Fréttablaðið - 02.11.2007, Side 20

fréttir og fróðleikur
Stuðla að
samstarfi
Síðan Hæstiréttur Banda-
ríkjanna heimilaði aftökur
á ný árið 1976 hafa meira
en þúsund dauðadæmdir
fangar verið teknir af lífi
þar í landi, síðustu árin
nánast allir með banvænni
sprautu. Sú aðferð þykir nú
vafasöm og bíður úrskurðar
hæstaréttar Bandaríkjanna.
Hæstiréttur Bandaríkjanna
úrskurðaði nú í vikunni að fresta
skyldi aftöku morðingjans Earl
Wesley Berry í Mississippi. Þessi
afstaða dómstólsins þykir ótví-
rætt merki um að hann vilji fresta
flestum aftökum í Bandaríkjunum
fram á vorið.
Ástæðan er sú að í vor er reikn-
að með því að Hæstiréttur taki
afstöðu til þess hvort framkvæmd
dauðarefsinga með banvænni
sprautu samræmist stjórnarskrá
Bandaríkjanna.
Earl Wesley Berry var dæmdur til
dauða árið 1988 fyrir að hafa rænt
og myrt 56 ára gamla konu, Mary
Bounds. Ættingjar hennar brugð-
ust ókvæða við þegar tilkynnt var
um úrskurð hæstaréttar seint á
miðvikudagskvöld, rétt áður en
framkvæma átti verknaðinn. „Þið
skulið aldrei hleypa þessum manni
út úr fangelsi,“ sagði eftirlifandi
eiginmaður hennar, Charles
Bounds, „því annars fáið þið mig.
Ég mun drepa hann.“
Berry hafði reynt allar aðrar
leiðir til að fá dómnum áfrýjað þar
til lögmönnum hans hugkvæmdist
nú síðast að leita til hæstaréttar
um að fá úrskurð um réttmæti
aðferðarinnar, að beita hinni ban-
vænu sprautu.
Mánuði fyrr, hinn 25. september,
hafði Hæstiréttur Bandaríkjanna
nefnilega fallist á að taka til með-
ferðar mál fanga í Kentucky þar
sem úrskurðað verður um lög-
mæti þessarar líflátsaðferðar.
Síðan þá hefur aðeins einn fangi
verið líflátinn, en Hæstiréttur
hefur í þrígang stöðvað aftöku
sem átti að framkvæma.
Á árinu hafa auk þess yfirvöld í
Kaliforníu, Illinois, Flórída og
fleiri ríkjum Bandaríkjanna tekið
þá ákvörðun að bíða með aftökur
þar til fundin hefur verið lausn á
þeim hnökrum sem komið hafa í
ljós á þessari líflátsaðerð.
Reynslan af banvænu spraut-
unni, sem átti að vera mannúð-
legri dauðarefsing en aðrar, hefur
nefnilega verið sú að stundum
virka lyfin ekki rétt. Dauða-
dæmdir fangar hafa hvað eftir
annað þurft að engjast í kvölum
langa hríð áður en dauðinn misk-
unnar sig yfir þá.
Hugmyndin er sú að þremur efnum
sé sprautað í æð fangans í þessari
röð: fyrst er svæfingarlyfið
natríum-thiopental notað til að
svæfa fangann; næst er sprautað í
hann pancuronium-brómíði sem
lamar vöðvakerfið og stöðvar
öndun; loks stöðvar kalíum-klóríð
hjartað og fanginn deyr.
Vandinn við sprautuna er meðal
annars sá að siðareglur lækna
banna þeim að taka þátt í að lífláta
fólk. Þeir sem taka að sér fram-
kvæmdina hafa oft litla reynslu og
eiga erfitt með að reikna út réttan
lyfjaskammt auk þess sem oft er
erfitt að finna nothæfar æðar í
föngum sem jafnvel hafa árum
saman notað eiturlyf.
Afleiðingin hefur því verið sú að
stundum virka lyfin ekki eins og
ætlast er til þannig að hinn dauða-
dæmdi getur verið enn með með-
vitund, þótt svæfingarlyfið sé
byrjað að virka til hálfs, þegar
næsta lyf, sem lamar vöðvana og
stöðvar öndunina, byrjar að virka.
Samkvæmt stjórnarskrá Banda-
ríkjanna er bannað að beita fanga
„ómannúðlegum eða óvenjulegum
refsingum“, og undir það fellur
refsing sem fólgin er í því að fang-
inn eigi langt og kvalafullt dauða-
stríð. Þess vegna hafa bandarísk
stjórnvöld allt frá síðustu áratug-
um 19. aldar reynt að finna aðferð-
ir til að lífláta dauðadæmda fanga
með mannúðlegum hætti.
Gamla aðferðin, henging, þótti
ekki henta nægilega vel til þess að
tryggja mannúðlega aftöku vegna
þess hve erfitt er að meta hve löng
snaran þarf að vera miðað við
líkamsþyngd fangans. Stundum
reyndist snaran of stutt, sem gerði
það að verkum að hann kafnaði
hægt í staðinn fyrir að deyja
strax.
Ekki þótti mikið skárra að stilla
hinum dauðadæmda upp fyrir
framan skotsveit. Hætta er á því
að ekkert skot fari beint í hjartað,
og þá er næsta víst að fanganum
blæði hægt út og hann kveljist
óstjórnlega á meðan.
Fyrsta „nútímalega og mannúð-
lega aðferðin“ var rafmagnsstóll-
inn, sem fundinn var upp árið 1888
og fyrst notaður 1890. Með tíman-
um kom þó í ljós að oft vantar upp
á mannúðina þar líka. Iðulega þarf
að gefa fanganum raflost hvað
eftir annað þangað til hann deyr
og dauðastríðið þykir ófagurt upp
á að horfa: fanginn missir þvag og
saur með tilheyrandi fnyk sem
berst til áhorfenda, stundum skjót-
ast augun út úr tóftunum, líkam-
inn fær á sig æ rauðari lit eftir því
sem hann hitnar meira og bruna-
lykt berst um herbergið. Stundum
kviknar í fanganum.
Gasklefar áttu sömuleiðis að
vera mannúðlegri en hengingin,
en reynslan er sú að dauðastríðið
verður oft langt og kvalafullt. Til
dæmis vegna þess að fanginn
reynir ósjálfrátt að halda niðri í
sér andanum þegar gasið byrjar
að streyma og dregur þannig and-
látið á langinn.
Fyrir þrjátíu árum töldu menn
sig hins vegar loks hafa fundið
lausnina á þessum vanda, nefni-
lega banvænu sprautuna.
Síðustu árin hafa nánast allar
aftökur í Bandaríkjunum farið
fram með þessum hætti, þótt raf-
magnsstóllinn hafi einnig verið
notaður í einstaka tilfellum. Í þrjá-
tíu af ríkjum Bandaríkjanna er
dauðarefsing eingöngu fram-
kvæmd með banvænni sprautu.
Aðeins í einu ríki, Nebraska, er
rafmagnsstóllinn enn notaður
stöku sinnum.
Nú er staðan breytt. Búast má
við að fáum dauðarefsingum verði
fullnægt í Bandaríkjum fyrr en
Hæstiréttur hefur kveðið upp
úrskurð sinn, sem væntanlega
verður ekki fyrr en í vor.
Flestum aftökum frestað til vors
Grínframboð íhaldssamrar gervipersónu