Fréttablaðið - 01.03.2008, Blaðsíða 18

18 1. mars 2008 LAUGARDAGUR
Ingveldur Finnsdóttir
Viðskipavinur Glitnis
Endurgreiðsla
www.glitnir.is
Halldór Bergþórsson
Viðskipavinur Glitnis
Endurgreiðsla
Það má með sanni segja að Hörð-
ur sé vel að verðlaununum kom-
inn enda hefur hann fært þjóðinni
boðskap sinn um umburðarlyndi
og virðingu svo áratugum skiptir
og hefur aldrei látið bugast þrátt
fyrir talsvert mótlæti á stundum.
Það liggur því beint við að hefja
spjallið á að óska Herði til ham-
ingju með verðlaunin og spyrja
hvernig honum lítist á þau.
„Það er ákaflega gott að fá
klapp á bakið þegar maður er
búinn að vera í baráttu í áratugi,“
segir Hörður. „Ég hef verið að í
langan tíma og því hafa óneitan-
lega fylgt hæðir og lægðir. Viður-
kenning sem þessi er því ánægju-
leg, sérlega ef hún kemst til skila
út í þjóðfélagið. Það er nauðsyn-
legt að fólk viti af því að verið sé
að verðlauna fólk fyrir góðverk;
við þurfum á slíkri umfjöllun að
halda, ekki síst þar sem við verð-
um stöðugt fyrir neikvæðu áreiti,
til dæmis frá fjölmiðlum. Ég reyni
að forðast þessa neikvæðni og á
til dæmis ekki sjónvarp; ég vil
ekki fá slenið og ofbeldið sem því
fylgir inn á heimilið.“
Ástandið var skelfilegt
Viðhorf til samkynhneigðra hafa
tekið miklum breytingum hér-
lendis á undanförnum áratugum.
Samkynhneigðir hafa þannig tekið
skrefið frá því að vera ósýnilegir
og jafnvel fyrirlitnir yfir í að vera
áberandi og viðurkenndir þjóð-
félagsmeðlimir. Hörður man vel
þá tíma þegar vissara þótti að
halda samkynhneigð leyndri.
„Ég var um tvítugt þegar ég
uppgötvaði að ég væri hommi. Þá
var ástandið í réttindamálum
samkynhneigðra alveg skelfilegt
hér á landi; það þótti eðlilegt að
tala illa um homma og ofsækja þá.
Ég fann fyrir þessu þegar ég
kynntist öðrum hommum því á
meðal þeirra var eiturlyfjanotkun
og ofdrykkja mjög algeng enda
var sjálfsvirðingin engin. Ég var
á þessum tíma í námi í Leiklistar-
skólanum, en eftir útskriftina
þaðan fór að þróast sú hugmynd
hjá mér að ég gæti notað leikhúsið
og tónlistina til þess að sýna andóf
við þessu ástandi og koma á fram-
færi mínum boðskap um mann-
réttindi og virðingu fyrir öllum
manneskjum.“
Á þessum tíma var Hörður á
fljúgandi uppleið í samfélaginu;
hann var vinsæll leikari og tón-
listarmaður og naut góðs af. „Já,
ég var frægur og því litu þeir sem
vissu af því að ég var hommi í
gegnum fingur sér við mig, en á
sama tíma var verið að berja vini
mína úti á götu og ráðast inn á
heimili þeirra með ofstopa. Það
var því tvískinnungur í gangi og
það kunni ég ekki við; mér fannst
að ef ráðist væri á aðra homma
væri líka verið að ráðast á mig.
Svo ég opinberaði kynhneigð mína
þegar ég var þrítugur og vakti
það gríðarlega sterk viðbrögð. Ég
missti allt út úr höndunum í kjöl-
farið, gat hvergi fengið vinnu og
það var alls staðar ráðist að mér.
Á endanum fór það svo að ég
þurfti að flýja land. Ég stakk
greinilega á gríðarlega stóru kýli
með opinberuninni.“
Fordómar eru fræðsluskortur
Þrátt fyrir erfiðleikana sem yfir-
lýsing Harðar olli honum og fjöl-
skyldu hans sér hann ekki eftir
neinu. Enn fremur er hann ekki á
þeirri skoðun að Íslendingar séu á
nokkurn hátt fordómafyllri en
aðrar þjóðir. „Þegar ég lýsti því
yfir að ég væri samkynhneigður
fékk ég ekki vinnu hér í Reykja-
vík. Ég fór þá að ferðast um land-
ið, leikstýra og halda tónleika hér
og þar. Ég þori að fullyrða að 95
prósent þeirra sem ég hitti á ferð-
um mínum um landið voru gott
fólk og fordómalaust. Það vantaði
aftur á móti upplýsingar og
fræðslu. Þegar ég kom á staðinn
mætti fólk mér oftast með þögn
og varúð, þó að stundum hafi einn
og einn ráðist að mér með látum.
Megnið af þessu fólki fór varlega
í byrjun en gaf mér tækifæri. Svo
komu frá þeim setningar á borð
við: „Þú ert öðruvísi en ég hélt að
þú værir.“ Þá vissi ég að ég var að
ná árangri með starfi mínu.
Þannig hefur grunnurinn að mínu
starfi verið. Áhugaleikhúsið fjár-
magnaði tónleikahaldið lengi
framan af og þannig gat ég haldið
uppi minni mannréttindabar-
áttu.“
Listin hefur því verið góður
miðill fyrir boðskap Harðar og
hefur, ásamt þrautseigju og góðri
framkomu, reynst lykillinn að því
að ná til fólks. „Ég hélt oft tón-
leika jafnvel þótt enginn keypti
sig inn. Ég hef stundum bent á það
að þó að húsvörðurinn hafi verið
eina manneskjan sem var við-
stödd, þá spilaði ég bara fyrir hús-
vörðinn. Svo næst þegar ég kom
að spila þá kom húsvörðurinn
kannski aftur og tók með sér vini
sína. Baráttan hefur því byggt á
óendanlegri þolinmæði, enda fæ
ég oft að heyra hvað ég er þolin-
móður. En maður verður að reyna
að skilja fólk; þú lemur fólk ekki í
hausinn af því að það veit ekki
hvað þú ert að tala um heldur sest
þú niður með því og ræðir við það
svo báðir njóti góðs af.“
Allir hafa afstöðu
Þó að nokkuð hafi dregið úr for-
dómum gagnvart samkynhneigð-
um á undanförnum áratugum
virðast annars konar fordómar
sífellt verða sýnilegri, til að
mynda þeir sem beinast gegn inn-
flytjendum. Herði þykir þó eðli-
legt að allir hafi sína skoðun á
málunum og að fólk sé ekki alltaf
sammála. „Ég forðast sjálfur að
nota orðið fordómar; allar mann-
eskjur hafa tiltekna afstöðu. Ég er
búinn að benda á það allan minn
feril að það að grípa til ákveðinna
varna eru einfaldlega eðlileg við-
brögð við því að kynnast ein-
hverju framandi. En það á ekki að
umbera mannvonsku, hatur og
afneitun á þekkingu sem lífsvið-
horf. Manneskjum sem telja sig
ofar öðru fólki vegna trúarvið-
horfs og ástundar ofsóknir á ekki
að veita neina virðingu. Það er
einfaldlega rangt í alla staði að
útiloka, ofsækja og niðra aðra
mannesku eða þjóðfélagshóp.
Slíkt á ekki undir neinum kring-
umstæðum að líðast. Aldrei.“
En hvernig væri best, að mati
Harðar, að stemma stigu við hvers
konar fordómum í samfélaginu?
„Með því að upplýsa og fræða og
ræða. Börnin eru bergmál full-
orðna fólksins. Því fannst mér það
skipta mestu máli á sínum tíma að
stofna Samtökin 78 og virkja
þannig fleiri í að berjast fyrir
réttindum samkynhneigðra. Það
er svo mikilvægt að standa ekki
bara einn í svona baráttu eins og
ég var búinn að gera þá í nokkur
ár.“
Tónleikar fram undan
Þó svo að nokkuð hafi hægt á tón-
leikastarfseminni hjá Herði vegna
veikinda stefnir hann að tónleika-
haldi þegar í næstu viku. „Ég er
að undirbúa svokallaða kertaljósa-
tónleika sem ég hef lengi haldið á
þessum árstíma. Næstkomandi
þriðjudagskvöld held ég slíka tón-
leika í Borgarleikhúsinu og mun á
þeim fjalla um ástina. Ég fékk vel
rökstudda áskorun frá föstum
tónleikagesti um að taka ástar-
söngva mína fyrir á tónleikum og
þegar ég fór að skoða málin sá ég
að ég á mikið af slíkum söngvum.
Eðlilega, því ástin er alls staðar í
lífinu og á sér mörg andlit og er
því söngvaskáldum óþrjótandi
uppspretta efnis.“ Auk tónleika-
halds er Hörður einnig að vinna
að ævisögu sinni í samstarfi við
Ævar Örn Jósepsson og er því
með mörg járn í eldinum.
Það væri þó vart við hæfi að
ljúka samtali við jafn einarðan
baráttumann fyrir mannréttind-
um og Hörð á öðru en pólitískum
nótum. Talið berst að aðstæðum
aldraðra, sem Herði þykir ábóta-
vant. „Ég hef séð um háaldraðan
föður minn í nokkur ár. Það er
gríðarlega mikil vinna að sjá um
aldrað foreldri sem treystir á
mann. Þar er mikla fegurð og mik-
inn þroska að finna. En illa er
komið fyrir þeim sem eru aldrað-
ir og eiga engan að, aðstæður
þeirra eru afar dapurlegar. Þegar
maður verður vitni að slíku lang-
ar mann til að sparka öllum stjórn-
málamönnum langt út í hafsauga.
Fólk er oft að hnýta í mig fyrir að
vera duglegur að mótmæla en
mér finnst skipta máli að vera
sýnilegt atkvæði og láta í sér
heyra ef maður er ósáttur. Með
því sýnir maður að manni er ekki
sama. Manni á ekki að vera sama
um borgina sína, landið sitt eða
meðborgara sína, sjálfan sig eða
hvernig stjórnmálamenn haga
sér. Um það snýst málið. Mótmæli
eru umhyggja.“
Mótmæli eru umhyggja
Hörður Torfason hlaut á dögunum Samfélagsverðlaun Fréttablaðsins í
flokknum Til atlögu gegn fordómum. Hann er þjóðþekktur leikari, leikstjóri
og tónlistarmaður en er ekki síður þekktur fyrir baráttu sína fyrir réttind-
um samkynhneigðra. Vigdís Þormóðsdóttir ræddi við Hörð um ferilinn og
baráttuna.
HÖRÐUR TORFASON Hefur svo áratugum skiptir unnið að því að vekja athygli á mál-
efnum og réttindum samkynhneigðra og annarra minnihlutahópa. FRÉTTABLAÐIÐ/ANTON
TIL ATLÖGU GEGN FORDÓMUM