Fréttablaðið - 01.11.2008, Blaðsíða 16

16 1. nóvember 2008 LAUGARDAGUR
UMRÆÐAN
Halldór Kristjánsson
skrifar um alþjóðlegt
samhengi aðstæðna
á Íslandi
Til að setja afleiðingar algjörs hruns á heilli
atvinnugrein hér á landi í
samhengi við atburði á
heimsvísu má nefna nokkrar nýleg-
ar aðgerðir sem gripið hefur verið
til í þeim tilgangi að styðja banka-
kerfin í flestum vestrænum ríkj-
um. Hér er yfirlit um aðgerðir
ýmissa þjóða til að styðja banka-
kerfi sín:
1.1. Ástralía ábyrgist öll innlán í
áströlskum bönkum, þ.m.t. útibú og
dótturfélög erlendis og ábyrgist
lántökur þarlendra banka í öllum
myntum til allt að 5 ára.
1.2. Austurríki ábyrgist öll innlán
og veitir ábyrgð á lántökum banka
upp að tilteknum mörkum (€85
milljarðar). Leggur bönkum til
nýtt hlutafé allt að €15 milljarða.
1.3. Belgía hækkar innlánatrygg-
ingu í €100.000 og fellir tiltekin líf-
eyrissparnað undir tryggingar.
Veitir verulega nýju eigin fé í bank-
ana og ábyrgist lántökur þeirra til
31. okt. 2011. Hefur lagt til nýtt
hlutafé í banka að fjárhæð €8 millj-
arðar.
1.4. Danmörk ábyrgist öll innlán,
erlend og innlend, hjá bönkunum
og veitir ábyrgð á lántökum.
1.5. Frakkland hefur í raun
ábyrgst greiðsluhæfi allra banka,
veitt miklu fé í bankana sem hluta-
fé (€40 milljarðar þegar tilkynntar)
og ábyrgst lántökur.
1.6. Þýskaland ábyrgist öll inn-
lán, ábyrgist lántökur og getur
keypt ótrygg innlán. Stöðugleika-
sjóður stofnsettur með allt að €400
milljarðar til skuldabréfakaupa og
€70 milljarða til að auka hlutafé.
1.7. Grikkland hefur í raun
ábyrgst allar innistæður,
veitt ríkisábyrgð á allt að
€15 milljarða í nýjar lán-
tökur banka og veitt €5
milljarða í nýtt hlutafé.
1.8. Írland ábyrgist alla
stærri banka og þ.m.t. inni-
stæður og skuldabréf.
Ábyrgðin jafngildir a.m.k.
tvöfaldri landsframleiðslu.
1.9. Ítalía hækkar inn-
lánstryggingar í €100.000
og ábyrgist nýjar lántökur bank-
anna til 31. des. 2009. Veitir einnig
nýtt eigið fé í bankana.
1.10. Holland hækkar innláns-
tryggingar í €100.000 og ábyrgist
millibankalán fyrir allt að €200
milljarða. Hefur styrkt eigið fé
Fortis og nú síðast ING um €4 millj-
arða og €10 milljarða í hvern
banka.
1.11. Noregur veitir lausafjár-
stuðning fyrir Nkr. 350milljarða
eða um €40 milljarða.
1.12. Spánn hækkar innlána-
tryggingu í €100.000 og veitir víð-
tækar ábyrgðir vegna lántöku
banka eða allt að €100 milljarða og
kaupir tvísýn eignasöfn fyrir allt
að €50 milljarða.
1.13. Svíþjóð tvöfaldar innlána-
tryggingar, ábyrgist nýjar lántökur
banka fyrir €150milljarða til 31.
ágúst 2009 og leggur til nýtt eigið
fé í banka allt að €3,3 milljarða.
1.14. Sviss hækkar innlánstrygg-
ingar í áföngum og kaupir USD60
milljarða af erfiðum eignum frá
UBS og eykur eigið fé UBS um €4
milljarða.
1.15. Bretar hækka innlánstrygg-
ingar í GBP 50.000 og ríkið ábyrgist
yfir GBP 500 milljarða af lántökum
breskra banka. Bretar dæla eigið
fé í alla sína helstu banka (RBS,
HBOS Loyds, Barclays og Nation-
wide) eða um GBP 37 milljarða.
Bretar veita lausafjáraðstoð um
GBP 200 milljarða og veitir ríkis-
ábyrgðir fyrir víkjandi eigin fé.
1.16. Bandaríkjamenn auka inn-
lánstryggingar úr 100 þúsund
dölum í 250 þúsund dali og veita
víðtækar ábyrgðir á millibankalán-
um og veita 250 milljörðum dala í
nýtt eigin fé. Þetta er hluti af USD
700 milljarða ríkisaðstoðinni. (Jafn-
framt hafa svo nokkur fjármála-
fyrirtæki farið í þrot).
Best reknu bankar heims hafa
þurft aðstoð skv. ofangreindu, þar á
meðal Bank of America, Barclays,
Loyds, HSBC, UBS, ING, Fortis,
Swebank, SEB, Danske Bank, Bank
of Ireland til að nefna nokkur
heimsþekkt nöfn. Þegar haft er í
huga að við vorum nánast án bak-
stuðnings alþjóðasamfélagsins var
ljóst að íslenskir bankar gætu lent í
vanda vegna heimskreppunnar.
Vafalaust mátti víðar betur gera,
sérstaklega á síðustu vikum fyrir
fall bankanna, en bíðum úttektar
forsætisráðherra áður en dómar
eru felldir.
2. Mat á ofangreindum aðgerðum
og valkostir Íslands
Samkvæmt ofanrituðu yfirliti hafa
flest ríki kosið að beita víðtækum
og dýrum aðgerðum til að verja
bankakerfi sín falli. Þetta er gert
með allsherjar innlánstryggingum,
hlutafjárframlögum, víðtækum
ríkisábyrgðum á lánatökum, bein-
um lausafjárstuðningi, samruna
bankanna og kaupum á vandamála-
lánum. Kostir íslenskra stjórnvalda
þegar Glitnir stóð frammi fyrir
þegar lausafjárkreppan féll hér á
með fullum þunga voru eftirfar-
andi:
2.1. Að veita víðtækar innláns-
ábyrgðir, greiða nýtt eiginfé í bank-
ana og kaupa vandamálalán og ná
fram samruna eininga. Þetta hefði
leitt til útgjalda og verulegrar
áhættutöku sem ekki var að fullu
mælanleg. Þetta hefði mátt gera
samhliða samruna stærstu eining-
anna, sem til umræðu hafði komið
áður.
2.2. Slá skjaldborg um innláns-
eigendur og ná aðgreiningu inn-
lendrar og erlendrar starfsemi.
Þetta mætti gera með því að meta
kostnað og áhættu og gera reikn-
inga upp strax.
Margir í fjármálaþjónustunni
hefðu talið mikils virði að láta
reyna á leið 2.1. hér að ofan og þá
ásamt með samruna tveggja banka
til að styrkja kerfið. Valið var hins
vegar ekki einfalt vegna þeirra
miklu fjárhæða sem undir voru
samanborið við landsframleiðslu.
Þarna voru tímamótin í málinu og
leitt að skortur á alþjóðlegum
stuðningi takmarkaði alla mögu-
leika.
Niðurstaða ríkisstjórnar var því
að fara leið 2.2. hér að ofan og slá
skjaldborg um innlánsþega sem er
að hluta í takt við aðgerðir stjórn-
valda í vestrænum ríkjum síðustu
mánuði og eru raktar að ofan. Það
sem var frábrugðið í leið 2.2. var að
aðgreina innlenda og erlenda hags-
muni. Það fylgir þeirri leið að upp-
gjör erlenda hlutans fer fram strax
og greiðslan skilgreind í stað þess
að ábyrgjast óskilgreint tjón til
frambúðar. Meðal þess kostnaðar
sem gæti komið til greiðslu að hluta
nú eru erlend innlán að því marki
sem eignir hrökkva ekki til sem við
vissulega treystum að verði. Hafa
ber í huga að alþjóðleg innlán af
þessu tagi eru rúm 10% af heildar
erlendum skuldum fjármálakerfis-
ins. Þegar taka alþjóðlegra innlána
hófst, t.d. í Landsbankanum árið
2004 og síðar árið 2006 í útibúum
erlendis var það gert til að dreifa
áhættu af fjármögnun og styrkja
stoðir vaxandi íslensks fjármála-
kerfis. Þessi nýbreytni hlaut lof
greiningaraðila og engan óraði
fyrir að vandi gæti af því skapast
og allt gert til að afstýra því.
3. Staða íslensku bankanna:
Íslensku bankarnir hefðu viljað sjá
aðgerðir hér á landi líkar þeim sem
Írar, Danir, Norðmenn, Grikkir og
Hollendingar beittu. Þær hefðu
bætt starfsgrundvöll, a.m.k.
tveggja banka. Á síðustu vikunum
voru slíkar hugmyndir viðraðar í
tengslum við samruna Landsbanka
og Glitnis og síðar samruna Glitnis,
við Landsbanka og Kaupþing sem
hefðu þá styrkt stöðu sína, m.a.
með aukningu innlána. Sú aðgerð
hefði ásamt flýtimeðferð á sam-
runa eininga Landsbankans í Bret-
landi getað einfaldað úrvinnslu
þeirra mála sem unnið var að varð-
andi innlán Landsbankans í Bret-
landi. Sú leið hefði reynt á hliðarað-
gerðir ríkisvaldsins hér í formi
lausafjárstuðnings, hlutafjáraukn-
ingar og einhverrar ríkisábyrgðar,
sbr. megindrætti í aðgerðum þeirra
16 ríkja sem rakin eru hér að ofan.
Leitt er að þetta tókst ekki. Til mik-
ils var að vinna við að verja hundr-
uð starfa, verja fjármálakerfið og
þar með eina mikilvægustu atvinnu-
grein landsins og óhemju verðmæt-
ar eignir. Allir þeir sem hafa tapað
vinnu og eignum eiga samúð mína.
Miðað við þau stærðarhlutföll
sem hér voru verðum við að sýna
því skilning að stjórnvöld töldu of
áhættusamt að verja bankana í
heild, en hluta fjármálakerfisins
mátti a.m.k. reyna að verja og var
það sannarlega skoðað. Hitt á því
miður engum að koma á óvart að
allar þjóðir munu bera kostnað af
uppgjöri heimsvíðtækrar fjármála-
kreppu, bæði hið opinbera, ein-
staklingar og fyrirtæki. Hér á landi
var valið að gera þetta upp strax
með tilheyrandi sársauka en það
flýtir hugsanlega endurreisninni.
Mikilvægast nú er að allar verk-
færar hendur vinni að uppbygging-
unni, sem hugsanlega getur orðið
hraðari hér vegna mikilla auðlinda
og aðlögunarhæfni. Stuðningur á
grundvelli vinnu með IMF mun
auka líkur á árangri.
Höfundur er fyrrverandi banka-
stjóri.
Fjármálaþjónusta í uppnámi
HALLDÓR
KRISTJÁNSSON
Opnum í dag
útsölumarkað
að Laugavegi 86.
Mikið úrval af merkjavöru
verslun
Opnunartími mánudaga – föstudaga 11 – 18, laugardaga 11 - 17