Fréttablaðið - 18.05.2008, Blaðsíða 16

16 18. maí 2008 SUNNUDAGUR
Á
hverju ári virðast bætast um
70 til 110 sprautufíklar í hóp
þeirra sem fyrir eru hér á
landi,“ segir Valgerður Rún-
arsdóttir, yfirlæknir á Vogi, en
talið er að nú séu um 700 virk-
ir sprautufíklar hér á landi. Til samanburðar
má nefna að það er nær sami fjöldi og er
skráður til heimilis á Seyðisfirði.
Valgerður segir hlutdeild þessara fíkla í
hópi þeirra sjúklinga sem leggjast inn á
Sjúkrahúsið á Vogi sífellt að aukast og vanda-
málin samhliða þeim með. „Þeim mun lengur
sem fólkið er í neyslu þeim mun fleiri fylgi-
kvillar hrjá það og þeim mun meiri persónu-
leikabreytingar verða á því. Þetta er mjög
erfiður og sístækkandi hópur og skelfilegt að
horfa upp á veikindi þeirra,“ segir Valgerður.
Hún útskýrir að íslenskir sprautufíklar
sprauti sig einkum með örvandi efnum og
fari mikið fyrir þeim í umhverfinu, þá séu
þeir sérlega útsettir fyrir sýkingum og oft
með króníska sjúkdóma.
Valgerður segir að þó enn sem komið er
hafi heróín ekki náð útbreiðslu hér á landi
gæti breyting orðið á því og þurfi fólk að vera
vel vakandi fyrir slíku.
Álag á smitsjúkdómadeild vegna sýktra
sprautufíkla
Magnús Gottfreðsson, yfirlæknir smitsjúk-
dómadeildar Landspítalans, segir álag þar
hafa aukist verulega vegna meðhöndlunar
fíkniefnaneytenda. Hann segir alvarlegar en
sjaldgæfar blóðsýkingar, meðal sjúklinga
sem stundum nái í hjarta eða heila, færast í
vöxt en fíkniefnaneysla eykur mjög hættu á
slíkum sýkingum.
„Þetta eru lífshættulegar sýkingar og dán-
artíðnin fimmtán til þrjátíu prósent. Samt
sjáum við í rauninni bara toppinn á ísjakan-
um. Það er mjög átakanlegt að horfa upp á
þetta fólk sem ætti að eiga framtíðina fyrir
sér láta lífið eða glíma við króníska sjúkdóma
af völdum fíkniefnaneyslu,“ segir Magnús.
Hann segir að fyrir skömmu hafi í raun verið
sjaldgæft að sprautufíklar lægju inni á smit-
sjúkdómadeildinni. Í fyrra hafi staðan hins
vegar versnað og allt að fjórir til fimm fíklar
verið þar inniliggjandi á sama tíma.
„Við höfum horft upp á mjög sorglegar
afleiðingar þess hversu illa getur farið þegar
þessir einstaklingar ná ekki bata,“ segir
Magnús en bendir á að á smitsjúkdómadeild
og gjörgæsludeild leggist aðeins inn brota-
brot virkra fíkla, vandinn sé því mun víð-
feðmari.
„Yfirleitt er þetta ungt fólk og til mikils að
vinna að koma því til heilsu aftur en reynsla
hefur því miður verið sú að það gengur ekk-
ert sérstaklega vel því þetta er það erfiður og
sterkur sjúkdómur,“ segir hann.
Faraldur sem þagað er um
Á geðdeild Landspítalans fjölgar fíklum
mjög. „Ástandið er í raun orðið skelfilegt og
sést vel á því að á sex árum held ég að af þeim
sem leggjast inn á geðdeild hafi hlutdeild
langt leiddra fíkla aukist um 60 til 80 prósent
meðal þess fólks sem leitar á bráðaþjónustu
geðdeildarinnar,“ segir Sigurður Örn Hekt-
orsson, geðlæknir á Landspítalanum.
„Þegar fólk glímir við lyfjafíkn er oft mjög
erfitt að koma auga á hvað er orsök og hvað
er afleiðing,“ segir hann og útskýrir að geð-
ræn vandamál séu oft tilkomin vegna vímu-
efnanotkunar en hins vegar sé það ljóst að
fólk með geðræn vandamál sé líklegra til að
neyta ávana- og fíkniefna en aðrir.
Sigurður segir að mjög hafi færst í vöxt að
fólk sem hefur verið í vímuefnaneyslu og
endar á geðdeild biðji lækna um meðhöndlun
við ofvirkni og athyglisbresti. Slík meðhöndl-
un sé vitanlega sérlega vandmeðfarin þar
sem vitað er að fíkniefnaneytendur ásælast
gjarnan lyf sem notuð eru við þeirri röskun,
svo sem Concerta og Rítalín.
„Það þarf að standa mjög á bremsunum
þegar lyfjum er ávísað til þeirra sem eiga
sögu um misnotkun á lyfjum. Sjálfur ræddi
ég nýlega við fanga hér á landi sem sagði mér
frá því að hann hefði til skiptis sprautað sig
með Contalgini og Rítalíni dag hvern,“ segir
Sigurður. Slíkar frásagnir af misnotkun lög-
legra lyfja segir hann sýna glögglega hve
mjög þarf að vanda til verka við útskriftir á
lyfseðlum.
„Mér finnst fólk hafa lokað mjög augunum
fyrir því hve fíkniefnaneysla hefur vaxið
mjög í samfélaginu. Staðreyndin er sú að hér
á landi er mikil neysla harðra efna og á því
verður að taka. Áður en það er hægt verður
fólk þó að átta sig á því hve víðfeðmt vanda-
málið er orðið. Í raun má segja að hér sé kom-
inn upp faraldur en um hann er þagað.“
Lifrarbólga breiðist út
„Það er nokkuð ljóst að fíkniefnaneysla hér á
landi hefur mikil áhrif á lifrarbólguna hér,“
segir Haraldur Briem sóttvarnalæknir. Lifr-
arbólga C er langalgengasta lifrabólgan hér á
landi. Hún smitast með sýktu blóði og er meg-
inþorri þeirra sem smitast fíkniefnaneytend-
ur sem sprauta sig.
Á undanförnum fimmtán árum hefur lifr-
arbólga C breiðst mikið út hér á landi sam-
hliða fjölgun sprautufíkla. Lifrarbólgan
getur skemmt eða truflað starfsemi lifrarinn-
ar þannig að efni úr blóði skiljast síður út með
galli. Um það bil 80 prósent þeirra sem smit-
ast fá viðvarandi lifrarbólgu og hluti þeirra
fær svo skorpulifur og lifrarkrabbamein.
Haraldur segir að þótt til sé meðferð sem
getur læknað lifrarbólguna reynist hún sjúk-
lingunum mjög erfið, meðferðin taki marga
mánuði, aukaverkanir séu algengar. Þar að
auki þurfi að sprauta sjúklingana og fyrir
sprautufíkla sem eru að reyna að ná bata
reynir slíkt mjög á og verður mjög oft til þess
að þeir falla í sama farið og sjaldnast er með-
ferðin reynd á virkum fíkniefnaneytanda.
Haraldur segir að
árið 2007 hafi 95
manns greinst með
lifrarbólgu C. Það sé
umtalsverð aukning
miðað við árin á undan
en árið 2006 greindust
56 manns og árið 2005
voru 44 greindir með
sýkinguna.
Úr sjúklingabók-
haldinu á Sjúkrahús-
inu Vogi fyrir árið
2006 má lesa, að rúm-
lega 14 prósent þeirra
sem hafa sprautað sig
einu sinni til tíu sinn-
um í æð, hafa smitast
af lifrarbólgu C.
Meðal þeirra sem
sprauta sig reglulega
í æð, hafa rúmlega 60
prósent fengið sýk-
inguna. Rúmlega 300
virkir sprautufíklar eru því sýktir af C-lifrar-
bólgu og eru að smita aðra.
Fjölgun dauðsfalla ungs fólk á gjörgæslu
tekur á
Þóroddur Ingvarsson, læknir sem rannsakað
hefur málefni sprautufíkla, segir að í fyrra
hafi 38 prósent þeirra sem voru lagðir inn
vegna sprautufíknar látið lífið, eða alls sex
manns, en enginn þeirra sprautufíkla sem
lágu á gjörgæslu árið 2003 lést. Mjög hefur
færst í vöxt að nauðsynlegt sé að meðhöndla
sprautufíkla á gjörgæslu samkvæmt gögnum
hans. Meðalaldur fíklanna er mun lægri en
annarra sem þangað leggjast. Dánartíðni
þeirra er þó meira en helmingi hærri en ann-
arra sjúklinga. Alla þá sjúklinga sem létust á
gjörgæslunni í fyrra sem tilheyrðu hópi
sprautufíkla segir hann hafa verið ungt fólk.
Mjög hafi tekið á að sjá svona fara fyrir því.
Í gögnum hans kemur fram að meira en
einn af hverjum tíu sem lagðir eru inn á gjör-
gæsludeild Landspítalans í Fossvogi kemur
þangað vegna afleiðinga vímuástands. Hann
segir hlutdeild sprautufíkla í þessum hópi
aukast og og dánartíðni þeirra einnig eins og
sést á tölunum.
Ástæður fyrir innlögn fíklanna á gjör-
gæsluna segir hann oftast hafa verið sýkla-
sótt, eða blóðeitrun eins og hún var kölluð
áður. Næst á eftir var ofskömmtun, því næst
sjálfsvígstilraunir og þá voru alvarlegir
áverkar algeng ástæða. Aðrar ástæður voru
til dæmis heilahimnubólga, lifrarbilun, önd-
unarbilun og krampar.
Rannsókn Þórodds náði frá árinu 2003 til
2007. Í þeim gögnum kom fram að við inn-
lagnir vegna sprautufíknar var algengast að
fíklar hefðu sprautað sig með afmetamíni,
því næst contalgini, í þriðja sæti var kókaín. Í
aðeins eitt skipti var sjúklingur lagður inn á
gjörgæslu eftir að hafa sprautað sig með
heróíni en sem dæmi um hugmyndaauðgi og
örvæntingu langt leiddra fíkla má nefna að
einn þeirra sem meðhöndlaður var á gjör-
gæslu hafði sprautað sig með Biotex-bletta-
eyði.
„Niðurstöður þessarar rannsóknar gáfu
fyrst og fremst vísbeningar um að neyslu-
mynstur sprautufíkla er að breytast til hins
verra. Á árunum 1998 til 2002 þekktist það
varla að sprautufíkill legðist inn á gjörgæslu
vegna afleiðinga neyslu sinnar. Mikil breyt-
ing hefur orðið þar á auk þess sem dauðsföll-
um hefur fjölgað mjög,“ segir Þóroddur.
Læknadóp og heróín
Það vekur athygli hve stór hluti íslenskra
sprautufíkla hefur ánetjast contalgini en það
er lyfseðilsskylt lyf sem aðeins læknar ávísa.
Jakob segir að það geti verið álíka hættulegt
og heróín. „Heróín er þó hættulegra að því
leyti að erfiðara er að segja til um styrkleika
efnanna sem koma frá fíkniefnasölum,“ segir
hann og bendir á að fíklarnir viti vel hver
styrkleiki hverrar töflu af contalgini sem þeir
leysa upp sé.
Valgerður segir að frá árinu 2000 til 2005
hafi fíklum sem sprautuðu sig með contalgini
fjölgað um um það bil 45 á ári. „En eftir að
strangara eftirlit tók við hjá læknum við ávís-
anir á þessu efni hefur mjög dregið úr notkun
þess að því er okkur hjá SÁÁ sýnist,“ segir
hún en bætir við að svokölluð viðhaldsmeð-
ferð sem SÁÁ hefur veitt contalgin-fíklum
hafi einnig haft sitt að segja um að dregið hafi
úr notkun þess.
Matthías Halldórsson aðstoðarlandlæknir
hefur bent á að Lyfjagagnagrunnurinn sem
tekinn var í notkun árið 2003 gerði eftirlit
Landlæknis á lyfjavísunum lækna mun auð-
veldara í framkvæmd og því hafi tekist að
draga úr misnotkun á lyfjum eins og rítalíni
og contalgini.
Matthías hefur þurft að súpa seyðið af því
og meðal annars fengið fjölda líflátshótana
vegna eftirlitsins. Fréttblaðið greindi frá hót-
unum í janúar en þá sagði Matthías að fjölgun
hótana fíkla í garð lækna kynni að vera hluti
skýringarinnar á því hve sumir læknar virt-
ustu örlátir á lyfseðla. Hvatti hann lækna til
að láta ekki undan hótunum örvæntingar-
fullra fíkla í lyfjaleit heldur kæra þær til lög-
reglu.
Jakob Kristinsson, dósent í eiturefnafræði,
undirbýr nú mikla rannsókn á umfangi og
afleiðingum fíkniefnaneyslu. Hann segir
tölur frá árinu 2002 hafa sýnt að fleiri fíkni-
efnaneytendur létust hér á landi miðað við
höfðatölu vegna eitrana en var á sama tíma í
Svíþjóð og Finnlandi. Í Danmörku látast held-
ur fleiri en hér á landi en Norðmenn skera sig
úr meðal Norðurlandaþjóða og eru með lang-
flest dauðsföll af völdum fíkniefna. Skýring-
una á ástandinu meðal Norðmanna og Dana
telur Jakob vera hve heróín hefur orðið land-
lægt þar.
„Hér á landi er aðeins vitað um tvo sem
hafa látist af völdum heróíns enda hefur það
aldrei náð mikilli útbreiðslu hér á landi.“
Spurður hvort hann telji að mikil misnotk-
un lyfseðilsskyldravlyfja hér á landi hafi
komið í veg fyrir að heróínsalar næðu fót-
festu hér á landi segir hann að það kunni að
eiga sinni þátt í því. Ekkert sé þó hægt að full-
yrða í þeim efnum en fyrirhuguð rannsókn
kunni að geta varpað frekara ljósi á málið.
Í raun má
segja að hér
sé kominn
upp faraldur
en um hann
er þagað.
Faraldur sem ekki er rætt um
Talið er að um 700 virkir sprautufíklar séu hér á landi. Á hverju ári fjölgar mjög í þeim hópi og með hverju árinu eykst álagið á
lögreglu og heilbrigðisstarfsmenn mjög vegna meðhöndlunar langt leiddra fíkla. Karen D. Kjartansdóttir ræddi við fjölda heil-
brigðisstarfsmanna um málið. Allir sögðu þeir sömu söguna hvort sem þeir störfuðu á gjörgæslu, geðdeild, mæðravernd eða
annars staðar í kerfinu. Álag vegna langt leiddra fíkla eykst, dauðsföllum fjölgar og kostnaður samfélagsins eykst samhliða.
SPRAUTUFÍKLUM FJÖLGAR UM 70 TIL 110 Á ÁRI Á síðasta ári voru 95 manns greindir með lifrabólgu C en
hún smitast aðallega með óhreinum nálum. Um 60 prósent virkra sprautufíkla eru sýktir. Áhættumeð-
göngum fjölgar samhliða fjölgun fíkla sem og álag á nær öllum sviðum heilbrigðiskerfisins. Nú er talið að
um 700 virkir sprautufíklar séu á landinu.
Vaxandi fíkniefnanotkun er ekki einangrað vandamál hvers fíkils og
fjölskyldu hans heldur samfélagsins alls. Samfara fjölgun fíkla fjölgar
afbrotum auk þess sem álag og kostnaður við heilbrigðiskerfisins vex.
Kostnaður hins opinbera af manneskju sem er í mikilli fíkniefnaneyslu og
stundar ekki vinnu er að meðaltali 317.489 krónur á mánuði, samkvæmt
kostnaðargreiningu sem matsrannsóknastofan Ísmat skilaði af sér í síðasta
mánuði. Matið var gert fyrir Krýsuvíkursamtökin, sem annast langtíma-
meðferð langt leiddra fíkniefnaneytenda.
Niðurstöður greiningarinnar leiddu hins vegar í ljós að kostnaður við eitt
meðferðarrými hjá Krýsuvíkursamtökunum, var samtals 280.937 krónur á
mánuði .
Matið fór þannig fram að rætt var við 20 manns sem þar dvöldu í febrúar
og safnað heimildum um þá þjónustu og aðgerðir sem samfélagið hafði
veitt þeim svo sem í heilbrigðiskerfi, af lögregluyfirvöldum vegna afbrota,
dómstóla og við afplánun refsinga. Miðaðist gagnaöflunin við árið 2007 er
fólkið kom til Krýsuvíkur. Ekkert af fólkinu hafði verið við vinnu eða í námi
mánuðina fyrir meðferð.
Segir Björk Ólafsdóttir, matsfræðingur Ísmats, segir að stærsti hluti ábat-
ans sé til kominn vegna sparnaðar sem verður við að fíkniefnaneytanda
sé haldið fjarri afbrotum.
Björk bendir þó á að einstaklingarnir sem þarna dvelja séu mjög mis-
jafnir. Sumir fíklanna kosti samfélagið mjög mikið og keyri tölurnar upp
á meðan aðrir, þá sérstaklega konur sem stunda sjaldnar innbrot og
skemmdarverk, kosta samfélagið mun minna. Heildarniðurstöðurnar segir
hún koma heim og saman við fjölda erlendar rannsóknir. Þær sýni glöggt
að það kostar samfélagið minna að veita langt leiddum fíkniefnaneytend-
um aðhlynningu á meðferðarheimili eins og Krýsuvík heldur en það sé á
götunni. Þar sem fólk fjármagni neyslu með afbrotum og þurfi oft að leita
læknishjálpar sem það þarf aðallega á að halda vegna langvarandi fíkni-
efnaneyslu og áverka sem það hljóti undir áhrifum svo sem vegna átaka.
KOSTNAÐUR VIÐ FÍKIL UM 310 ÞÚSUND Á MÁNUÐI