Fréttablaðið - 01.11.2008, Blaðsíða 12

12 1. nóvember 2008 LAUGARDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRAR: Björn Ingi Hrafnsson bih@markadurinn.is og Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is
ALLT OG SÉRBLÖÐ: Emilía Örlygsdóttir emilia@frettabladid.is og Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal jk@frettabladid.is og Þorsteinn Pálsson thorsteinn@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI:
Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is. Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili
á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur
sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
Í janúar sl. ritaði ég grein í Morgunblaðið undir fyrirsögn-
inni Sjúkt og ósjálfbært efnahags-
kerfi. Þar benti ég á fjölmörg
teikn um aðsteðjandi kreppu og
sagði m.a.: „En kreppa samtengds
fjármála- og efnahagskerfis
heimsins er langtum djúpstæðari
en atburðir síðustu mánaða vitna
um. Driffjöður þessa kerfis er
neysla og ofurneysla á Vestur-
löndum þvert ofan í þá vitneskju
sem fyrir liggur um áhrifin á
umhverfið og heilsu manna í
þokkabót. Hnattvædda efnahags-
kerfið sem innleitt var í núver-
andi mynd með hömlulausum
rafrænum fjármagnsflutningum
fyrir 15-20 árum er orðið að
meinvætti sem seint verður ráðið
við, ef bábyljan um óskeikulleika
markaðarins verður höfð að
leiðarljósi.“ Þróunin það sem af er
þessu ári hefur því miður staðfest
svörtustu hrakspár. Ráðamenn og
almenningur sitja nú yfir
brunarústum vængbrotins
efnahagskerfis og þörfin fyrir
endurmat og nýja hugsun er brýn.
Fáránlegt ákall eftir ESB-aðild
Hérlendis hefur mest farið fyrir
ákalli eftir að sótt verði um aðild
að Evrópusambandinu og að tekin
verði upp evra sem gjaldmiðill í
stað krónu. Árinni kennir illur
ræðari. Gjaldþrot bankanna og
fall íslensku krónunnar var
afleiðing óstjórnar síðustu ára en
ekki orsök. Ef hér hefði verið
skapleg efnahagsstjórn og
eðlilegar skorður verið settar við
útrás og skuldsetningu hefði
Ísland ekki verið verr sett nú en
aðrar Norðurlandsþjóðir í þeirri
alþjóðlegu kreppu sem yfir
gengur. Útrásarbrjálæðið
íslenska gerðist raunar í skjóli
EES-samningsins. Nú vilja
margir ganga lengra í von um
evru og skjól frá Evrópska
seðlabankanum, sem tómt mál er
að tala um næstu árin. Það
grafalvarlega í stöðunni er að það
er annar ríkisstjórnarflokkurinn,
Samfylkingin, sem ásamt fleirum
heldur þessu gamla stefnumáli
sínu um ESB-aðild til streitu í
stað þess að leggjast á árar á
raunsæjum forsendum um
endurreisn íslensks efnahagslífs
og verjast um leið frekari
áföllum.
Aðild að Evrópusambandinu
snýst um fjölmörg atriði, þar á
meðal grundvallarspurningar er
varða fullveldi, forræði yfir
náttúruauðlindum og stöðu
Íslands meðal þjóða. Það er í senn
ósiðlegt og andstætt góðum
lýðræðishefðum að ætla að knýja
fram afstöðu í svo örlagaríku
máli með þjóðina í losti eftir þau
áföll sem nú hafa dunið yfir.
Hvað verður um
myntbandalag ESB?
Þær hremmingar sem nú ganga
yfir efnahagskerfi veraldar eiga
eftir að hafa djúpstæð áhrif og
innan tíðar getur blasað við
gjörbreytt landslag í viðskiptum
og alþjóðamálum. Það á m.a. við
um forsendur hnattvæðingarinn-
ar og ríkjasamsteypur eins og
Evrópusambandið. ESB og Evru-
svæðið innan þess er afar illa
búið undir þá kreppu sem nú
ristir æ dýpra í efnahagslíf
heimsins. Þýskaland, sem ásamt
Frakklandi er burðarás í Evru-
myntbandalaginu, er sem
vöruútflytjandi afar viðkvæmt
fyrir samdrætti. Þótt Evru-löndin
séu ekki skuldsettari á heildina
litið en Bandaríkin hefur hag-
vöxtur þar verið langtum minni
og aldurssamsetning önnur og
óhagstæðari og hið sama á einnig
við um Japan. Að auki er atvinnu-
leysi innan ESB þegar gífurlegt
vandamál, um 70% meira en í
Japan og tvöfalt meira en verið
hefur í Bandaríkjunum. Efna-
hagsvöxturinn sem átti að fylgja
innri markaðnum hefur látið á sér
standa og ESB er þannig afar illa
undir frekari samdrátt búið.
Leiðandi ríki á Evrusvæðinu hafa
að undanförnu brotið meginregl-
ur Maastricht-sáttmálans um
ríkisfjármál, skuldsetningu og
efnahagslegan stöðugleika.
Aðsteðjandi kreppa getur því fyrr
en varir sett myntbandalagið í
uppnám. Kjarninn í hertum
áróðri hérlendis fyrir að Ísland
sæki um aðild að ESB hvílir
þannig á ótraustum grunni, svo
ekki sé litið til annarra þátta sem
mæla gegn aðild. Heilvita menn
ættu að sjá að við núverandi
aðstæður og dýpkandi alþjóðlega
kreppu framundan væri hreint
glapræði að fara að bindast
Evrópusambandinu í meira mæli
en orðið er.
Í stað villuljósa er verkefnið
framundan að brjótast út úr
skuldafjötrum og sníða stakk að
vexti. Halda þarf þétt utan um
auðlindir landsins og óspillta
náttúru, efla menntun og rækta
fjölþjóðasamstarf sem byggi á
því besta sem Ísland hefur að
bjóða umheiminum.
Höfundur er fyrrverandi ráðherra.
Evróputrúboðið
HJÖRLEIFUR GUTTORMSSON
Í DAG | Kreppan framundan
UMRÆÐAN
Sigrún Elsa Smáradóttir
skrifar um efnahagsmál
Verð á nauðsynjum hækkar, launin lækka og atvinnuleysi knýr dyra. Lang-
tímalán þenjast út um leið og verðgildi hús-
næðis hríðfellur. Helmings hækkun stýri-
vaxta gerir horfurnar enn dekkri.
Þetta reikningsdæmi gengur ekki upp og
ef ekkert verður að gert verða íbúðalán
fljótlega komin langt upp fyrir íbúðaverð. Það er
engin lausn að lengja í þessum lánum. Fólk hneppir
sig ekki sjálfviljugt í ævilangan þrældóm til að
borga af himinháum lánum með veði í verðlítilli eða
óseljanlegri íbúð. Ungt fólk sem skuldar hlutfalls-
lega mest og keypti í þenslu undanfarinna fimm
ára, mun varla hafa annan kost í stöðunni en að lýsa
sig gjaldþrota. Nóg verður samt fyrir þetta fólk að
borga af skuldum ríkisins, flýi það ekki land.
Gjaldþrotum fjölskyldna mun fylgja enn meiri
lækkun á verði fasteigna og mikil útlánatöp hjá lán-
veitendum; lífeyrissjóðum og ríkinu. Því hin veð-
setta eign mun aðeins duga upp í hluta útlána.
Einnig má spyrja hvort verðtrygging við þessar
aðstæður sé ekki að tryggja rangt verðgildi
krónunnar, þann kaupmátt sem byggður
var á sandi og hefur nú hrunið. Er eðlilegt
að þeim kaupmætti sé viðhaldið í hluta
hagkerfisins?
Er ekki skárra að frysta verðtryggingu
lána tímabundið meðan gengisleiðrétting-
in á sér stað? Þannig rýrna útlánin vissu-
lega, en þannig halda lánveitendur skuld-
urunum og þaki yfir þjóðinni. Hægt er að
frysta verðtrygginguna við 4% sem eru
yfirlýst þolmörk samkvæmt verðbólgu-
markmiðum Seðlabankans.
Annar möguleiki er að setja lög um að verðtrygg-
ing uppreiknist ekki sjálfkrafa um mánaðamót.
Staðan verði svo metin yfir þriggja mánaða tímabil.
Þá sjá menn betur hvert stefnir og geta betur fyrir-
séð afleiðingar verðtryggingar. Þá verður hægt að
ákveða hvort og að hve miklu leyti skynsamlegt er
að taka tillit til verðtryggingar.
Þriðji möguleikinn væri að breyta forsendum
verðtryggingar: minnka vægi innfluttra vara og
notast ekki við neyslukannanir úr góðærinu til að
reikna út verðbólguna. Það verður að grípa til
aðgerða núna áður en fjöldagjaldþrot heimila er
staðreynd og áður en verðtryggingin nær að magna
upp verðbólgubálið.
Höfundur er borgarfulltrúi.
Fjölskyldur í forgang
SIGRÚN ELSA
SMÁRADÓTTIR
Neibb
Seðlabankinn braut ekki trúnað með
frægri athugasemd á fimmtudag
þar sem vitnað var í samkomulag
stjórnvalda og Alþjóðagjaldeyrissjóðs-
ins. Geir H. Haarde forsætisráðherra
kvað upp úr um það á þingi í gær. Í
athugasemdinni var nítjándi töluliður
samkomulagsins opinberaður en í
honum segir að stýrivextir skulu vera
átján prósent. Geir sagði að þar sem
vextirnir voru hækkaðir á
þriðjudag hafi vaxtapró-
sentutala samkomulags-
ins ekki verið leyndarmál
á fimmtudag. Þar með
var athugasemdin
ekki trúnaðar-
brot. Það er gott
að vita.
Sjálfstæðið
Menn hafa líka velt vöngum yfir hvort
Seðlabankinn hafi enn sjálfstæði um
vaxtaákvarðanir eins og lög segja til
um. Helgast það af því að bankinn
virtist hlýða því sem kveðið er á um í
samkomulaginu við gjaldeyrissjóðinn.
En Geir efast ekki. „Það er auðvitað
bankinn sjálfur sem formlega tekur
þessa ákvörðun lögum samkvæmt og
kynnir hana …“ sagði hann í þinginu
í gær. Gott og vel. En Geir sagði líka:
„Að baki þessari ákvörðun liggur
samkomulag sem gert hefur verið
við Alþjóðagjaldeyrissjóðinn til að
tryggja fyrirgreiðslu á hans vegum.“
Seðlabankinn er sumsé sjálf-
stæður, hvort sem hann
ákveður vextina sjálfur eða
um þá er samið.
En …
Og svo er það samkomulagið. Hverjir
ætli standi að því? Geir sagði í þinginu
í gær að það væri milli ríkisstjórnar-
innar, Seðlabankans og Alþjóða-
gjaldeyrissjóðsins. Seðlabankanum
virðist á hinn bóginn ekki kunnugt um
eigin aðild því í athugasemd hans á
fimmtudag sagði að samningsgerð-
in væri milli ríkisstjórnar Íslands og
sendinefndar Alþjóðagjaldeyrissjóðs-
ins. Hvort ætli Seðlabankinn vilji
ekki kannast við eigin aðild að
samkomulaginu eða viti ekki
af henni? Sé hið síðarnefnda
raunin, getur ríkisstjórnin þá
samið um vexti bankans
við þriðja aðila? Hvar er
þá sjálfstæðið?
bjorn@frettabladid.is
14.00 Keith Reed
14.30 Helga Rós Indriðadóttir
15.00 Lay Low
15.30 Magnús Ragnarsson og
kór Áskirkju
Aðgangur ókeypis og öllum frjáls.
Kirkjugarðarnir í Fossvogi, Gufunesi, Kópavogi og við Suðurgötu opnir.
Friðarkerti Hjálparstarfs kirkjunnar til sölu við Fossvogskirkju.
Reykjavíkurprófastsdæmin og Kirkjugarðarnir
Í
þeim aðstæðum sem þjóðin stendur nú frammi fyrir eftir
að fjármálakerfi landsins hefur orðið alþjóðlegu fjármála-
kreppunni að bráð og óvissa ríkir um framtíðarhorfur
margra ríður á að huga að því hvernig þjóðfélagið verður
reist við á ný. Í þeim efnum er að mörgu að hyggja. Eitt er
uppgjör við fortíðina.
Meðal þess sem skoða þarf er hver raunveruleg staða bank-
anna var undir lok síðasta mánaðar. Hvort þeim hafi í raun verið
allar bjargir bannaðar og eigendur þeirra nú í sporum gjaldþrota
manna sem kenna öllum öðrum en sjálfum sér um hrakfarirnar,
sér í lagi bankanum sínum, líkt og Geir H. Haarde sagði í tíu-
fréttum Sjónvarps 29. þessa mánaðar.
Að slíkri skoðun þurfa að koma erlendir sérfræðingar sem
fjallað geta hlutlaust um mál án þess að vera plagaðir af tengsl-
um og smæð íslenska kunningjasamfélagsins og eru engum
háðir. Með skipan umdeildra stjórnmálamanna í stól seðlabanka-
stjóra geta stjórnmálamenn sjálfum sér um kennt að grunur
vakni um annarlegar hvatir í mikilsverðum ákvörðunum um
framtíð bankanna.
Samhliða öllu uppgjöri þarf svo að huga að því hvernig við
ætlum að fá byggt hér upp samfélagið á ný. Margt bankafólk
sem núna stendur frammi fyrir tekjutapi í kjölfar atvinnumiss-
is hefur líka tapað verulegum fjárhæðum vegna fjárfestinga í
hlutabréfum sem eru orðin verðlaus við fall bankanna. Sama
á við um fjölda einstaklinga. Gjaldþrot blasir víða við. Þarna
er ekki um að ræða óreiðufólk sem ekki hefur staðið í skilum,
heldur eru þarna fórnarlömb einstakra aðstæðna í fjármála-
heiminum, líkt og segja má að bankarnir hafi verið.
Í Bandaríkjunum eru til fordæmi þess að dómstólar fjalli um
einstök gjaldþrotamál og létti, að ákveðnum skilyrðum uppfyllt-
um, skuldbindingum af þeim sem orðið hafa gjaldþrota þannig
að þeir geti hafið uppbyggingu eigin lífs á ný. Hreyft hefur verið
við hugmyndum um að búa hér til einhverja slíka leið.
Líkast til myndi þetta kalla á sérstaka, jafnvel tímabundna
lagasetningu, þar sem gjaldþrotadómstóll fengi úrskurðarvald
í málum gjaldþrota einstaklinga og legði mat á hvort um sé að
ræða gjaldþrot af ytri aðstæðum eða vegna óreiðu.
Aðgerða er þörf til þess að fórnarlömb fjármálahrunsins geti
átt sér hér einhverja framtíð, án þess að vera hundelt af kröfu-
höfum og þurfi ekki að flýja land til að byggja upp tilveru sína
á ný. Þarna er ungt og duglegt fólk sem þjóðin þarf á að halda
við framtíðarverðmætasköpun. Fólk sem lendir í gjaldþroti við
hrun hagkerfisins verður að eiga sér viðreisnar von.
Gjaldþrot blasa víða við eftir fall bankanna.
Fólk þarf að eiga
sér viðreisnar von
ÓLI KRISTJÁN ÁRMANNSSON SKRIFAR