Fréttablaðið - 16.03.2008, Blaðsíða 8

8 16. mars 2008 SUNNUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
Ekki rekstrarhæft
án útlendinga
Íslenskt þjóðfélag hefur tekið miklum breyting-um á þeim tíma sem ég hef tekið þátt í stjórn-
málum. Það sem mestu hefur ráðið um þá opnun
sem hefur orðið á samfélaginu og breyttu lagaum-
hverfi í þeim efnum er aðild okkar að hinu Evrópska
efnahagssvæði. Eitt af frelsunum fjórum sem við
undirgengumst með þeim gjörningi var frjálst flæði
fólks. Það var líka eitt af því sem ýmsir óttuðust
hvað mest eins og fram kom í umræðu á Alþingi um
málið á sínum tíma. Fram að þeim tíma voru útlend-
ingar frekar sjaldséðir sem íbúar á Íslandi.
Í því ljósi má rifja upp að það var líklega á 8.
áratugnum sem forsíðufrétt birtist í Degi á Akur-
eyri með fyrirsögninni „Negri í Þistilfirði“. Þess má
einnig geta að sérstakt ákvæði var í upphaflegum
varnarsamningi á milli Íslands og Bandaríkjanna
þess efnis að bandarísk stjórnvöld mættu ekki senda
svertingja til Íslands. Þetta finnst okkur einkenni-
legt í dag en engu að síður er þetta staðreynd.
Reynsla mín
Þegar ég var að alast upp í Grýtubakkahreppi var
þýskur vinnumaður heima. Þar voru síðar ráðskon-
ur sem voru ýmist þýskar eða færeyskar og danskir
vinnumenn á sumrin. Þegar ég fer yfir íbúa sveitar-
innar í dag þá lítur málið þannig út að svissnesk fjöl-
skylda hefur keypt eitt býli og hollensk fjölskylda
annað. Þrjár húsfreyjur eru útlendar, frá Sviss,
Þýskalandi og Nýja-Sjálandi. Einn bóndi er norskur.
Á Grenivík er fólk frá Srí Lanka, Taílandi, Hondúr-
as, Færeyjum og Póllandi. Þetta finnst okkur sem
teljumst innfæddir hreppsbúar mjög jákvætt í alla
staði. Tekið skal fram að í sveitarfélaginu búa innan
við 400 manns.
Útlendingar mikilvægir á vinnumarkaði
Í dag er áætlað að tæplega 22 þúsund erlendir rík-
isborgarar búi á Íslandi og séu um 10% vinnuafls.
Atvinnuþátttaka þeirra er mjög mikil og því fáir
atvinnulausir. Atvinnuþátttaka þessa fólks hefur
haldið þjóðfélagi okkar gangandi á síðustu árum þar
sem ákveðnar þjónustugreinar eru nær eingöngu
skipaðar útlendingum. Svipuð þróun hefur verið hjá
nágrannaþjóðum okkar.
Hér er fyrst og fremst um fólk að ræða frá lönd-
um Evrópska efnahagssvæðisins sem á fullan rétt
á að flytja hingað og hafa aðgang að vinnumarkaði
til jafns við Íslendinga. Fólk sem kemur frá lönd-
um utan EES og hyggst flytja til Íslands kemur hins
vegar nánast að læstum dyrum. Það hefur ekkert
með EES-samninginn að gera eins og sumir virð-
ast álíta heldur var tekin um það pólitísk ákvörðun í
tengslum við stækkun EES-svæðisins að hafa þetta
með þessum hætti, a.m.k. fyrst um sinn.
Niðurstaða mín er sú að það séu ekki of marg-
ir útlendingar á Íslandi. Við þurfum hins vegar að
leggja meiri metnað í að taka vel á móti þeim og t.d.
að leggja áherslu á að kenna þeim íslensku.
Það tel ég vera grundvallaratriði.
Mikilvæg auðlind
Fjöldi útlendinga hér á landi hefur vaxið hratt á undanförnum árum. Hlutfall útlendinga af heild-
aríbúafjölda er nú um 7% og er með því hæsta sem
þekkist í Evrópu.
Þetta er algerlega ný þróun fyrir okkur Íslend-
inga. Við höfum frekar leitað til útlanda þegar á
hefur bjátað í íslensku efnahagslífi. Það er því
jákvæður vitnisburður um kraftinn í íslensku efna-
hagslífi að þrátt fyrir þennan mikla fjölda útlend-
inga hefur fjöldi atvinnulausra hér sjaldan verið
minni – stendur í 1%. Án hinna erlendu starfsmanna
myndi íslenskt samfélag einfaldlega stöðvast. Fisk-
vinnsla, byggingariðnaður, leikskólar, skóladagheim-
ili, öldrunarstofnanir, verslanir – öll þessi starfsemi
byggir í dag á erlendu vinnuafli.
Þessar hröðu breytingar valda hins vegar auðvit-
að togstreitu. Sumir Íslendingar eru nú í minnihluta
á sínum vinnustað. Það er eðlilega erfitt, þegar nýir
vinnufélagar eiga erfitt með að tjá sig á íslensku.
Slíkt á að ræða og við því á að bregðast.
Afbrotamenn eru ekki á ábyrgð útlendinga
En þess hefur líka gætt undanfarið að afbrot manna
af erlendum uppruna séu tengd umræðu um fjölda
útlendinga í landinu. Slíkt er fráleitt. Við megum ekki
gleyma því að hlutfall afbrotamanna meðal útlend-
inga sem búa hér á landi er mun lægra en hlutfall
afbrotamanna meðal Íslendinga. Flestir útlendingar
sem hér búa eru löghlýðið og heiðarlegt fólk sem vill
aðlagast íslensku samfélagi og búa sér og fjölskyldu
sinni betri framtíð hér á landi. Og heiðarlegir útlend-
ingar hér á landi eiga ekki að gjalda afbrotamanna af
erlendum uppruna – ekki frekar en ég ber ábyrgð á
íslenskum afbrotamönnum. Það er nefnilega hollt að
minnast þess að hlutfall drullusokkanna er þokkalega
jafnt meðal ólíkra þjóða.
Með aðild okkar að Schengen hafa löggæsluyfir-
völd ómetanlegan aðgang að fullkomnasta milliríkja-
samstarfi á sviði löggæslu í heiminum. Réttur útlend-
inga til að starfa hér er samningsbundinn samkvæmt
EES-samningnum og hann verður ekki takmarkað-
ur nema þá með uppsögn þess samnings og með því
að loka landinu á ný. Eina færa leiðin er því að efla
möguleika löggæslunnar á að nýta sér alþjóðlegt
lögreglusamstarf og auðvelda henni þannig að taka
á þeim vandræðamönnum sem hingað eru komnir í
óheiðarlegum tilgangi. Í sumum löndum hefur tíðkast
meira umburðarlyndi gagnvart ölvunarakstri en hér
tíðkast. Þá þarf að koma til skýrari fræðsla og aukið
eftirlit.
Við höfum upplifað mikla samfélagsbreytingu á
skömmum tíma. Stjórnsýsla landsins var á sínum
tíma illa í stakk búin til að taka við þessum nýju
íbúum. Nú er unnið að því að bæta úr því. Verkalýðs-
hreyfingin hefur unnið lofsvert átak í að verja hag
og réttindi erlends verkafólks og þannig dregið úr
spennu á vinnumarkaði. Ísland er nú orðið hluti af
evrópskum vinnumarkaði og við þurfum áfram að
takast á við þá staðreynd.
ÁRNI PÁLL
ÁRNASON
VALGERÐUR
SVERRISDÓTTIR
BITBEIN Árni Páll Árnason spyr:
Eru of margir útlendingar á Íslandi?
Þess má einnig geta að sérstakt ákvæði var í upphaf-
legum varnarsamningi á milli Íslands og Bandaríkj-
anna þess efnis að bandarísk stjórnvöld mættu ekki
senda svertingja til Íslands.
Og heiðarlegir útlendingar hér á landi eiga ekki að
gjalda afbrotamanna af erlendum uppruna – ekki
frekar en ég ber ábyrgð á íslenskum afbrotamönnum.
Það er nefnilega hollt að minnast þess að hlutfall
drullusokkanna er þokkalega jafnt meðal ólíkra þjóða.
U
mferðarmerki eru eitt af þessum fyrirbrigðum dag-
legrar tilveru sem gerð eru eftir alþjóðlegum stöðl-
um. Sú var tíð að við áttum séríslensk umferðarmerki.
Sum þeirra höfðu meiri varnaðaráhrif en þau stöðluðu.
Þegar komið var að aðalbraut blasti til að mynda við
merki þar sem letrað var stórum stöfum: Stanz. Það var sterk við-
vörun um aðgæslu.
Umræður um hlutverk dómara og þátttöku í því sem kalla má
upplýsingu á viðhorfum þeirra í samtímanum hafa verið býsna líf-
legar upp á síðkastið. Með hæfilega einfaldri líkingu má segja að
sú umræða hafi fært dómstólana að krossgötum. Á þeim færi vel
að hafa þetta gamla umferðarmerki svo að dómarar ani ekki í ein-
hverju óðagoti út á aðalbraut dægurumræðunnar í samfélaginu.
Upphaf þessa máls voru ummæli hæstaréttardómara í um margt
athyglisverðu viðtali í þessu blaði. Honum verður ekki gerður upp
ásetningur um að vilja draga viðhorf dómara inn í þjóðmálaum-
ræðuna. En einsleit og víðtæk þverpólitísk viðbrögð við ummælum
hans kalla á nokkur varúðarsjónarmið.
Hvaða rök standa til þess að viðhorf dómara eigi að vera öllum
kunn? Hverju á það að breyta? Hvaða þörf er á því að dómarar séu
þjóðþekktir eins og ráðherrar eða sjónvarpsþulir? Sannleikurinn
er sá að hvorugt skiptir máli varðandi traust á dómstólunum
Ekki ætla menn að láta dómara koma og fara eftir viðhorfum
þeirra. Ekki ætla menn að rökræða niðurstöður dómstóla út frá því
úr hvaða viðhorfaflokki dómarar í einstökum málum koma. Ekki
ætla menn að kalla á að í einstökum málum verði farið að krefjast
viðurkenningar á vanhæfi dómara vegna þekktra viðhorfa þeirra.
Kjarni málsins er sá að dómarar eiga einungis að dæma eftir
lögunum. Öll embættisfærsla þeirra lýtur þeirri stjórnarskrár-
bundnu takmörkun. Eðli máls samkvæmt reynir oft á túlkun laga
við ákvörðun dóma. Hún ræðst ekki af frjálsu mati. Þvert á móti
verður hún að byggjast á viðurkenndum aðferðum lögfræðinnar.
Sama á við um sönnunarmat.
Persónuleg viðhorf dómara eiga með öðrum orðum ekki að ráða
niðurstöðum dóma. Þó að aldrei verði komist hjá því að dómstólar
móti réttarþróun að einhverju marki má það ekki verða til þess
að veikja löggjafarvaldið með því að það færist í vaxandi mæli til
dómstólanna. Hætta er á að almenn viðhorfaumræða dómara ýti
undir slíkan feril. Það er óæskilegt.
Forsendur dóma þurfa vissulega að vera skýrar. Dómsniðurstöð-
ur verða heldur ekki undanþegnar gagnrýni. En það er ekki hlut-
verk dómara að bæta úr vanþekkingu þeirra sem lesa dóma eða
draga jafnvel ályktanir af þeim án þess að lesa.
Í þeim tilvikum sem mönnum þykir sem dómar beri vott um
tímaskekkju er í flestum tilvikum rétt að beina gagnrýninni að lög-
gjafanum. Sama er að segja um réttlætið. Það er fyrst og fremst á
ábyrgð löggjafans að sjá svo um að löggjöfin fullnægi viðurkennd-
um sjónarmiðum um það mikilvæga efni.
Umræða um dómsúrlausnir og lögfræðileg álitaefni er mikil-
væg í sérhverju réttarríki. En að öllu virtu er þátttaka dómara í
almennri dægurumræðu og reifun þeirra á eigin viðhorfum á þeim
vettvangi ekki líkleg til að bæta álit á dómstólunum. Vænlegra til
að viðhalda trausti er að þeir standi þar hlémegin hér eftir sem
hingað til. Alltént er ástæða til að gæta að varúðarmerkjum áður
en haldið er út á þessa braut.
Dómarar á krossgötum:
Stanz!
ÞORSTEINN PÁLSSON SKRIFAR
ÚTGÁFUFÉLAG: 365
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal og Þorsteinn Pálsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir FRÉTTASTJÓRAR: Arndís
Þorgeirsdóttir, Kristján Hjálmarsson, Trausti Hafliðason og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál). FULLTRÚI RITSTJÓRA:
Páll Baldvin Baldvinsson. Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu,
Akureyri og þéttbýlissvæðum á suðvesturhorninu. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni.
Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. issn 1670-3871
Ólíkt hafast menn að
Aðkoman að vinnustöðum getur
verið æði misjöfn. Á Patreksfirði
hefur svokallaður leynihópur tekið
sig til og skilið eftir kassa með gulum
borðum fyrir utan vinnustaði þar í
bæ. Með kassanum var miði með
kærleiksríkum skilaboðum. Fyrir
framan Stjórnarráð Íslands í
Reykjavík var aðkoman ekki
jafn spennandi í gær en þar
hafði verið skilin eftir líkkista.
Í henni voru spjöld með
nöfnum Íraka sem fallið hafa í
stríðinu þar í landi. Það er því
mun viðkunnanlegra að
vinna fyrir vestan um
þessar mundir.
Brandarinn hans Björns
Bubbi Morthens hefur verið áberandi
í umræðunni síðan menn felldu mis-
jafna dóma um þáttinn hans Bandið
hans Bubba. Í þættinum í fyrradag
nýtti svo kóngurinn tækifærið þegar
keppendur stóðu sig vel og sagði þá
réttlæta tilvist þáttarins. Hvað segja
gagnrýnendur við því?
Björn Jörundur var sprækur í
þættinum og notaði tækifærið
til að segja brandara sem lýsir
umræðu síðustu misserin
ágætlega. Hann kastaði upp 50
kalli en upp kom 10
kall enda efnahags-
ástandið orðið afar
slæmt.
REI-skýrslan kennir
mönnum að þegja
Borgarfulltrúar allra flokka voru
afskaplega ánægðir með REI-skýrsluna
svokölluðu og sögðu margt mega af
henni læra. Nú er Svandís Svavarsdótt-
ir hins vegar orðin óróleg því henni
virðist ekkert hafa gerst síðan
skýrslan lærdómsríka leit
dagsins ljós. Hún hefur
spurst fyrir um málið en
mætt þögninni einni.
Hún áttar sig ekki á
því að sennilega drógu
sumir þann lærdóm af
skýrslunni að best væri
að þegja.
jse@frettabladid.is