Tíminn - 19.06.1981, Blaðsíða 15

Föstudagur 19. júnl 1981
19
menningarmál
Þorkell Sigurbjörnsson
Gunnar Reynir Sveinsson ■ Atli Heimir Sveinsson
Musica Nova -
kirkjutónleikar
■ Kunnugir segja, að ekki ein-
asta sé tónlistarlif hér á landi
hlutfallslega langfjölbreyttast og
gróskumest á Norðurlöndum,
heldur sé hér mest að gerast á
sviði nýrrar og nútimatónlistar,
án tillits til höfðatölu. Enda er
það mikið gleðiefn: að Musica
Nova skuli nú vera upprisin eftir
áratugs dauðadá.
Siðan Musicu Novu leið hefur
mikið vatn til sjávar runnið —
tónlistarmenntun þjóðarinnar
hefur f arið fram, og hún vaxið að
reynslu og þekkingu, og ,,ungu
skáldin” sem þá höfðu tilhneig-
ingu til að ofkrydda tilveruna, eru
að verða miðaldra. Að visu hafa
komið ungir menn i staðinn, en
annað hvort þarf meira til að
ganga fram af mönnum nú en þá,
eða tónsmiðati'skan hefur breyst i
rólegra horf. Allt um það, á
kirkjutónleikunum i Kristskirkju
hinn 10. júni' var ekkert sérlega
framúrstefnulegt að sjá eða
heyra: þar var ekkert sem ekki
hefði getað verið frá fyrri öld, eða
jafnvel öldinni þar á undan. En
ekki verra fyrir það.
Tónleikarnir skiptust i tvennt:
fyrst lék Ragnar Björnsson 10
sálmaforleiki eftir 6 tónskáld, þá
Atla Heimi Sveinsson, Leif bórar-
insson, Þorkel Sigurbjörnsson,
Gunnar Reyni Sveinsson, Ragnar
Björnsson og Jón Nordal. Flestir
eru forleikir þessir við gömul is-
lensk sálmalög. Siðan söng kór,
einsöngvari og orgel kantötu eftir
Leif Þórarinsson — fióra sálma
úr Bibliunni.
Sálmaforleiki rnir 10 eru
áheyrileg li'til stykki. Þeir voru
vist frumfluttir i Skálholti fyrir
einu eða tveimur árum, en ég
hafði ekki heyrt þá áður. Þarna er
mikið um módúlasjónir og kró-
matiu, rétt eins og hjá Wagner
eða Berlioz, og ,,möguleikar
orgelsins”aðriren þeir, sem allir
þekkja frá fornu fari, ekki reynd-
ir til muna. Forleikimir fóru lika
vel i þessu frábæra umhverfi sem
kaþólska kirkjan er — þessi bygg-
ing væriútaf fyrir sig ærinástæða
til að gerast kaþólikki, ef maður
væri á annað borð áhugasamur
um trúmál. Aður fyrr, þegar
bróðir Ferdinand var á dögum,
var steinninn ber og dökkur i
kirkjunni, og þar var alltaf
dimmt og drungalegt, eins og i
gömlum gotneskum kirkjum i
Evrópu. En siðar var hún máluð
að innan i' ljósum lit, og léttara
gler sett i gluggana, svo nú er
bjart yfir kirkjunni. Og þarna er
mjög góður hljómburður og án
gjallanda, auk þess sem mér
skilst að Frobeniusorgelið i
Kristskirkju sé hið eina hér á
landi, sem i rauninni komist á
blað sem konsertorgel.
Leifur Þórarinsson mun hafa
samið kantötuna „Ris upp, ó guð”
fyrirkirkjukór Akraness, sem fór
i söngför til Þýzkalands i fyrra
með hluta hennar, þann sem full-
búinn var. Einsöngvari var Hall-
dór Vilhelmsson, en einsöngvarar
úr kór Agústa Ágústsdóttir og
Pétur ö. Jónsson; stjórnandi var
Haukur Guðlaugsson en A. Cor-
veiras organisti Svonatónlist nýt-
ur sinstórvel i Kristskirkju — það
var raunar þvi' likast, sem heilag-
ur andi væri kominn i spilið á
köflum, þegar Halldór var að
syngja, þvi' röddin virtist fylla
kirkjuna og koma úr öllum áttum
í senn. en Eysteinn Asgrimsson
segir einmitt um heilagan anda:
Almáttigr guð, allra stétta
yfirbjóðandi engla og þjóða,
ei þurfandi stað né stundir,
stað haldandi i kyrrleiks valdi,
senn verandi úti og inni,
uppi og niðri og þar i miðju,
lof sé þér um aldr og ævi,
eining sönn i þrennum greinum.
Halldór söng þarna veigamesta
hlutverkið, en kórinn gerði lika
vel svo unun var á að hlýða.
Mönnum þótti þessi kantata Leifs
hið magnaðasta tónverk, og það
er skemmtilegt að kirkjukór
Akraness skuli hafa þann metnað
að fá eitt vort meiriháttar tón-
skáld til að semja fyrir sig sér-
staka kantötu þegar hann fer út i
heim til að syngja.
Sigurður Stein-
þórsson skrifar
um tónlist.
Sumar á Kjarvalsstödum
Kjarvalsstaðir sumariö 81
Myndir:
Jóhannes Kjarval.
Austursalur.
Eru til ósýndar Kjar
valsmyndir?
■ fig man ekki hversu langt er
siðan seinasta Kjarvalssýningin á
Kjarvalsstöðum var tekin ofan,
en allavega var komið mál til
þess, a.m.k. fyrir okkur sem
sækjum sýningar i höfuðborginni.
Sömu myndir, sama sýning,
verður á endanum svolitið þreyt-
andi, jafnvel þótt sjálfur Kjarval
sé á veggjunum, og þar sem
safnið á ekki til skiptanna, er gott
að hvila meistarann ööru hverju,
þvi svo blossar hann upp i allri
sinni dýrð eftir nokkra mánuöi.
Að þessu sinni eru 119 verk á
sýningunni. Þær hafa allar veriö
þar áður, nema þrjár, ef ég fer
rétt með, Dularfull blá mynd,
önnur er af mosa og hin þriöja af
dreng en það er andlitsmynd. t
Vestursalnum er svo unga fólkiö
með sína hluti, silfur og gull.
Það er oft örðugt að gera upp á
milli myndlistarmanna og lista-
m ann a yf irleitt. E n þaö er þó ekki
minnsti vafi á þvi, aö Kjarval var
i sinni tið einhver mesti málari
þjóðar sinnar, og hann var og er
henni allri mjög kær. Það á þvi
vel við að nota sumarið til þess að
kynna verk hans með langri sýn-
ingu. Þá komamargirferðamenn
til borgarinnar, ekki aðeins út-
lendingar, heldur einnig fólk utan
af landi, sem ékki á greiöan að-
gang að góðum sýningum flesta
daga. Og hvaö okkur heimamenn
varöar, þá er sú spurning áleitin.
hvort borgin eigi ekki fleiri verk
ósýnd?
Kjarval gaf Reykjavikurborg á
sinum tfma margar myndir, eða
árið 1968, og einhvern veginn læð-
ist sá grunur að manni, að þær
hafi aldrei allar verið sýndar. Ef
svo er, þyrfti endilega að koma
þeim hið fyrsta á framfæri, til
■ Jóhannes Kjarval rnálafti sln-
ar myndir oft úti i náttúrunni.
Hann málaði um allt land. Hér er
mvnd af listamanninum við úti-
vinnu.
þessaöauka fjölbreytni á föstum
sýningum Kjarvalsstaða á verk-
um hans. Einnig ætti Listasafn
tslands að hlaupa þarna undir
bagga, því það á Kjarvalsmyndir
lika.
Já, og vel á minnst, það þyrfti
endilega að auka samvinnu safna
iReykjavik, þvi útlendingar hafa
sagt mér, aö t.d. um helgar, séu
söfninöll opin á sama tima, þann-
ig að ógjörningur er að komast
yfir það að sjá þau á sama degi.
Akureyringar munu hafa leyst
þettaá þann máta að þeir hafasin
söfn opin þannig að menn geta
gengið á söfnin i ákveöinni röð,
þvi þau eru ekki öll opin samtim-
is.
Hver var Kjarval?
Það liggur i augum uppi, að
auðvitað lifa listamenn aðallega i
verkum sinum og einvöröungu
eftir að þeir hverfa úr þessum
heimi.
Islenska þjóðin þekkir þennan
mann Kjarval, eða þeir sem
komnir eru yfir vissan aldur.
Hann var stórbrotinn persónu-
leiki,og fór sjaldan i miðjum hlið-
um. Hann var rithöfundur og
skáld og hann setti þvi ekki aðeins
svip á samtið sina meö málverk-
um. Hann var goðsögn, eöa þjóð
saga lika.
Af þvi' hefur áður veriö fundið,
að Kjarvalsstaðir viröast aðeins
ætla að rekja einn þátt sögu hans,
sum sé myndlistina. Ritmál og
skáldskap lætur það liggja milli
hluta, þótt að visu sé borgin að
láta færan rithöfund skrá ævisögu
hans.
Hjörleifur
Einarsson
fæddur 28/11 1955
dáinn 27/5 1981
Kveðja frá Félagi starfs-
manna Samvinnutrygginga og
Andvöku FSSA
• Þau válegu tiðindi spurðust
að kvöldi þess 27. mai s.l. aö
litillar flugvélar með fjórum
mönnum væri saknað.
Viðtæk leit var hafin —
menn vonuðu og biðu. 1 hönd
fóru sólarlausir dagar.
Harmafregnin var staðfest —
vélin hafði farist og meö henni
mennimir fjórir. Þjóðin öll er
harmi slegin og tregar látna
syni sina. En þungbærust og
sárust er sorgin þeim er
misstu ástvini sina.
Við sem eftir lifum, eigum
erfitt með að sætta okkur við
það, þegar menn eru hrifnir
burt mitt úr dagsins önn.
Menn i blóma lifsins, fullir af
starfsorku og sem virðast eiga
ólokið ótal verkefnum.
Frammi fyrir slikum atburð-
um finnum viö vel hvaö viö er-
um smá og vanmegnug. Við
drjúpum höföi i auðmýkt og
reynum að hugga okkur við að
Hjörleifur og félagar hans hafi
verið kallaðir til starfa að há-
leitari og göfugri verkefnum
en við i skammsýni okkar
hugðum biða þeirra okkar á
meðal.
Hjörleifur Einarsson fulltrúi
hjá Samvinnutryggingum var
fæddurá Egilsstööum 28. nóv-
ember 1955, sonur sæmdar-
hjónanna i' Mýnesi i Eiðaþing-
há, Laufeyjar Guöjónsdóttur,
sem um margra ára skeiö var
barnakennari i sveit sinni og
Einars Bjö’nssonar bónda.
Hann var yngstur sjö barna
þeirra hjóna. Hjörleifur hlaut
gottuppeldi á heimili ástrikra
foreldra og i glöðum systkina-
hópi. Hann haföi góöa eðlis-
greind og hlauti arf mikinn fé-
lagsmálaáhuga og sterka
samfélagsvitund. Hann stund-
aði nám á Eiðum en þaöan lá
leið hans i' Verslunarskóla Is-
lands, þar sem hann lauk prófi
vorið 1974. Stundaði siöan
framhaldsnám i Folkstone i
Englandi um nokkurra mán-
aða skeið.
1 janúar 1975 hóf Hjörleifur
störf hjá Samvinnutrygging-
um og starfaði þar siðan.
Hann reyndist traustur starfs-
maður, vann störf sin af heil-
um hug, ábyrgð og áhuga,
lagði sig fram. Hæfileikar
hansvoru b'ka ótviræðir og þvi
voru honum f alin ábyrgðar- og
trúnaðarstörf bæði af fyrir-
tækinu og starfsmönnum.
Starfsmenn kusu hann for-
mann starfsmannaíélagsins i
janúar 1980 og gegndi hann þvi
starfi með sóma þar til hann
lést, yngstur allra þeirra sem
gegnt hafa íormennsku i fé-
laginu frá stofnun.
Hjörleifur var vel meðal-
maður á vöxt, friður sýnum og
glaðlyndur, næmgeðja nokkuð
og fljótur til, góðviljaöur og
haföi þroska sér miklu eldri
manna. 1 brjósti hans sló við-
kvæmt og hlýtt hjarta. Hann
var góöur félagi.
Hjörleifur var kvæntur
Höllu Björku Guðjónsdóttur
frá Ytra-Gili i Eyjafiröi. Mik-
illi myndarkonu og áttu þau
Jrjá syni, Sigurð Birgi f. 24/6
1972, Einar f. 22/10 1977 og
Guðjón f. 23/4 1979.
Hjörleifur og Halla höfðu
þrátt fyrir ungan aldur af hag-
sýni og miklum dugnaði komiö
sér upp góðri ibúö að Lang-
holtsvegi 14 og búiö sér og son-
unum hlýlegt og fallegt heim-
ili.
Samstarfsmenn Hjörleifs
hjá Samvinnutryggingafélög-
unum kveðja kæran félaga og
minnast hans með virðingu og
þökk.
Við vottum aðstandendum
hans, eiginkonunni ungu, sem
nú veröur að axla þungar
byrðar,litlu sonunum þremur,
foreldrum Hjörleifs, systkin-
um hans og öörum ættingjum
og vinum, okkar dýpstu sam-
úð.
Við biöjum þess aö Drottin
huggi þá sem hryggöin slær.
Minningin um góðan dreng
lýsi þeim og ylji á dimmum
dögum.
Siguröur Þórhallsson.
Það er þvi rétt nú að nota tæki-
færið og rekja lifshlaup þessa
listamannsi örfáum oröum, fyrir
þá sem ekki vita, en æviágrip
Kjarvals er einnig i sýningar-
skránni núna.
Kjarval var fæddur i Efriey i
Meðallandi 15. október árið 1885
en var alinn upp hjá fósturfor-
eldrum i Borgarfirði eystra.
Hann hét fullu nafni Jóhannes
Sveinsson Kjarval og voru for-
eldrar hans hjónin Sveinn Ingi-
mundarson bóndi og kona hans
Kari'tas Þorsteinsdóttir, en þau
bjuggu i Meðallandi. Fjögurra
ára að aldri, fór Kjarval i fóstur
til móðurbróður sins Jóhannesar
Jónssonar bónda i Geitvik og
konu hans Guðbjargar Gissurar-
dóttur. Þar var hann fram yfir
fermingu. Stundaði hann siðan
sjómennsku og fór á skútum.
A skútunum mun hann hafa
gjört si'nar fyrstu myndir. Hann
stundaði nám i Flensborgarskól-
anum i'tvo vetur, er hann var um
tvitugt,en um þessar mundir eru
liðin 70 ár siðan Kjarval sigldi
með togara til Englands og hóf
listnám erlendis, en áður hafði
hann numið af frumherjunum,
Asgrimi Jönssyni og Þórarni B.
Þorlákssyni.
Kjarval var einn vetur i Eng-
landi aö horfa á Turner, en hélt
siðan til Kaupmannahafnar,
skútumaður, sem var að hefja
listnám i' frægum skóla, Lista-
akademiunni i Kaupmannahöfn,
en þaðan lauk hann prófi árið
1928, og þar með útskrifaður i lifið
og starfið.
Árin 1918-1920 dvaldist hann i
Florens og Róm og áriö 1928 i
Paris. Frá 1920 var hann búsettur
á tslandi, mest i Reykjavik, en þó
dvaldist hann langdvölum við
myndlistarstörf viða um landið.
Kjarval skilaöi miklu lifsverki
og enginn veit tölu mynda hans,
sem eru slfkum töfrum gæddar,
að varla mun það hafa komiö
fyrir að þær væru ekki gæddar
einhverjum sérstökiim giibs-
neista. Hvort heldur þar var krot
á servéttu, jólakort, ellegar oliu-
málverk á striga.
Hann var rausnarmaður alla
tið og gaf Reykjavikurborg stór-
gjöf af myndum árið 1969 sem
áöur sagöi og myndir hans eru út
um allt, heima og erlendis.
Hann lést i Reykjavik 13. april
árið 1972. .
Jónas Guð-
mundsson
skrifar um
myndlist