Fréttablaðið - 09.10.2008, Qupperneq 22

22 9. október 2008 FIMMTUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRAR: Björn Ingi Hrafnsson bih@markadurinn.is og Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is
ALLT OG SÉRBLÖÐ: Emilía Örlygsdóttir emilia@frettabladid.is og Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal jk@frettabladid.is og Þorsteinn Pálsson thorsteinn@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI:
Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is. Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili
á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur
sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
UMRÆÐAN
Guðjón Bergmann skrifar um
hugarfar
Fyrirsögn þessa greinarkorns vísar í þrjú mikilvæg hugtök: æðruleysi,
samúð og jákvæðni. Í orðabók jafngildir
sögnin að æðrast því að láta hugfallast,
guggna, kvarta sáran og kveina. Æðru-
leysi er andstaðan við þetta.
Við Íslendingar líkt og margir fleiri um
allan heim stöndum frammi fyrir aðstæðum þessa
dagana sem krefjast algjörrar endurskoðunar á
fyrri hugmyndum, aðferðum og aðstæðum.
Æðruleysi minnir okkur á að sleppa taki á hlutum
og aðstæðum sem við getum ekki breytt eða
stjórnað og beina þess í stað athyglinni að þeim
hlutum sem við getum mögulega haft áhrif á.
Æðruleysi eitt og sér mun ekki laga ástandið en sá
hugsunarháttur er líklegur til að draga úr spennu,
kvíða og streitu hjá einstaklingum. Á sama tíma
er mikilvægt að finna til samúðar og samkenndar
með þeim sem ganga nú í gegnum hremmingar af
völdum hinnar yfirvofandi kreppu. Á
erfiðistímum er fátt mikilvægara en
náungakærleikur, umhyggja og aðstoð.
En það sem þjóðfélagið þarf mest á að
halda er jákvæðni. Nú á ég ekki við óraun-
sæja eða innistæðulausa bjartsýni, heldur
raunverulega jákvæðni. Síðustu ár hef ég
haldið því statt og stöðugt fram að
jákvæðni sé ekkert merkileg fyrr en á
móti blæs. Erfiðleikar afhjúpa karakter
og hugsunarhátt einstaklinga betur en
margt annað. Nú ríður á að sem flestir
leggi sig fram og geri sitt besta til að hugsa um
lausnir, leiðir og möguleika. Þegar óttinn tekur
völdin hjá stórum hópum þjóðfélagsins er
mikilvægt að þeir sem geta leggi lóð sín á
vogarskálarnar og bjóði fram nýjar lausnir í
meira mæli en áður. Jákvæð og lausnamiðuð
hugsun býr til von og síst af öllu þurfum við á
vonleysi fjöldans að halda. En ef allt annað þrýtur
er ágætt að minnast orða Zen-meistarans sem
sagði: Þetta, líkt og allt annað, mun líða hjá.
Höfundur er jógakennari, rithöfundur og fyrirlesari.
Æðruleysi, samúð og jákvæðni
GUÐJÓN
BERGMANN
Veislustjórinn í Hruna
Ummæli sem Árni Mathiesen
fjármálaráðherra lét falla í mars í
fyrra eiga eftir að verða langlíf. Árni
var þá í sjónvarpsviðtali spurður út í
niðurskurð á barnabótum og svaraði
með því að vitna í kumpána sinn sem
hafði sagt: „Drengir, sjáið þið ekki
veisluna?“ Honum láðist hins vegar
að geta að veislan var haldin í Hruna.
Ummæli Árna voru vitaskuld sett í
samhengi við orð sem eignuð voru
Maríu Antoniotte Frakklands-
drottningu, sem átti að hafa
spurt hvers vegna brauðlaus
lýðurinn æti ekki bara kökur. Eini
munurinn er sá, að María
lét ummælin fleygu sem
höfð eru eftir henni
aldrei falla – það gerði
Árni hins vegar.
Meðan Róm brennur
Það er misjafnt sem stjórnmálamenn
aðhafast í gjörningaveðri efnahags-
mála þessa dagana. Við upphaf
þingfundar í gær sá enginn þingmað-
ur ástæðu til að taka til máls undir
dagskrárliðnum störf þingsins, og gaf
það fyrirheit um að þingmenn ætluðu
að láta karp og persónuleg áhugamál
lönd og leið. En nei, Jón Magnússon,
þingmaður Frjálslynda flokksins, var
ekki á því heldur hélt langa ræðu um
afnám stimpilgjalda.
Náttúruleg nauðsyn
„Sterk, jákvæð ímynd er náttúru-
leg nauðsyn hverri þjóð,“
segir í hálfsárs
gamalli ímynd-
arskýrslu
forsætis-
ráðuneytisins. Enn fremur kemur
fram: „Ímynd má líkja við viðskipta-
vild, sem laðar að fólk, fjármagn og
hugmyndir og er efnahagslífi þjóðar
nauðsynleg.“ Þar fór í verra, því eftir
hrakfarir Icesave í Bretlandi má gera
því skóna að ímynd Íslands á erlendri
grundu sé ekki upp á marga fiska. En
ekki er öll von úti, því eins og segir í
skýrslunni getur ímynd landa byggst á
staðreyndum, getgátum
eða jafnvel ranghug-
myndum. Ætli Ísland
verði ekki að veðja
á ranghugmyndirnar
í bili.
bergsteinn@frettabladid.is
Bandaríski hagfræðingurinn Jeffrey Sachs segir stundum
söguna af fundi sínum með
Viktor Gerasjenkó, þá seðla-
bankastjóra í Moskvu. Gera-
sjenkó var flokksjaxl af gamla
skólanum, forhertur kommúnisti.
Hann hafði aldrei haft fyrir því
að kynna sér efnahagsmál eða
hagfræði, en hikaði samt ekki við
að taka við stjórn Seðlabanka
Rússlands. Þegar ríkisstjórn
Jeltsíns forseta bað Sachs að
leggja á ráðin um hagstjórn eftir
1991, hlaut Sachs að leggja leið
sína í seðlabankann til að reyna
að leiða bankastjóranum fyrir
sjónir, að of mikil útlánaþensla
hlyti að ýfa verðbólguna.
Gerasjenkó var á öðru máli og
sagði Sachs, að aukin útlán
bankakerfisins og peningaprent-
un myndu þvert á móti draga úr
verðbólgu, væri þess gætt að
koma lánsfénu í réttar – vinveitt-
ar – hendur. Hann átti við
ríkisfyrirtækin, sem römbuðu á
barmi gjaldþrots, enda var þeim
stjórnað af mönnum eins og
honum sjálfum. Sachs sat lengi
hjá Gerasjenkó og reyndi að
miðla honum af reynslu þjóða,
sem hafa misst stjórn á útlánum
bankakerfisins og peningamagni,
en bankastjórinn lét sér ekki
segjast. Sachs sagði nokkru síðar
af sér sem ráðgjafi ríkisstjórnar-
innar og hefur ekki síðan stigið
fæti á rússneska grund. Verð-
bólgan æddi áfram, og seðla-
bankinn jós olíu á eldinn.
Gerasjenkó var rekinn úr
bankanum 1994, en hann var
ráðinn þangað aftur 1998-2002
(þannig er Rússland). Hann var
sagður versti seðlabankastjóri
heims og bar nafngiftina með
rentu.
Seðlabanki Íslands er í svipuð-
um vanda staddur. Seðlabankinn
lækkaði bindiskyldu bankanna að
ósk þeirra og lagði hana síðan frá
sér, þótt bindiskyldan sé ásamt
stýrivöxtum nauðsynlegt vopn
gegn óhóflegri útlánaþenslu við
íslenzkar aðstæður. Bankarnir
una háum stýrivöxtum, því að
þeir geta ávaxtað fé á þeim kjör-
um í Seðlabankanum. Bankarnir
una ekki bindiskyldu, því að hún
skerðir útlánagetu þeirra. Seðla-
bankinn átti að hafa hemil á bönk-
unum, en lagðist flatur fyrir
framan þá. Reynslan sýnir, að
stýrivaxtavopn Seðlabankans
dugir ekki eitt sér til að hemja
útlánavöxt og verðbólgu svo sem
vita mátti. Seðlabankinn ber því
höfuðábyrgð á útlánaþenslu bank-
anna, verðbólgunni af hennar
völdum og um leið einnig að tals-
verðu leyti á bankahruninu nú,
enda þótt neistinn, sem kveikti
bálið, hafi borizt utan úr heimi.
Í annan stað vanrækti Seðla-
bankinn ítrekaðar aðvaranir um
óhóflega skuldasöfnun bankanna
og of lítinn gjaldeyrisforða og
hafði sjálfur lítið sem ekkert
frumkvæði í málinu. Ríkissjóður
neyddist því á elleftu stundu til
að taka dýr erlend lán til að auka
forðann, sem er þó enn allt of lítill
miðað við miklar skammtíma-
skuldir bankanna. Hefði Seðla-
bankinn verið vakandi, hefði
gjaldeyrisforðanum ekki verið
leyft að dragast aftur úr erlend-
um skammtímaskuldum bank-
anna, og þá væri Seðlabankinn í
stakk búinn að verja gengi krón-
unnar gegn áhlaupum spákaup-
manna. En Seðlabankinn svaf, og
gengið hrapaði. Það þýðir ekki
fyrir bankastjórn Seðlabankans
að stíga nú fram og segjast hafa
varað ríkisstjórnina við á einka-
fundum.
Í þriðja lagi hefur Seðlabank-
inn vanrækt að leita eftir aðstoð
hvort heldur frá Noregi, Dan-
mörku og Svíþjóð eða Alþjóða-
gjaldeyrissjóðnum, sem er
ýmsum tækjum búinn til að taka
á vanda sem þessum. Í staðinn
hefur bankastjórn Seðlabankans
farið með fleipur eins og það, að
Sjóðurinn sé til þess að aðstoða
gjaldþrota þjóðir, sem er alrangt.
Ýmis önnur ógætileg ummæli
formanns bankastjórnarinnar
hafa aukið vandann. Aðstoð að
utan hlyti að vera bundin skilyrð-
um um bætta hagstjórn, svo sem
eðlilegt er og alsiða. Rússar setja
trúlega engin slík skilyrði. Ein-
mitt þar liggur hættan. Tilgang-
urinn með því að þiggja erlenda
aðstoð við aðstæður sem þessar
er að endurvekja traust umheims-
ins með því að þiggja ráð af
öðrum. Sé Rússalánið, ef af því
verður, engum skilyrðum háð,
getur það ekki haft nein áhrif til
að endurreisa traust útlendinga á
íslenzku efnahagslífi. Þvert á
móti hafa ríkisstjórnin og Seðla-
bankinn kosið að auglýsa það
ósannlega fyrir umheiminum, að
Ísland njóti einskis trausts lengur
meðal gamalla vina og banda-
manna.
Seðlabankanum ber að lögum
að stuðla að stöðugu verðlagi og
virku og öruggu fjármálakerfi.
Bankastjórnin veldur hvorugu
hlutverkinu. Verðbólga og geng-
isfall ógna afkomu margra heim-
ila og fyrirtækja. Bankarnir og
fjármálakerfið eru í uppnámi.
Ríkisstjórnin og Alþingi bera
ábyrgð á Seðlabankanum. Banka-
stjórn Seðlabankans verður að
víkja án frekari tafar. Að því til-
skyldu verður hægt að hefja end-
urreisnarstarfið í samvinnu við
erlenda sérfræðinga.
Versti seðlabankastjórinn
Nú reynir á
ÞORVALDUR GYLFASON
Í DAG |
”Af stað”.
Gigtarganga - Gigtarfólk- Gigtarganga
Göngum í dag - 9. október
Gengið frá Lækjartorgi upp á Skólavörðuholt
undir kjörorðinu ”Að hugsa jákvætt.”
Við stöndum fyrir dugnað, einurð og útsjónarsemi.
Úrræði við gigtarsjúkdómum er fjárfesting.
17:00 - Safnast verður saman á Lækjartorgi
17:20 - Upphitun fyrir gönguna
17:30 - Gengið upp Bankastr. og Skólavörðust.*
18:10 - Gangan enda við styttu Leifs heppna.
* Hægt er að koma inn í gönguna við Bergstaðastræti.
Verum sýnileg, tökum fjölskylduna með.
Allar frekari upplýsingar er að fá á
skrifstofu GÍ í síma 530 3600.
Gigtarfélag Íslands

"Af stað".
U
m nokkurra mánaða skeið hefur legið fyrir að í
óefni stefndi á Íslandi, að fjármálakreppa væri
yfirvofandi. Margir erlendir sérfræðingar um
efnahagsmál höfðu bent á þetta allmiklu fyrr og
nokkrir Íslendingar líka. Þessar athugasemdir hafa
ekki verið teknar til greina og því jafnvel svarað til að skiln-
ingsleysi á íslenskum dugnaði og áræðni lægi að baki þeim.
Eftir því sem liðið hefur á þetta ár hefur smám saman orðið
ljósara að í alvarlega fjármálakreppu stefndi. Íslensk stjórn-
völd, þeir sem til ábyrgðar standa í rekstri íslenskrar þjóðar-
skútu, hafa á þessum tíma kosið að láta meira og minna eins og
ekkert væri. Eiginlega hafa íslenskir ráðamenn minnt á strút-
inn sem stingur höfðinu í sandinn þegar vá er fyrir dyrum.
Alla síðastliðna helgi beið þjóðin í ofvæni eftir niðurstöðum
raðfundarhalda í ráðherrabústaðnum við Tjarnargötu. Seint
á sunnudagskvöld mælti svo forsætisráðherra af tröppum
ráðherrabústaðarins og sagði að ekki væri þörf á „sérstökum
aðgerðapakka“. Það var niðurstaða fundahalda helgarinnar.
Næsti kapítuli var ávarp sama forsætisráðherra innan við
sólarhring síðar þar sem hann greindi þjóðinni frá því að stað-
an væri gerbreytt og að hann hygðist leggja fram frumvarp
um neyðarlög í landinu. Alþingi samþykkti neyðarlögin.
Nú varð atburðarás hröð og bankar voru yfirteknir. Einnig
var ákveðið að festa gengi íslensku krónunnar en vegna skorts
á gjaldeyri var aldrei hægt að framfylgja þeirri ákvörðun og
gengi krónunnar í algerri óvissu. Hins vegar hefur ekki verið
hreyft við stýrivöxtum Seðlabankans þrátt fyrir að skipbrot
stýrivaxtastefnunnar sé löngu ljóst.
Yfirlýsing seðlabankastjóra um væntanlegt lán frá Rússum,
áður en það var frágengið, ásamt því að gefa í skyn að Íslend-
ingar hygðust brjóta lög á breskum sparifjáreigendum var
heldur ekki til þess fallið að auka tiltrú almennings á því að
þjóðarskútan væri undir styrkri stjórn, auk þess sem þessar
yfirlýsingar hafa skaðað ímynd Íslands enn frekar en orðið
var í alþjóðasamfélaginu.
Í gær beið þjóðin eftir blaðamannafundi meðan þess var
freistað að slökkva þá elda sem seðlabankastjóri hafði kveikt.
Þjóðin vænti þeim mun meiri tíðinda af fundinum. Þau komu
ekki.
Enn bíður þjóðin. Ljóst er að fjárhagsgrundvöllurinn fjar-
ar nú undan fjölmörgum fjölskyldum þrátt fyrir að koma eigi
böndum á afborganir af íbúðalánum með yfirtöku Íbúðalána-
sjóðs og að ríkið muni ábyrgjast sparifé á bankareikningum.
Gjaldþrot blasa einnig við fjölda fyrirtækja með tilheyrandi
atvinnuleysi.
Við slíkar aðstæður er mikilvægt að yfirvöld tali einum
rómi. Skilaboðin til þjóðarinnar eiga að koma frá ríkisstjórn-
inni, ekki seðlabankastjóra. Upplýsingar verða að vera skýrar
og ganga eftir. Almenningur verður að finna að ríkisstjórnin
hafi stjórn á atburðarásinni innanlands. Sú er ekki raunin enn
sem komið er. Til þess verða aðgerðir að vera markvissari og
skilaboð skýrari.
Yfirvöld verða að tala einum rómi.
Óskýr skilaboð
STEINUNN STEFÁNSDÓTTIR SKRIFAR