Fréttablaðið - 01.03.2008, Blaðsíða 36

36 1. mars 2008 LAUGARDAGUR
S
ýning á verkum þriggja
kvenna þykir ekki til-
tökumál lengur í mynd-
listarheimi landsmanna.
Konur hafa á undanförn-
um áratugum sótt æ
meira inn á svið myndlistar úr skjóli
hinna fornu mennta kvenna, hand-
íðum og á vissan hátt fært út landa-
mæri efnis og aðferða í sköpun
myndlistar þótt söguleg dæmi þekk-
ist um karlmenn sem tóku textíl í
sína þjónustu: jafn ólíkir myndlist-
armenn og Muggur og Dieter Roth
unnu með mynstur í efni og saum.
Konurnar þrjár sem eiga verk á
samsýningu Listasafns Íslands sem
var opnuð fyrir réttri viku eru í
yngri kantinum, hafa allar skapað
sér gott orð og njóta viðurkenning-
ar heima og heiman: tvær þeirra
hafa verið fulltrúar þjóðar sinnar í
tvíæringnum í Feneyjum: Árið 2003
var Emmanuelle Antille fulltrúi
heimalands síns á 50. Tvíæringnum
í Feneyjum, með myndbandi sínu
Angels Camp, frá 2001-2003. Gabrí-
ela Friðriksdóttir var fulltrúi
Íslands á Tvíæringnum í Feneyjum
árið 2005 með verki sínu Versations
Tetralogia, sem vakti ómælda
athygli sökum sérstæðrar samþætt-
ingar á myndmáli, tónlist og
sviðs list. Sú þriðja, Guðný Rósa
Ingimarsdóttir, hefur einnig notið
alþjóðlegrar athygli: Árið 2005 var
hún einn af fulltrúum Belgíu á sér-
sýningu í Madríd, á hinni þekktu
liststefnu ARCO. Þar kynntust gest-
ir hinum sérstæða heimi hennar,
sem birtist gjarnan þögull og nær-
færinn gegnum teikningar, sem
virðast spretta fram án upphafs og
endis.
Bergson snýr aftur
Samsýningin er tilraun safnstjór-
ans, Halldórs Björns Runólfssonar,
til að draga í dilk listamenn sem
komnir eru á alþjóðlegan vettvang,
spyrða saman í einn pakka einstakl-
inga sem virðast eiga sameiginlega
þætti sem hann í þessari samsýn-
ingu, með Hörpu Þórisdóttur list-
fræðingi og sýningarstýru, setur
undir tímarýni franska heimspek-
ingsins Henris Bergson sem var
áhrifamikill í hugmyndaróti áratug-
anna fyrir fyrri heimsstyrjöldina,
jafnvel hér á landi, en Guðmundur
Finnbogason, heimspekingur og
frumkvöðull um skipan fræðslu-
laganna fyrstu hér á landi, samdi
doktorsritgerð sína um Bergson.
Heimspeki Bergson hvarf í reynslu
ungra Evrópubúa í skotgröfum
fyrra stríðs í Evrópu. Sú heims-
mynd, sem speki og hugsun Berg-
sons spratt upp úr, varð að rústum í
vargöld vígvalla álfunnar: fyrsta
nútímastríði Evrópu með gífurlegu
mannfalli á fáum klukkustundum,
gasbeitingu og loftbardögum.
Heimspekin varð ekki söm eftir
það.
Í launkofa
Grundvöllur sýningarinnar er því
sóttur í heimspeki sem varð úrelt,
en hefur síðan komið fram á nýjan
leik. Verk kvennanna þriggja koma
nýjum augum fyrir sjónir sem
ósamstæð: Antille hefur fyrir löngu
áunnið sér frægð fyrir áleitin verk
sín af nánasta umhverfi þar sem
samspil fjölskyldu og vina tekur á
sig sérstæðan svip. Myndefnið er
sótt í launkofa unglinga, fjölskyldu,
vina sem hún staðsetur í úthverfi
borga Evrópu: blokkahverfi, hjóla-
brettabogi, yfirgefnar íbúðir. Hin
ráðvillta æska meginlandsins er
henni hugstæð, ekki í uppreisn,
heldur þögulli og tómri veröld,
einkaheimi gengisins sem finnst
líka í hinum ríku löndum fjallaríkja
álfunnar, Sviss og Austurríki. Hún
sýnir á Fríkirkjuveginum teikning-
ar og þar finnur áhorfandinn snerti-
flöt hennar og Gabríelu. Í ljósmynd-
um sínum rekur hana á svipuð mið
og sjá má í mörgum mynda banda-
rísku ljósmyndaranna Sally Mann
og Nan Goldin sem báðar nota sína
nánustu sem myndefni.
Fæddar á fárra ára bili
„Þessar þrjár konur eru á svipuðum
aldri,“ segir Halldór Björn, „Guðný
Rósa er fædd 1969, Antille 1972 og
Gabríela 1971.“ Hann viðurkennir
að tækni þeirra sé um margt ólík.
Því að stilla þeim saman? „Bergson
sagði manninn upplifa tilveruna
takmarkað í gegnum rýmið. Þó
skiptir rýmið hann öllu máli í vöku.
Hann getur ekki látið sem rýmið sé
ekki til. Rýmið skilyrðir manninn
og hann getur aldrei gleymt því.
Tíminn er allt annað hugtak. Mað-
urinn lifir í tíma og gleymir sér í
tíma. Það er í tímanum sem við
erum skapandi. Við klippum sitt á
hvað, stökkvum fram og til baka,
fram og aftur og til hliðar, sitt á
hvað, ótt og títt. Förum inn í okkur á
vit drauma og endurminninga,
væntinga og vona, áreita og innra
lífs. Og þetta gerum við með eld-
ings hraða. Við getum skotið okkur
til fyrri tíma eins og ekkert sé. Þessi
kenning er að koma fram um leið og
kvikmyndin verður til. Bergson
segir það streymið – La Duree –
sem ákvarðar persónuleika okkar.“
Himnur og hraun
„Guðný Rósa vísaði mér veginn að
þessari sýningu með þessari sein-
virku tækni sinni, prjóni og hekli,
sem síðar verður að teikningu sem
er samt enn þá prjón. Nú er hún
búin að taka skurðarhnífinn í þjón-
ustu sína og sker úr netum sínum.“
Ég nefni við hann að verk Guðnýjar
séu einhvers konar himnur sem
rofni og hafa nánast líkamlega skír-
skotun, sem safnstjórinn samsinnir.
En hvernig rímar það við hinar
tvær?
Halldór segist hafa séð ný mynd-
bönd Gabríelu hjá Eddu Jónsdóttur
í Gallerí i8, en þau eru áframhald á
þeim verkum sem Gabríela sýndi í
Feneyjum, unnin af sama hóp. Hall-
dór segir hana enn leita aftur í tím-
ann til hinna myrku miðalda, hún sé
komin í nánd við Bosch og Bruegel í
sköpun myndheims: „Hún segir
mér að horfa ekki á yfirborðið held-
ur líta á rofin sem verða á hennar
himnum bæði í málverkum sínum,
skúlptúrum og myndbandsverk-
um,“ segir Halldór. Hún er líka að
vinna í streymi tímans: „Það er
hraunið, það er skinnið, það eru
hrúður á himnu okkar innri
manns.“
Úr fornu virki
Það eru fjölbreytileg verk sem
Gabríela sýnir hér að þessu sinni:
myndbönd, málverk, teikningar og
skúlptúrar. „Þetta safn hefur þann
möguleika að þú getur verið hér
með ólíkar sýningar: þú getur verið
með satanista í þessum sal og ein-
hvern úr krossinum hérna á móti,“
segir Gabríela sem situr innan um
verk sín með laptopp í fanginu og
vinnur meðan aðstoðarkona hennar
er á þönum í kring: „Þannig er þetta
safn gott til samsýninga, hver getur
verið í sínu mengi,“ segir hún. Það
er mikið að gera hjá Gabríelu og
hún viðurkennir að það sé gaman að
lifa og hafa nóg að sýsla. Hún er
enda komin á það ról að verk henn-
ar eru á faraldsfæti og fara víða.
Hún er komin heim eftir langa dvöl
í Belgíu í sögufrægum kastala sem
hún viðurkennir að hafi haft rík
áhrif á sköpun hennar: „Það var
risastór garður og síki og það var
eitthvað svo inspírerandi að vinna
þarna.“
Myndböndin sem hún sýnir nú
eru tvö, frá 2006 og 2007. Hún vinn-
ur alltaf með sama hópnum, annað
vídeóið fjallar um þann hóp sem
hún vinnur með. Hún segir þennan
hóp telja tólf og segir myndböndin
vera afar mikilvæg: þau hreyfist í
tíma meðan allt hitt standi kjurt:
þau verk taka sér tíma í huga áhorf-
andans. „Ég er hrifin af streymi, ég
er hrifin af öllu sem lekur og hreyf-
ist. Og það tengist tónlistinni.“ Hún
er meira heilluð af hljóð-
inu en textanum. „Tungu-
málið stelur, það er svo
sterkt. Það er svo skýrt
og frekt og tekur í burtu
svo mikið.“ Verkin sem
hún sýnir nú eru öll orðin
til eftir hið annasama ár
þegar Feneyjasýningin
var undirbúin.
Gabríela segir skúlpt-
úrana og teikningar vera
skissur, þreifingar á
formum og efnum sem
mynda kjarna að sögu-
þræði eða mynd. Hún
safnar saman í kjarna
sem verður síðan að
myndbandsverki: „Ég
leggst ekki á bekk og
hugsa.“ Þetta verður allt
til í ferlinu, í þreifingum
við þau efni sem hún
notar svo í myndbands-
verkunum. Gabríela seg-
ist alltaf vinna í málverk.
Hér safnar hún öllum gerðum verka
saman, en víða segir hún sýningar
sínar um þessar mundir hreinni:
bara málverk, eða bara teikningar
eða bara myndbönd. Hú er mikið
bókuð og heldur sambandi við tvö
gallerí á meginlandinu sem dreifa
verkum hennar. Hún er bókuð langt
fram í tímann: sýning er í undirbún-
ingi í Sviss og þátttaka í sýningu í
leikhúsi þar: „Ég fer ekki á helm-
inginn af þessum sýningum,“ segir
hún. Galleríin senda verkin um allt.
Virki á miðju meginlandi
Höfuðvígi Antille er í fjalllendum
Evrópu. Hún sýnir mest þar enda
fædd í Sviss og býr í Lousanne.
Verk hennar í myndböndum snúast
líka um streymi tímans, sjónarhorni
er vikið til í tvískiptum verkum. Við
sjáum sama atvikið frá tveimur
sjónarhornum og tímanum er hnik-
að lítillega til, hver nýr staður skap-
ar nýtt sjónarhorn, nýjan tíma, nýja
upplifun. Antille hefur lýst áhuga á
kvikmyndinni sem formi, hún vill
taka verslunarvöruna, kvikmynd-
ina og snúa henni á haus. Allir stað-
ir eiga sögu og gefa hana frá sér
þegar nýtt auga lítur atburðinn
augum. Sköpunin er
áhorfandans, nýtt og frítt
spil.
Ekki er vafamál að hún
er þekktust þeirra
þriggja og tilraun Hall-
dórs að kalla til þekktan
og virtan erlendan lista-
mann og stilla honum við
hlið innlendra krafta er
ekki síst byggð á full-
veldi íslenskra myndlist-
armanna um þessar
mundir.
Kynning í dag
Sýningin Streymið er til-
raun til að leiða saman
hesta tveggja frábærra,
íslenskra listamanna og
eins erlends, og brjóta
með því upp þá algengu
lensku að sýnendur séu
annaðhvort innlendir eða
erlendir. Með því telur
Listasafn Íslands að best
verði komið til móts listmenningu,
sem í senn er staðbundin og alþjóð-
leg og virðir engin hugarfarsleg
höft en telur sig eiga heima hvar
sem er og hvenær sem er án tillits
til uppruna. Inntak sýningarinnar
undirstrikar svo ekki verður um
villst að streymi tímans, sem
franski heimspekingurinn Henri
Bergson skilgreindi sem grundvöll
frelsis og mótunar hvers manns, er
sammannlegt fyrirbæri, sem ekki
virðir nein landamæri. Streymið
stendur fram til fimmtudagsins 1.
maí. Á morgun kl. 14 er leiðsögn um
sýninguna: Margrét Elísabet Ólafs-
dóttir fagurfræðingur nálgast verk
listakvennanna þriggja út frá
vangaveltum Halldórs Björns um
tímann. Spurt verður hvernig hægt
sé að fjalla um tíma í myndlist,
hvort hann birtist okkur á áþreifan-
legan, sjónrænan hátt eða hvort við
getum aðeins skynjað hann í gegn-
um verkin. Þar sem verkin á sýn-
ingunni eru af ýmsum toga, s.s. ljós-
myndir, teikningar, málverk og
myndbönd, er hægt að velta því
fyrir sér hvort og þá hvernig ólíkir
miðlar hafa áhrif á tímatengda upp-
lifun sýningargesta.
Rofið, himnur og launkofar
Þrjár konur á sama reki festa tímann og leysa hann upp á stórri samsýningu Listasafns Íslands sem var opnuð í Listasafni Íslands
um síðustu helgi. Páll Baldvin Baldvinsson tók hús á húsbændum í gamla íshúsinu við Fríkirkjuveg, milli Kvennaskólans og Frí-
kirkjunnar, og hitti þar gestkomandi listakonur.
MYNDLIST Gabríela Friðriksdóttir innan um sín furðudýr á sýningunni Streymi í Listasafni Íslands. MYND/FRÉTTABLAÐIÐ/ANTON
MYNDLIST Emmanuelle Antille hengir upp myndir sínar fyrir réttri viku á Listasafni
Íslands. Ljósmyndir hennar af fólki í launkofa sínum eru undarlega persónulegar fyrir
áhorfandanum. MYND/FRÉTTABLAÐIÐ/ANTON
Tungumál-
ið stelur,
það er svo
sterkt. Það
er svo skýrt
og frekt og
tekur í burtu
svo mikið.