilorði í þessari umræðu yfir
það sem fylgjendur stækkun ál-
vers kalla „hagrænan ávinning“.
Græðgi er einn af löstum mann-
eskjunnar og við verðum einhvers
staðar að setja mörkin. Eigum
við alltaf að segja já ef okkur eru
boðin gull og grænir skógar bara
ef við leggjum prinsippin okkar,
heilsu, framtíð, siðfræðileg sjón-
armið og hjartans mál til hlið-
ar. Það er græðgi ef Hafnfirðing-
ar vilja sjá fyrir sér að sleppa við
að greiða fasteignagjöld eða ann-
ars konar eðlilega gjaldtöku með
tilkomu þrefalt stærra álvers og
græðgi að hálfu álversmanna að
vilja menga bæinn okkar enn frek-
ar. Við skulum ekki leyfa okkur
að sakna peninga sem við höfum
aldrei átt.
Ljóst er að ef af stækkun álvers
verður mun mengun stóraukast.
Gæði lofts í Hafnarfirði myndu
stórlega minnka og losun flestra
mengandi efna frá álverinu meira
en tvöfaldast og það þrátt fyrir
fullkomnari hreinsibúnað sem
Alcan upphefur við hvert tæki-
færi. Losun svifryks og gróður-
húsalofttegunda mun 2,5 fald-
ast og losun brennisteinstvíoxíðs
eykst einnig um 40 prósent. Eftir
stækkun verður losun gróðurhúsa-
lofttegunda frá Alcan meiri held-
ur en frá öllum samgöngum á Ís-
landi! Þessi mengun skiptir heilsu
Hafnfirðinga miklu máli þar sem
vindáttin dreifir menguninni yfir
bæinn í um 50 daga á ári.
Sjónmengun verður einnig veru-
leg í fallegu hrauninu, en verði
af stækkun verður þetta stærsta
álver í Evrópu. Íslendingar þurfa
þá að búa við það hafa risastóran
álklump við inngang höfuðborg-
ar sinnar, ekki sérlega smart í
„hreinu náttúrunni“ og með hreina
vatnið. Fulltrúi frá Alcan lýsti því
yfir á dögunum að ef ekki væri nú
þegar álver í Straumsvík kæmi
þessi staðsetning ekki til greina
fyrir nýtt álver sökum nálægðar
við byggð. Því vil ég ekki trúa því
að við samþykkjum að fá stærsta
álver í Evrópu inn á dyramottuna
til okkar. Að staðsetja svona risa-
álver bókstaflega inn í bæinn og
borgina, og alveg við framtíðar-
byggingarland Hafnarfjarðar, er
algjörlega úr takt við heilbrigða
þróun bæði hvað varðar nútíma-
legt byggðaskipulag, umhverfis-
mál og heilsufarleg mál. Hvað þá
hjartans mál!
Segjum NEI við stækkun álvers
31. mars nk.
Höfundur er verkefnisstjóri og
Hafnfirðingur.
Stöðvum stækkun álversins
Hætt er við að algjör sam-
staða stjórnmálaflokka um
þróunarsamvinnu myndi
bresta og málefnið yrði part-
ur af flokkspólitísku dægur-
þrasi ef þessar breytingar
yrðu ofan á.