Tíminn - 12.07.1981, Blaðsíða 16

16
Sunnudagur 12. júli 1981
Sunnudagur 12. júli 1981

17
Aárunum 1925—1927 var háð mikil og alvarleg rit-
deila hér á Fróni milli tveggja andans höfuðherja
þesstíma, þ.e. Einars H. Kvaran, rithöfundar, og Sig-
urðar Nordal, prófessors. Ritdeilan snerist fyrst og
f remst um lífskoðun. Hins vegar er forsaga hennar sú
að stungið hafði verið upp á EinariH. Kvaran til bók-
menntaverðlauna Nóbels haustið 1923. Nóbelsverð-
laununumer úthlutað. Ekki Einari heldur W.B. Yeats.
Síðar er Sigurði Nordal kennt um að hafa spillt fyrir
Einari erlendis m.a. með ummælum í sænsku press-
unni, sem leitt haf i til þess að hann haf i orðið af verð-
laununum.
■ Þaö er hins vegar ekki fyrr en á
haustdögum áriö 1924 sem þetta
mál kemur til einhverrar umfjöll-
unar í islenskum blööum.
„Baktjaldamakkið við
hina sænsku ritfrú".
Þetta sama ár kom út Islensk
lestrarbók eftir Sigurö Nordal,
þar sem er úrval úr íslenskum
bókmenntum frá 1400—1900. 21.
september 1924 birtist mjög lof-
samlegur, en þó aö sumra mati
„ógætilegur, ritdómur um bókina
i Morgunblaöinu, eftir Jón
Björnsson bókmenntatýra blaös-
ins. Tveimur dögum siöar birtist
ritdómur um bókina i blaöinu
Lögréttu, eftir Þorstein Gislason,
ritstjóra hennar. Sá ritdómur er
um leiö gagnrýni á hinn fyrri.
Finnur Þorsteinn íslensku
lestrarbókinni flest til foráttu, en
einkum telur hann hana setta
saman meö þaö fyrir augum ,,aö
kasta rýrö á einstaka rithöfunda,
en hefja aöra, og kemur það ljós-
ast fram i slettum þeim, sem höf-
undur lætur bókina flytja til
Einars H. Kvaran: . Þaö mun
• flestra mál, aö baktjaldamakkiö
viö hina sænsku ritfrú i fyrra, til
þess aö spilla fyrir Einari H.
Kvaran erlendis, sé Sigurði
Nordal til engrar sæmdar, svo
ekki sé fastara aö oröi kveöiö”,
segir Þorsteinn Gislason i grein
sinni.
lýsti þeim eftir bestu vitund.
Meöal þeirra var Einar H.
Kvaran. Aö lokum sagöi frú
Garm mér, aö einhver blaða-
maöur i Sviþjóð heföi stungið upp
á Einari H. Kvaran til bók-
mennta-verðlauna Nóbels og
spurði um álit mitt. Varö það i
fyrsta sinn, sem ég heyröi þessu
fleygt.
Ég mun hafa látiö i ljósi, aö ég
væri ekki ánægöur meö Einar H.
Kvaran sem fulltrúa islenskra
bókmennta, enda gat hún vel
ráðið þaö af þeim ummælum,
sem ég haföi þegar haft. En ég
man vel, aö ég sagöi viö hana og
lagöi áherslu á: „Þaö eina sem
þér megið hafa eftir mér um
þetta mál, er þaö: aö ég tel óhæfi-
legt, aö sænska akademiiö, sem
skortir alla þekkingu á Islenskum
bókmenntum, veiti Islendingi
Nóbelsverðlaun, nema það spyrji
áöur um álit Háskólans i Reykja-
vik um málið”.
Nú leiö veturinn. Einar H.
Kvaran fékk ekki Nóbelsverð-
launin haustiö 1923, eins og kvis-
ast haföi, heldur W.B. Yeats. En
13. april 1924 birti frú Garm sam-
tal sitt viö mig i sænsku blaði,
Vecko-Journalen, sem flytur
ágætlega prentaöar myndir, en er
annars ekkert atkvæöablaö,
fremur en vant er um slik mynda-
blöö”.
1 umræddri blaöagrein er haft

■ Einar H. Kvaran, rithöfundur.
fyrir þeirri skoöun.
Meöal þeirra sem skrifa undir
þessi andmæli eru: Páll Eggert
Ólason, Siguröur P. Sivertsen,
Guðmundur Hannesson, Þóröur
Sveinsson, Haraldur Nielsson,
rétt til þess aö heimta sinn dóm
þar um meira metinn en dóma
fjölda annarra manna. Slikt er
fávislegur hroki og annaö ekki.
Eöa hvaö hefir hann lagt til Is-
lenskra bókmennta, eöa andlegs
sist láta sig henda þaö, aö hann
villi þjóðinni sýn um andleg verö-
mæti. Alit hans og dómar veröa
aö byggjast á trúleik eins og skýr
mynt. En I sumum þeim atriöum,
er aö framan getur mun þjóöinni
reynast torvelt aö skilja hann. í
þeim efnum munu leiðir Nordal'
og meginhluta þjóðarinnar skilja.
Dómur hans mun þykja, ef eigi
tortryggilegur þá aö mirinsta
kosti harla ógætilegur”.
Siguröur Nordal sendi ritstjóra
Dags stutt bréf, sem birtist i blaö-
inu 1. des 1924, þar sem hann
segir m.a. ab sænska blaðakonan
hafi ekki verið send hingað gagn-
gert vegna hugsanlegra Nóbels-
verölauna til handa Einari H.
Kvaran, „sænska akademiiö,
sem veitir bókmenntaverðlaun
Nóbels, hefur veriö jafnsaklaust
af ferðhennar og hún var af þekk-
ingu á islenskum bókmennt-
um...... En svo viljið þér ráða
álit mitt um nútimarithöfunda
vora af þessu ónákvæma
hrafli”, segir Sigurður Nordal.
Hann lýkur bréfi sinu á þessa
leið: „En i einu atriði er ég yður
algerlega sammála. Þaö er
skylda min aö sýna, aö ég hafi
ekki fellt dóm minn um Einar H.
Kvaran að óhugsuðu máli, aö
gera grein fyrir veilum þeim,
sem ég finn á list hans og lifsskoð-
un. Þessa skuld mun ég gjalda,
undir eins og mér vinnst timi til.
Þá fá formælendur hans min eig-
in orö að vegast við og þurfa ekki
aö berjast við skuggann minn.”
Sjálf ritdeilan
Og dr. Nordal stóð við orð sin.
Greinargerö hans birtist i Skirni
áríö eftir, þ.e. 1925. Er það rit-
gerðin „Undir straumhvörf. Var
hún upphaf'ritdeilunnar. Svar-
grein Kvarans kom i Iðunni sama
ár, og þar birtust einnig seinni
greinar hans tvær á árunum 1926
og 1927. önnur grein Nordals kom
sömuleiðis I Iðunni 1926, en Fok-
sandur i Vöku áriö 1927.
Ritdeila þeirra Kvarans og
aðalatriði I bókum hans, þá sé
sanngjarnast aö dæma þær eftir
gildi hennar. Þaö er lika aðal-
mark þessarar greinar.”
„Ef fela skyldi i einu oröi boö-
skap þann, sem siöari bækur
E.H.Kv. flytja, yröi orðið tvi-
mælalaust: fyrirgefningin... En
nú eru til ýmsar tegundir fyrir-
gefningar, eins og E.H.Kv. veit
vel sjálfur. Sumir fyrirgefa af
kærleika, af þvi þeir eru heilagir
menn. Sumir af tómu þróttleysi
og litilmennsku. Það skiptir þvi
mestu, á hvaöa undirstöðu þessi
boöskapur er reistur i sögum
E.H.Kv.”
Að svo búnu nefnir Nordal
nokkur dæmi úr sögum E.H.Kv.
og kemst að þeirri niðurstöðu að
hann gangi of langt I predikun
mannúöar og umburðarlyndis:
„Hvaðisjáum vér, ef vér litumst
um i þjóðfélaginu? Er það harð-
úð, kúgun, skilningsleysi, hatur?
Þvert á móti. Allt virðist vera
leyft, allt fyrirgefið, gott og illt
rennur saman I einni mannúð-
ar-þoku. Allar dyr og gluggar eru
opnir fyrir áhrifum. Menn hafa
eins mörg trúarbrögö og lifsskoö-
anir og fingur á tveim höndum..
Nú er ekki heimtað, að börnin séu
fullorðin. Það er reynt aö gera
þau meiri börn en þeim er eðli-
legt. Þroski þeirra er heftur meö
þvi að bera þau yfir hverja tor-
færu og upp hverja brekku. Siö-
an er snúið viö blaðinu og full-
oröna fólkiö gert að börnum, til
þess að gera ábyrgö þess léttari.
....En samt held ég aö mann-
kynið neyðist, þegar til lengdar
lætur, til þess aö haifna þessum
gýlisgjöfum hinnar „viösýnu
hugsunar”. Þvi aö þaö, sem vér
græöum á lifsþægingum, missum
vér I þreki og virðingu fyrir sjálf-
um oss. Jafn vel þó aö sálarfræöin
efist um frivilja og alheimstilver-
an kunni ekki aö heimta neina
ábyrgö (sem enginn veit neitt
um),veröum vér aö heimta hana i
vorn hlut, úr þvi aö vér höfum
komist svo langt aö hugsa þá
hugsun.
B Sigurður Nordal, prófessor.
En hver hrein og djörf hugsun,
hvert drengilegt verk, hver heil
tilfinning, eykur mátt hans. Vér
erum allir hermenn, með honum
eöa móti, frá barninu til öldungs-
ins, og hvert spor ., sem vér stig-
væri ég mestur spámaður mann-
kynsins. Ég get ekki eignaö mér
þá sæmd. Þvi aö ekki mun fjarri
sanni aö segja aö þetta sé aöal-
kjarninn i öllum hinum háleitari
trúarbrögðum veraldarinnar.
og illt.andaog efni, ljós og myrkur
sem eilifar andstæöur, er muni
berjast og togast á allt til enda
veraldar. Ég lýsti i þvi sambandi
guöshugmynd minni meö nokkr-
um fátæklegum oröum. Mér var
vel ljóst, aö ég braut þarna bág
viö hinar rikustu skoöanir. Tvi-
hyggjan (eða tviveldiskenningin)
er grýla i augum þeirra manna.
Efnishyggja og kristindómur eiga
samleiö i einhyggjrinni, þótt hvort
skýri hana á sinn nátt. Ég stend
heldur ekki vel aö vigi aö verja
lifsskoöun mina, sist i stuttri
timaritsgrein. Ég er enginn
heimspekingur. Ég er einn af
þeim fjölda nútimamanna, sem i
æsku hafa veriö bornir út á hjarn
efasemdanna, og hafa neyöst til
þess aö viöa sér efni I lifsskoöun
til einkanota. Timi minn hefur
fariö til þess aö rita um önnur
efni. Ég get ekki visaö til neins,
sem ég hef áöur sagt. En tvi-
hyggjan hefur oröiö niöurstaöa
min... Vér eigum enga betri opin-
berun um þá hluti en þekkingu á
voru eigin sálarlifi. En sá, sem
aldrei hefur fundið tvö andstæö
öfl togast á um persónu sina,
hefur aldrei vitað, hvaö er aö
lifa”.
„Lifiö er hvorki til þess að
gamna sér viö né barma sér yfir:
þaö er alvarlegt mál, sem oss
hefur verið trúaö fyrir, og vér
eigum aö leiöa sómasamlega til
lykta (Tocqueville). ...Þaö sem
ég sakna mest úr einhyggj-
unni -og ég skal ekki skirrast viö
að valda hneykslum meö þvi aö
segja þaö — er ábyrgðin:
AHÆTTAN. Ef vér berum saman
dýr og menn, villimenn og siöaöa
menn, sjáum vér, hvernig
ábyrgðin vex meö frelsinu. Meöal
dýranna er munur einstaklinga
furöu litill. Þau ná langflest full-
um þroska. Nauösynin knýr þau’
aö leggja fram kraftana og efla
þá um leiö. En meöal æöstu stétta
menntaþjóöanna sjáum vér
menn, sem láta reka, rotna niöur,
likamlega, andlega, siöferöislega.
Þeir nota frelsiö til þes aö veröa
þaö. Vitanlega ofbýöur oss oft,
hvaö syndin er mikil I veröldinni,
og allir öröugleikarnir og öll vit-
leysan, og allt þetta, sem þjáir
mennina En ég held aö oss ofbjóði
þetta einkum, þegar vér fáum
ekki flutt hugann nógu langt og
ekki lyft honum nógu
hátt — þegar vér missum tökin á
þeirri sannfæringu, aö stefnt sé
aö göfugu og háleitu markmiöi
meö tilveruna, aö veriö sé aö
leiöa mennina áfram til full-
komnunarinnar, þó aö hægt fari.
Hverjar hugmyndir, sem vér
annars gerum oss um alheiminn,
þá getum vér ekki meö neinu viti
komist aö þeirri ályktun, aö hann
sé óskapnaöur. Jafnvægi sólkerf-
anna bendir á eitthvað annaö.
Allt lif sömuleiöis, i hverri mynd,
sem það birtist. Sama má segja
um allt þaö, er vér þekkjum af til-
verunni......Ofl tilverunnar fyrir
utan oss eru ekki ill i sjálfu sér,
ekkert þeirra. Skynsemi gæddu
verunum er ætlaö aö læra aö ráða
viö þessi öfl, beina þeim i rétta
átt, nota þau til þess aö koma
fram þeim vilja, sem bak viö til-
veruna stendur, að þvi leyti, sem
þeim auönast aö skilja þann vilja.
Sá lærdómur er afar mikilsverö-
ur þáttur i þeim þroska, sem
mönnunum er ætlaö aö ná. Og að
hinu leytinu geta þessi öfl snúist
gegn oss, ef vér leggjumst undir
höfuö að læra aö ná tökum á
þeim.
Eftir þvi sem þroskinn vex,
komumst vér smátt og smátt aö
raun um þaö, aö margar tak-
markanirnar detta úr sögunni.
Þær hafa ekki veriö fólgnar i eðli
hlutanna sjálfra. Þær hafa verið
fólgnar i þroskaskorti sjálfra vor.
Þvi meiri sem vér þekkjum og
skiljum tilveruna, þvi dásamlegri
veröur hún. Þvi sterkari veröa
likurnar fyrir þvi, að i henni sé
einn allsherjarvilji. Og þvi senni-
legra verður þaö, aö þegar komiö
er á nógu hátt þroskastig, veröi
það bersýnilegt, aö sköpunar-
verkiö sé i raun og veru gætt tak-
markalausri fullkomnun”.
,KARLMENNSKU-SNAUÐASTI RITHÖFUND-
UR AÐ KVENRHHÖFUNDUM MEBTÖLDUM’
Sagt frá hinni frægu ritdeilu milli Einars H. Kvaran rithöfundar og Sigurðar Nordal, pröfessors, en sumir telja að Kvaran hafi orðið af
Nóbelsverðlaununum 1923 vegna ummæla Nordals í sænsku-pressunni
í Islenskri lestrarbók Nordals
er m.a. sagt um Einar aö hann
„lýsir olnbogabörnum lifsins af
samúö og glöggskyggni. Sumar
smásögur hans eru meö þvi besta
af þvi tæi, sem til er á islensku, en
i stærri skáldsögum hans, einkum
þeim siöustu, veröur berari
skortur hans á stflþrótti og karl-
mannlegri hugsun”.
Um þetta segir Þorsteinn:
„Hann finnur Einari H. Kvaran
þar til foráttu vöntun á karl-
mennsku og þrótti — dálaglega
viðeigandi orö, eöa hitt þó heldur,
frá annari eins vipruvör og til-
geröarrófu og Siguröur Nordal
er, einhverjum þeim karl-
mennskusnauöasta rithöfundi,
sem til er á okkar landi, aö kven-
rithöfundunum meötöldum”.
„Dálítil saga"
Stuttu seinna, eöa 4. október
þetta ár, skrifar Siguröur Nordal
grein i Timann undir fyrirsögn-
inni: „Dálitil saga”, sem svar viö
grein Þorsteins i Lögréttu. Þar
gerir hann grein fyrir þvi, sem
Þorsteinn kallaöi „baktjalda-
makkiö viö hina sænsku ritfrú”.
Siguröur segir: „I fyrra sumar
sótti mig heim frú Tora Garm,
blaöamaður viö Stockholms Dag-
blad. Hún var hér á feröinni til
þess aö kynnast landi og þjóö, og
erindiö var aö spyrja mig um nú-
tiðarbókmenntir íslendinga.
Vitanlega tók ég frúnni vel, leysti
úr spurningum hennar um ýmsa
hluti og taldi upp fyrir henni
nokkra merkustu höfunda vora og.
eftir Siguröi Nordal aö „það gæti
aldrei talist viðeigandi aö veita
þau verölaun neinum þeim, sem
eigi gæti talist fulltrúi þess bezta i
skáldskap þjóöarinnar. Kvaran
er vissulega góöur smásagnahöf-
undur, en verkum hans gæti ekki
oröiö gert svo hátt undir höföi, aö
þaö meö réttu mætti nefna i sam-
bandi viö Nóbelsverölaun”.
Næst gerist þaö i málinu, aö
séra Magnús Helgason fer á fund
dr. Nordals og óskar eftir þvi aö
hann andmæli þessum ummæl-
um, ef þau séu eigi rétt eftir höfö.
Nordal taldi aö frúin heföi hert
nokkuð á ummælum sinum. „En
annars heföi hún meö kvenlegum
næmleik sinum fariö svo nærri
skoöun minni á Einari H. Kvaran,
aö ég þyrfti ekki aö andmæla. Ef
ég færi aö rita um þetta mál
myndi ég hispurslaust segja álit
mitt á skáldskap Einars H.
Kvaran, og að öllu samanlögöu
yröi þaö ekki meiri meömæli en
þetta”, segir Nordal i grein sinni
„Dálitil saga”, sem vitnaö hefur
verið hér fyrr til.
18 menningarnir mótmæla
Eftir þessar málalyktir er
næsta skrefiö þaö, aö Magnús
Helgason, ásamt sautján öörum
embættis- og menntamönnum I
Reykjavik, sendir andmæli gegn
ummælum Nordals, sem birt
voru i Vecko-Journalen. 1 þeim
andmælum er þaö tekiö fram, aö
þessir 18 menn telji Kvaran efa-
laust fremsta skáidsagnahöfund
tslands og eru færö nokkur rök
Jón Þórarinsson, Guömundur
Magnússon, Magnús Helgason,
Jón Jacopson, Jóh. Jóhannesson,
Kristinn Danielsson o.fl.
Um þessi andmæli segir Sig-
urður Nordal: Andmæli þessi eru
svo hófsamlega oröuö, aö ég má
vel viö þau una og gæti skrifaö
undir mikiö af þeim. Þó er smá-
vegis viö þau aö athuga”.
Siðar i grein sinni segir Nordal:
Þvi fer fjarri, aö mér sé nokkuö I
nöp viö Einar H. Kvaran.
Heföi ég viljaö „spilla fyrir hon-
um erlendis” var mér I lófa lagiö
aö skrifa rökstudda grein um
hann i eitthvert bókmenntatima-
rit Norðurianda, og þaö heföi þó
alltaf mátt sin meira en samtaliö
i Vecko-Journalen”.
Eigum ekki að slá hendi á
móti Nóbelsverðlaununum
Þorsteinn Gislason, ritstjóri
Lögréttu, lætur ekki viö svo búiö
sitja heldur ritar aöra grein. Þar
segir m.a.: „Lögrétta litur svo á,
aö eí svo færi, aö sænska aka-
demiiö vildi veita Nóbelsverölaun
hingaö til lands, þá eigum viö
ekki aö slá hendi á móti þvi,
heldur taka þvi meö þökkum. Og
hún er þeirrar skoöunar, aö ef
verölaunin ættu hingaö aö fara
nú, þá sé þaö Einar H. Kvaran,
sem eigi aö hljóta þau”.
Vegna dóms Siguröar Nordal
um Einar H. Kvaran segir Þor-
steinn I grein sinni: „Siguröur
Nordal hefir ekki meira vit á
þessu en margir aörir og engan
lifs hjá þjóö okkar, sem réttlæti
slikt sjálfsálit”.
,/Skylda min að syna að
ég hafi ekki fellt dóm
minn að óhugsuðu máli"
t þessum blaöaskrifum gerist
þaö næst, aö Jónas Þorbergsson,
ritstjóri Dags á Akureyri, siöar
útvarpsstjóri skrifar tvær greinar
i blaö sitt. 1 fyrri grein sinni rekur
Jónas gan gblaöaskrifanna syöra,
og þaö sem þau höföu leitt i ljós i
sambandi viö hugsanlega Nóbels-
verölaunaveitingu til Einars H.
Kvaran. I siöari greininni ræöir
Jónas einkum þá afstööu Nordal
til islenskra samtimahöfunda,
sem fram koma i grein sænsku
blaðakonunnar, og telur ekki
annaö sjáanlegt en Nordal telji
bæöi þau Guömund á Sandi og
Theódóru Thoroddson fremri
skáld en Kvaran. Fer greinar-
höfundur allmörgum oröum um
þetta atriöi og ber saman þá
Einar og Guömund, og er Guö-
mundur veginn og fremur létt-
vægur fundinn. Endar greinin á
þessum oröum:
„Vegna gáfna Siguröar Nordals
og stööu og vegna afskipta hans
af islenskum bókmenntum, er
hann einn þeirra manna, er þjóð-
in litur upp til i vonum, aö einna
næst fari réttu lagi, er hann fellir
dóma sina. Þióöin hefur aö þessu
veitt honum fulla og veröskuld-
aöa viöurkenningu. En um leiö
hefur hún lagt honum skyldur á
heröar. Hann mætti allra manna
Nordals snerist eins og fyrr hefur
veriö sagt fyrst og fremst um lifs-
skoöun, þ.e. vandamál sem flest-
um hugsandi mönnum á að koma
viö. Þókom fyrir aö þeim fataöist
flugiö, stundarkorn. Komu þá upp
á yfirboröiö sárindi og ýmis per-
sónuskætingur. Engu að siöur
snerist möndull deilunnar um
lifsskoðunina.
Hér á eftir veröur stiklaö á
stóru. Kappkostaö veröur aö
draga fram i dagsljósið lifsskoö-
un hvors um sig.
Undir straumhvörf
Nordal á eins og fyrr segir
fyrsta oröiö I ritdeilunni. 1 upp-
hafi greinar sinnar „Undir
straumhvörf” ræöir hann sina
skoðun á þróun rithöfundarferils
Kvarans: „Imyndun skáldsins
hefur orðið ófrjórri og stiröari i
vöfum meö aldrinum, og eins og
eölilegt er, en lifsskoöun hans
ákveönari og meira áhugamál.
Honum hefur orðiö erfiöara aö
skapa nýjar persónur og lofa
þeim aö vaxa og breyta, sigra eöa
falla eftir sinum eigin eölislögum.
Þær hafa oröiö brúöur, sem mæla
fram skoðanir sem höfundi er
umhugað um aö boöa, og er
stjórnaö nákvæmlega eftir fyrir-
hugaöri áætlun, svo aö allt falli aö
lokum i ljúfa löö.”
Nordal segir ennfremur: „Ekki
getur vafi leikiö á, aö list hans
hefur beöiö halla viö þá breyt-
ingu, sem á hefur oröiö. Liklega
veit hann þaö sjálfur. Og þvi má
svara til, aö sé lifsskoöunin oröin
Ef af þessu leiðir auövitað, að
fyrirgefningu vorri veröa tak-
mörk sett. Vér getum ekki haft
tvenns konar lögmál: fyrirgefiö
öörum það, sem vér mundum
ekki fyrirgefa sjálfum oss. Ein-
mitt af þvi að vér finnum, aö vér
stöndum höllum fæti, megum vér
ekki slaka á kröfunum. Og auk
þess: hvað nær fyrirgefningin
langt: Getur fyrirgefning þess,
sem fyrir niöingsverkinu varö,
afmáö áhrif þess á þann, sem
framdi það? Getur guö sjálfur
fyrirgefið i þeim skilningi? Verð-
ur ekki hver aö þurrka út afleiö-
ingarsinna eigin verka meö iörun
og þrautum? Er nokkurt ástand
hörmulegra en þess manns, sem
skilur ekki illgeröir sinar? Fyrir-
gefning gerir þar illt verra. Mér
finnst ég skilja vel manninn, sem
baö: Guö hegndu mér fyrir syndir
minar......Og þegar fyrirgefning-
in er oröin almenn krafa, getur
hún lika orðið illkynjaö mein..
...Allt ósamræmi heimsins,
tregöan, heimskan, ranglætiö, ill-
mennskan, viröist benda til þess,
aö hið góða eigi viö ramman reip
aö draga og baráttu ljóss og
myrkurs sé ekki lokið og veröi
liklega aldrei.
Mér er tamast aö hugsa mér
guð sem unga hetju, sem berst
blóöugur og vigmóöur, en ljóm-
andi af von og þrótti viö dreka
hins illa. Hann er ljósgeislinn,
sem klýfur myrkrin, en megnar
ekki aö útrýma þeim. Hann er
andinn, sem blæs lífi I efniö, en
stynur i viöjum þess. Hann er enn
ekki fullþroskaöur, þvi aö þroski
hans er óendanlegur eins og
myrkravöldin, sem hann berst
viö.
um, flytur oss fjær honum eöa
nær. Hann fyrirgefur ekki, en
sæla vor er aö komast á þaö stig,
að hann þiggi liö vort. Hann hegn-
ir ekki, en ef vér leggjumst á móti
honum, neybist hann til þess aö
berjast viö oss. Og ef lif vort er ei-
lift, verður það lika eilif barátta
meö honum eöa móti.” Þannig
lýkur fyrstu grein Siguröar Nor-
dals.
Kristur eða Þór
Kvaran lætur ekki viö svo búið
standa heldur svarar Nordal meö
grein sem hann nefnir „Kristur
eöa Þór’i
Um fyrirgefninguna segir
Kvaran: „Þaðgeturþá ekki verið
nokkur vafi á þvi, aö ef þaö er
nokkur einn. sem ber ábvrgð á
_þvi, aö fyrirgefningunni er hald -
ið aö mönnum, hvort sem það er
gert af mér eöa öðrum, þá er þaö
Jesús frá Nazaret. Ég geri ráö
fyrir, aö hann sé fær um að risa
undir þeirri ábyrgö — hvaö þung-
an áfellisdóm sem hann fær fyrir
þaö hjá Sigurði Nordal. Og svo
fjarri er þaö mér sem austriö er
vestrinu, aö fallast á þá skoöun
S.N., aö þessi kenning Jesú sé
timabundin, aö á sumum áratug-
um geti hún verið góö, en á öðrum
skaövæn. Ég séenga ástæðu til að
ætla annað, en aö hún gildi i al-
heiminum og um tima og eilifö...
S.N. ræðst á mig fyrir þetta. Hann
telur þetta vitlausa og skaölega
skoöun. Ég haföi sannast aö segja
ekki búizt viö þvi, að neinn mundi
finna mér það til foráttu. Allra
sizt átti ég von á þvi, aö nokkur
prófessor kannaöist ekki viö að
hafa séö það fyrr en i Marjas. Ef
ég heföi fundiö þetta upp, þá
Næst er þaö heimsmynd Kvar-
ans: „Annaðhvort verðum vér að
vera einveldismenn eöa tviveldis-
menn i hugmyndum vorum um
tilveruna. Annaöhvort verðum
vér aö ætla, aö frumafliö, þaö
vitsmunaafl, sem drottnar i til-
verunni, sé eitt — það vitsmuna-
afl, sem ver nefnum guö — eða að
frumöflin séu tvö, annab gott og
hitt illt, og aö eðli þeirra sé svo
háttað, að þau geti aldrei runniö
saman, en hljóti aö heyja stööuga
og eilífa baráttu hvort viö annaö.
Ég er einveldismaöur i þessum
skilningi. Ég get ekki meö nokkru
móti hugsaö mér tilveruna annan
veg en sem eining, heild. Ég held,
aö sú þrá mannsandans, aö þaö
góöa vinni sigur, sé ekki gripin úr
lausu lofti, heldur eigi hún rætur I
þvi allra-dýpsta i tilveru vorri.
En þaö er bersýnilegt, aö séu
frumöflin tvö, þá getum vér enga
tryggingu haft þess, að annaö
þeirra veröi nokkru sinni mátt-
ugra en hitt. Mér finnst lika, aö
allt, sem vér vitum um mannlífiö,
bendi I þcssa átt. Vér finnum
aldrei þaö illa „hreinræktaö”,
einangraö frá öllu góöu... Þaö er
ofiö saman við misjafnlega mikiö
af gæöum. Stundum eru þaö
menn, sem eru afburða vel
geröir, bæði aö vitsmunum og til-
finningum, og eru i eðli sinu allra
bestu menn, sem áérstaklega
hættir viö hrösunum.'*
Heilindi
Næstu grein ritdeilunnar ritar
Siguröur Nordal. Hann nefnir
hana „Heilindi”. Mestur hluti
þeirrar greinar fer I aö lýsa
heimsmynd hans. „Ég talaði i lok
Skirnis-greinar minnar um gott
lélegustu skepnur jarðarinnar.
Getur ekki sama átt sér s taö i enn
stærra stil á öörum tilverustig-
um? Er það heilsusamleg kenn-
ing aö halda þvi fram, aö breytni
vorri hér fylgi engin eilif áhætta,
ef til vill dálitil töf, en allir komist
þó jafnlangt á endanum?... Hver
dæmir eitt frækorn til þess aö
fpsta rætur, annaö til þess að
kulna? Hver stjórnar öllu úrval-
inu, sem fram fer allt i kringum
oss? Getur ekki verið, aö slikt úr-
val fari lika fram meöal sáln-
anna? Myndi þaö ekki glæöa siö-
ferðisalvöru og ábyrgöartilfinn-
ingu manna, ef þeir gerði sér
grein fyrir, aö ódauöleikinn væri
ekki hverjum manniáskapaöur,
heldur yröi þeir aö ávinna sér
hann?”
öfl og ábyrgð
Kvaran svarar i grein sinni öfl og
ábyrgö. Þar segir hann m.a.:
„Vér getum hugsaö oss, aö þaö sé
allsherjar lögmál i tilverunni, aö
enginn fái mikiö fyrir ekkert, aö
allar verur veröi að hafa eitthvaö
mikiö fyrir þvi aö ná fullkomnun-
inni. En vér vitum ekkert um þaö.
Vér skiljum þaö ekki, hvers
vegna þaö er óhjákvæmilegt. En
það er svo margt, sem vér
veröum aö sætta oss viö aö skilja
ekki... hvernig stendur á þvi, að
ekki er byrjaö meö oss fullkomna
heldur ófullkomna, og aö veru
vorri og umhverfi er svo háttaö,
aö vér verðum aö brjótast áfram
eftir þroskabrautinni? Vér getum
ekkert um þaö fullyrt, hvers
vegna þetta þarf aö vera svona.
En hitt vitum vér, aö svona er
Foksandur o.fl.
Með siöustu grein Kvarans hér
á undan má segja aö sjálfri ritdeil
unni sé raunverulega lokiö. Þær
tvær greinar sem fylgdu i kjöl-
fariö innihalda ekkert nýtt og eru
aö mestu leyti leikur aö oröum.
meö klögumála yfirbragöi. Þ'ír
heita „Foksandur” og „Foksand-
ur Siguröar Nordals Prófessor”.
Þaö er rétt aö skilja ekki alveg
viö þetta efni án þess aö lita aö-
eins yfir vigvöllinn. Þeir Kvaran
og Nordal eru bábir rökfastir ,og
sannfærandi þannig aö auövelt er
aö standa sjálfan sig af þvi aö
halda með sitt hvorum á vixl,
eftir þvi hvorn maöur er að lesa i
þaö og þaö sinniö.
Einar gengur út frá eiliföar--
forsendunni og stvöst við rann-
sóknir sinar á spiritisma. Sig-
uröur vill hins vegar ekki ganga
aö þeirri forsendu gefinni, og er
öllu jaröbundnari en Einar.
Sjálfsagt er hægt aö taka undir
meö Siguröi þegar hann segir aö
skáidskap Einars H. Kvaran hafi
hrakaö eftir aö lifskoðunin fór aö
veröa hans hjartansmál. Aö ööru
leyti má segja aö enginn frekari
botn hafi fengist á deiluna, þótt
50—60 ár séu nú liðin siöán hún
var háö.
Hins vegar virðist þaö ætla aö
rætast meö þessu greinarkorni
sem Siguröur Nordal segir i grein
sinni 4. okt. 1924 i Timanum þar
sem stendur: ,,En hver veit nema
þessi smásaga frá bernskuárum
hins fullvalda rikis þyki einhvern
tima fróöleg”.
— Kás tók saman