Tíminn - 12.07.1981, Blaðsíða 8

8
Sunnudagur 12. júll 1981
Framkvæmdastjóri: Johann H. Jónsson. Auglýsingastjóri: Stein-
grimur Gíslason. Skrifstofustjóri: Jóhanna B. Jóhannsdóttir. Af-
greiðslustjóri: Sigurður Brynjólfsson. Ritstjórar: Þórarinn Þórarins-
son. Elias Snæland Jónsson. Ritstjórnarfulltrúi: Oddur V. Olafsson.
Fréttastjóri: Páll Magnússon. Umsjónarmaöur Helgar-Timans: lllugi
Jökulsson. Blaöamenn: Agnes Bragadóttir. Atli Magnússon. Bjarghild-
ur Stefánsdóttir. Egill Helgason. Friðrik Indriðason. Fríða Björnsdóttir
(Heimilis-Tíminn), Halldór Valdimarsson, Heiður Helgadóttir, Jónas
Guömundsson, Jónas Guðmundsson, Kristinn Hallgrímsson, Kristin
Leifsdóttir, Ragnar Orn Pétursson (iþróttir). Otlitsteiknun: Gunnar
Trausti Guðbjörnsson. Ljósmyndir: Guðjón Einarsson, Guðjón Róbert
Agústsson, Elin Ellertsdóttir. Myndasafn: Eygló Stefánsdóttir. Próf-
arkir: Kristin Þorbjarnardóttir, Maria Anna Þorsteinsdóttir.
Ritstjórn, skrifstofur og auglýsingar: Siðumúla 15, Reykjavik. Simi:
84300. Auglýsingasimi: 18300. Kvöldsimar: 84387, 84392. — Verð i lausa-
sölu 4.00. Askriftargjald á mánuði: kr.80.00 — Prentun: Blaðaprent h.f.
Hugsjónir og ein-
lægur umbótavilji
■ Landsmót Ungmennafélags íslands er haldið á
Akureyri um þessa helgi. Landsmótin eru lang
fjölmennustu æskulýðsmót, sem efnt er til reglu-
lega hér á landi. Þar kemur ungt fólk alls staðar
af að landinu til þess að hittast i drengilegri
keppni og leik.
Landsmótin eru glæsilegur vitnisburður um
það öfluga frjálsa félagastarf, sem fram fer árið
um kring á vegum ungmennafélaganna um allt
land. Ungmennafélögin hafa lengi verið i farar-
broddi heilbrigðs æskulýðsstarfs, og þótt iþrótt-
irnar einkenni öðru fremur dagskrá landsmót-
anna, þá er hlutur ungmennafélaganna i almennu
félagsstarfi ekki siður mikilvægur i fjölmörgum
byggðarlögum.
Á þeim timum, sem við nú lifum og sem virðast
öðru fremur einkennast af oft takmarkalausri
veraldlegri kröfugerð án tillits til hagsmuna
heildarinnar, er öllum hollt að minnast þess hug-
sjónaelds, sem varð kveikjan að ungmennafélög:
unum og öflugu umbótastarfi þeirra. Þeir, sem
stofnuðu ungmennafélögin, gerðu hugsjón sina
um ræktun lands og lýðs að veruleika með dugn-
aði, ósérhlifni og einlægum umbótavilja. Þeir
gerðu ekki kröfur fyrir sjálfa sig, heldur til
sjálfra sin, og saman lyftu þeir grettistökum viða
um land.
Það kann að vera að sumum allsnægtarsjúk-
lingunum þyki það gamaldags að minnast á hug-
sjónir og ósérhlifni þeirra, sem voru reiðubúnir
að leggja á sig mikið erfiði til að koma hugsjón-
um sinum i framkvæmd. En einmitt nú, þegar
rótleysi og stundarhagur einkennir viðhorf svo
margra, er rik þörf á hugsjónalegri endurvakn
ingu. Það þarf að efla með þjóðinni trú á háleitari
markmið en veraldlegan stundarhagnað, og
kveikja með sem flestum íslendingum vilja til að
leggja eitthvað sjálfir af mörkum til sameig-
inlegra umbótamála án þess að einblina alltaf á
peningalegt endurgjald. Ánægjulegur vitnisburð-
ur um, að slikur einlægur umbótavilji er enn til
staðar, er myndarlegt framtak einstaklinga og
félagasamtaka i Kópavogi við byggingu hjúkrun-
arheimilis fyrir aldraða. Sá dugnaður, sem fjöl-
margir einstaklingar hafa sýnt i þvi máli, er af
sama tagi og hugsjónaeldur frumherja ung-
mennafélagshreyfingarinnar.
Það yrði þjóðinni til farsældar ef slikt hugarfar
leysti i vaxandi mæli gildismat peningahyggj-
unnar af hólmi. —ESJ.
„Helber endaleysa”
Breski hagfræðingurinn Nicholos Kaldor, einn
af helstu efnahagsmálasérfræðingum Harold
Wilson fyrrverandi forsætisráðherra Breta,
gagnrýndi harðlega i viðtali við Timann þá hug-
myndafræði, sem breska ihaldsrikisstjórnin fylg-
ir i efnahagsmálum og kennd er við monetar-
isma. Kaldor sagði þessa stefnu „helbera enda-
leysu”.
Afleiðingar miskunnarlausrar efnahagsstefnu
bresku ihaldsstjórnarinnar kemur nú ekki aðeins
fram i siauknu atvinnuleysi, heldur einnig i blóð-
ugum átökum i breskum borgum. Framkvæmd
kreddutrúar hefur þannig enn einu sinni leitt af
sér hörmungar fyrir almenning. Megi reynsla
Rrpfp VPTvSq trífí fíl
á vettvangi dagsinsj
■ ba6 er ofrausn nafna míns ní-
ræðs — hetjunnar á Hrafnkels-
stööum, — aö eigna Snorra
Sturlusyni heiöurinn af höfundar-
snilli Njálu. Hún beiö Snorra
næstum nfræö, þegar hann kom
þrevetur aö Odda. Aö likindum
hefur hann og aörir, sem komu
ungir í Oddasköla, lært lestur og
skrift af Njálu eöa einhverju broti
hennar.Eftil vill hefur hann lesið
Njálu oftar en flestir aörir — og
afritaö hana fyrir sjálfan sig.
Þannig gat hann einfaldlega lært
þá snilld, sem honum var lagin,
þegar hann fór sjálfur aö semja
bækur.
Sæmundur fróöi var an efa
frumhöfundur Njálu, enda var
þaö almælt á fslandi fram yfir
1600. Arni Magnússon handrita-
safnari rengdi þá vitneskju fyrst-
ur manna, svo aö kunnugt sé —
og reisti þau andmæli á furöulega
kátlegri forsendu.
Njála er fyrst og fremst örlaga-
saga stórbrotinna atgervis-
manna, sem voru uppi hálfri til
heilliöld fyrr en Sæmundur fróöi.
Flestallar söguhetjur hennar
voru skyldar Oddaverjum, eöa
tengdar þeim á annan veg. Ná-
lega allt, sem i Njálu segir, hefur
Sæmundur heyrt og lært á upp-
vaxtarárum sinum heima i Odda.
Þegar hann stofnaöi Oddaskóla
fyririslensk höföingjaefni, var aö
likindum engin bók til skráö á is-
lenska tungu. Þaö liggur i augum
■ Sæmundur fróöi á selnum
Sæmundur fróði var
frumhöfundur Njálu
uppi, aö skólasveinum bráölá á
lestrarbókum. Og þar var eigi i
önnur hús aö venda. Sæmundur
varö sjáífur aö leysa þann vanda
— og varö engin skotaskuld úr
því. Bókarefniö beiö albúiö,
geymt i' heila hans. Hann skráöi
svo snjalla sagnaþætti, aö flesta,
sem höföu spurnir af þeim, fýsti
aö heyra þá. Þeir voru snemma
felldir saman i eina stóra bók.
Ýmsir — og liklega margir —
lögöu kapp á aö eignast hana. baö
leiddi til þess, aö á tólftu öld — og
þrettándu, var Njálssaga marg-
sinnis endurrituö, i Odda og ef til
vill viöar.
Þá varekki afritaö orörétt, eins
og seinna varö siöur. Þannig
breyttust handrit stundum all-
mjög frá fyrstu gerö. Yngdust
iqip i meöferö skrifaranna.
Sagt er aö geymd séu i al-
mannasöfnum nærri 60 stór og
smá Njáluhandrit. Fræöimenn
segja hin elstu skrifuö i kringum
1300— og þau séu eftirrit eftirrita
af frumhandriti, sem þeir segja
skráð um 1280!! bó hafa þeir
fundið tvo kafla I Njálu, sem þeir
kalla „Kristni þátt’? og „Brjáns
þátt” — og fullyrða, aö séu miklu
eldri. Þar ratast þeim án efa satt
á munn. Þessir þættír sýnast
samdir einkum til frægöar Siöu-
Halli og Þorsteini syni hans:
Langafa og ömmubróður Sæ-
mundar prests í Odda.Hann heföi
getaö skráö þá fyrsta alls þess
sem nU finnst i Njálu, þótt síðar
lentu báöir þar seint I sögu — og
„Brjánsþáttur” nærri bókarlok-
um.
Þaö leynir sér eigi hve höfund-
ur Njálu fer mjúkum höndum um
marga frændur og tengdamenn
Oddaverja, rekur ýtarlega ættir
þeirra — og há lofar beiplinis
suma. Bendi á þessa fjóra: Óuö-
mund rfka á Möðruvöllum, lang-
afaSæmundar fróða, — Siðu-Hall,
annan langáfa Sæmundar fróða,
— Asgrím í Tungu EUiða-Grims-
son, tengdaföður Helga Njálsson-
ar, en bróður Sigfúss langafa Sæ-
mundar fróða, — og Gissur hvita,
móðurbróöur Halldóru hiisfrúar í
Odda langömmu Sæmundar
fróöa.
■ Helgi Hannesson
Njálssaga sýnir aö höíundur
hennar var mjög ættfróöur mað-
ur. Litill vafi leikur á þvi, aö Sæ-
mundur fróöi hafi veriö manna
ættfróöastur. Enginn annar Is-
lendingur á jafn heillegt áatal.
Af islensku fólki vantaöi aöeins
eina af átta langömmum hans og
foreldri hennar. Hún var móöir
Svarts bónda i Odda og gæti hafa
tinst Ur sögu, fyrir vangá afrit-
ara,eöa þótt of litiUar ættar, til aö
halda henni á lofti með öllu stór-
menninu.
Ari fróöi ólst upp i Haukadal
fram um tvitugsaldur. Eftir þaö
er ókunnugt um dvalarstaö hans.
Þess hefur verið getiö til, aö hann
haf i um eitt skeiö ævi veriö i þjón-
ustu Skálholtsbiskups: Gissurar
Isleifssonar. Þaö er og engu ólik-
legra, aö hann hafi á efra aldri
veriö langdvölum i Odda meö
frændum sinum: Sæmundi fróöa
og Eyjolfi syni hans. Þeir Eyjólf-
ur voru fjórmenningar frá Halli
bónda á Siðu.
Það er kunnugt, aö Ari fróöi
reit auk Islendingabókar rit, sem
fræöimenn kalla Frumlandnámu.
HUn er týnd fyrir 700 (?) árum —
og einnig Landnáma Styrmis
fróöa — eflaust eftirmynd henn-
ar. Melabók, eftirrit annarrar
hvorrar, hófst á frásögn um
fjörutiu landnema i Rangárþingi.
Tíu þeirra námu land i Rangár-
vallasveit. I engri annarri sveit
né sýslu, aö undanskildu Arnes-
þingi, eru kunnir nándar nærri
eins margir landnámsmenn. I
Landnámu hefur Ari fróöi sagt
frá sjöferð Naddodds vikings,
þegar „þá rak vestur I haf og
fundu þar land mikið. --- Þar
heitír nú Reyðarfjall á Austfjörö-
um, er þeir höfðu aö komiö. Svo
sagði Sæmundur prestur inn
fróði”, stendur þar. I Landnámu
er ætt Sæmundar rakin til 26 eða
fleiri landnámsmanna. Hvar ann-
arsstaöar en í Odda, er liklegra
aö þetta allt saman hafi veriö
skráö?
1 114. kafla Njálu, er rakinn
karlleggur Snorra goða til bór-
ólfs Mostrarskeggs „ömólfsson-
ar fiskreka, en Ari fróöi segir
hann vera son Þorgils reyðar-
siðu”, stendur þar.
Þannig gátu þeir frætt hver
annan, þessir fróöu frændur og
snillimenn, sem auk annars skrif-
uðu Islendingasögur fyrstir
manna. Sumir misvitrir „magist-
erar”, segja þó „fáránlegt”, aö
trúa þvi. Samanber ummæli Sig-
uröar Nordal um fyrirsögn elsta
handrits Gunnlaugssögu. Enþar
er Ari fróöi sagöur höfundur sög-
unnar. Siguröur segir handrita-
skrifarann hafa logið þessu. Þeir
láta ekki á sig ganga, þessir of-
boöslega læröu menn! ---- Ég
tnli þó, aö Ari fróöi veröi enn i
minnum manna, þegar Siguröur
er (Slum gleymdur.
23. júm 1981
Helgi Hannesson.