Fréttablaðið - 01.11.2008, Blaðsíða 26

26 1. nóvember 2008 LAUGARDAGUR
Þ
að var fámennt við umræðu-
borð Fréttablaðsins þessa vik-
una en engu að síður góðmennt.
Jón Sigurður Eyjólfsson tók á
móti þremur framkvæmda-
stjórum sem koma úr jafn-
mörgum áttum. Þeir eru Sigurgeir Brynjar
Kristgeirsson, frá Vinnslustöðinni í Vest-
mannaeyjum, Sigríður Ingvarsdóttir, fram-
kvæmdastjóri Nýsköpunarmiðstöðvar
Íslands og rekstrarstjóri Frumkvöðlaseturs,
og loks Benedikt Jóhannesson frá útgáfu-
fyrirtækinu Heimi.
Benedikt var stjórnarformaður Eim-
skipafélagsins árið 2003 en hann lét af for-
mennsku skömmu eftir að Samson ehf. og
Landsbankinn urðu stærstu hluthafar þess.
Það var því freistandi fyrir blaðamann að
spyrja hvort hann hafi séð fyrir í hvað
stefndi í íslensku viðskiptalífi.
Gömlu gildin í stað sjálfsblekkingar
Benedikt: „Það er nú þannig að maður hefur
alveg óskaplega sjálfsblekkingarhæfi-
leika,“ segir Benedikt og þessi upphafsorð
vekja mikla kátínu fundarmanna. „Það er
reyndar þannig að við sem höfum ákveðinn
bakgrunn í hagfræði og viðskiptum sjáum
það strax að það eru ákveðnir hlutir sem
geta ekki gengið upp. En aftur og aftur
verður reynslan að minna okkur á það að ef
eitthvað er of gott til að vera satt þá er það
yfirleitt ekki satt. Til dæmis fengum við
ágætis áminningu um þetta þegar netbólan
svokallaða sprakk en svo kemur bara ný
bóla. En það breytir því hins vegar ekki að
til að reka fyrirtæki þurfa menn að standa
skil á þremur þáttum og þeir eru; menn
þurfa að geta borgað kostnaðinn, launin og
svo lánin. En þegar menn eru farnir að
getað búið til verðmæti bara með því að
segja að þeir séu með verðmæti þá er kom-
inn upp veruleikaskekkja sem gengur nátt-
úrulega ekki til lengdar. Ég held að besta
dæmið um þetta sé Sterling sem svo til
sömu mennirnir voru alltaf að kaupa og
selja.“
Sigurgeir Brynjar: „Það hafa auðvitað
þrifist sjálfsblekkingar í sjávarútveginum
líka. Þorskstofninn er náttúrulega okkar
mikilvægasti stofn og þar höfum við gengið
á höfuðstólinn og eytt um efni fram af ein-
skærri sjálfsblekkingu. Ég var að tala við
Helga Áss Grétarsson, sérfræðing við laga-
deild Háskóla Íslands, sem hefur verið að
rannsaka fiskveiðistjórnun og samkvæmt
hans kokkabókum hafa verið veidd um 500
þúsund tonn með lögmætum hætti en
umfram leyfilegan hámarksafla. Þá er ég
að tala um sóknarmark smábáta, línutvö-
földun og fleiri sértækar aðgerðir. Ef því er
svo bætt við sem stjórnvöld hafa úthlutað
umfram ráðleggingar fiskifræðinganna þá
erum við komin með eina til eina og hálfa
milljón tonna. Þannig að við höfum eytt um
efni fram mjög lengi svo það er ekki annað
á dagskrá hjá okkur en að byggja upp að
nýju. Það er því um að gera að dusta rykið
af gömlu gildunum sem við berum jú öll
innra með okkur; nægjusemi, dugnað og
eljusemi. Við Íslendingar verðum bara að
gera okkur grein fyrir því það er ekki enda-
laust hægt að græða með því að hrifsa sífellt
úr greipum Ægis.“
Sigríður: „Ég get að mörgu leyti tekið
undir þetta en þótt við séum að tala um að
hverfa aftur til gömlu gildanna þá má ekki
taka því sem svo að við viljum þjóðfélag
eins og það var fyrir fjörutíu árum þegar
frystihús var í hverju þorpi og meirihluti
þjóðarinnar vann við sjávarútveg og land-
búnað. Við viljum að sjálfsögðu ekki vera
með öll eggin í sömu körfunni svo við þurf-
um að byggja upp fjölbreytta atvinnustarf-
semi. Þegar Finnar gengu í gegnum kreppu
við upphaf tíunda áratugarins þá var hrein-
lega tekin stjórnarfarsleg ákvörðun um það
að byggja á nýsköpun og mannauði. Þá fóru
þeir markvisst í það að laga sitt lagaum-
hverfi með það í huga. Þeir fóru að mennta
fólkið sitt í massavís og byggja upp flott
nýsköpunarfyrirtæki. Og enn í dag, þegar
verið er að mæla samkeppnishæfni þjóða,
þá tróna þeir alltaf meðal þeirra efstu þar
sem þeir hafa nú þennan sterka grunn undir
fjölbreytta atvinnustarfsemi til að byggja
á. Þetta er eitthvað sem við ættum að hafa
hugfast; ég held að það sé lag núna að skoða
allt laga- og regluumhverfi í kringum
nýsköpunar- og þróunarfyrirtæki. Við
eigum nóg af auðlindum til að vinna með
hvort sem litið er til manns eða náttúru.“
Nýtt fólk við stjórnvölinn
Sigurgeir Brynjar: „Þá erum við nú komin
að nokkru sem ég tel mikilvægt að hafa í
huga þegar þú talar um stjórnskipunina.
Margir þeirra sem sitja á þingi eru góðir
menn en algjörlega á rangri hillu og þetta á
líka við um margan manninn í stjórnkerfinu
og í stofnunum okkar; í Seðlabankanum og
fleiri stöðum. Þetta eru þeir staðir þar sem
við verðum að nýta okkar besta fagfólk. Við
verðum að skapa það umhverfi í kringum
okkar grunnstoðir að þangað laðist að okkar
hæfasta fólk. Síðustu ár hefur það eflaust
séð hag sínum betur borgið annars staðar
en nú þegar kreppir að tel ég að við verðum
að fá hæfara fólk inn í stjórnkerfið og
stjórnmálin. Ég ætla nú ekki að fara að tala
illa um nokkurn mann en ég tel að ef það
hefði verið úr meiri fagþekkingu að moða í
stjórnkerfinu og meira skipulagi þá hefði
verið hægt að afstýra miklu af því tjóni sem
nú er orðið; en alls ekki öllu.“
Blaðamaður: „Var ekki bara hæfasta fólk-
ið upptekið í einkageiranum þar sem mesta
spennan var?“
Benedikt: „Ja, sjáðu bara hvað gerðist
þar engu að síður.“
Höfum ekki efni á því að slást núna
Blaðamaður: „En heldur þú að okkur takist
nú ekki að byggja á traustari grunni en
þessari sjálfsblekkingarbólu sem síðan
springur framan í okkur eins og gerðist
með netbóluna og síðan núna?
Benedikt: „Menn virðast alltaf þurfa að
reka sig á aftur og aftur. Allir vita hvers
konar vitleysa það er að neyta eiturlyfja en
samt er alltaf til ákveðinn hópur sem neytir
þeirra. Þannig að þótt við höfum fengið
ærlega á baukinn núna þá held ég að við
getum ekki sagt sem svo að nú höfum við
lært lexíuna í eitt skipti fyrir öll.“
Sigurgeir Brynjar: „Því miður þá held ég
að þetta sé rétt, ég veit að flengingar á börn-
um voru aflagðar fyrir nokkru en sá tími
virðist ekki enn runninn upp að þjóðin þurfi
ekki á þeim að halda svona við og við.“
Fundarmönnum var skemmt yfir þessu
fjörlega líkingarmáli Binna, eins og hann
kallar sig sjálfur.
Óskabarn þjóðarinnar fór villur vegar
Benedikt: „En það má ekki gleymast að hér
eru allir innviðir fyrir hendi og við eigum
mörg flott fyrirtæki. Við sjáum það að fólk
er til í að taka á sig launalækkanir svo slík
fyrirtæki geti siglt í gegnum þetta eða alla-
vega þannig að starfsemin lognist ekki út
af. Mörg fyrirtækjanna eru ágætlega rekin
þótt núna séu þau nokkuð illa sett þar sem
þau skulda svo mikið.
Nú þegar ég nefni vel rekin fyrirtæki þá
dettur mér í hug okkar ástkæra óskabarn
þjóðarinnar, Eimskip, en einn félagi minn
sagði þegar hann lét þar af störfum fyrir
nokkrum árum að það fyrirtæki væri það
stöndugt að það tæki þó nokkur ár með
mjög einbeittum vilja að koma því í kland-
ur.“ Fundarmönnum þótti þetta nokkuð
skondið í ljósi stöðunnar í dag. „En svona er
þetta, auðvitað var það ekki markmið
stjórnenda að koma fyrirtækinu í klandur.
En það var vikið frá þessari hefðbundnu
leið í fyrirtækjarekstri og þeim gildum
sem þar liggja að baki og þá var fyrirtækið
komið út í eitthvað allt annað.
Ég held að nú ættum við að fara þá leið
sem við þekkjum best. Það er skynsam-
legra að líta á grunngildin sem eru að baki
rekstrinum en láta ekki glepjast af skraut-
legum excel-skjölum sem sýna væntanleg-
an gróða.“
Sigurgeir Brynjar: „Já, það er alltaf
miklu skynsamlegra að leggja mesta
áherslu á það sem fer þér best frekar en að
rembast við að verða bestur í því sem allir
eru að gera. Þó svo að handbolti sé ekki vin-
sælasta íþrótt í heimi þá er ég mun stoltari
yfir því að geta sagt að við séum næstbestir
í handbolta frekar en að segja að við séum
númer 102 í fótboltanum. Svona eigum við
líka að hugsa í atvinnumálum okkar, leggja
áherslu á það sem fer okkur best frekar en
að reyna að slá um okkur þar sem nógur
hamagangur er fyrir. En það er ekki þar
með sagt að við eigum ekki að reyna að
bæta okkur þar sem við erum ekki nógu
sterk. Til dæmis hefur það verið sagt í sjáv-
arútveginum að við séum góð í að veiða fisk
og vinna hann en síðri í því að markaðs-
setja hann og úr því verðum við að bæta.“
Sigríður: „Peter Drucker sagði einmitt:
„Maður lifir ekki á því sem maður fram-
leiðir heldur því sem maður selur“.“
Sigurgeir Brynjar: „Já, mikið rétt. En svo
er það annað, ég held að mest af mínum
tíma sem stjórnanda fari í að pexa um það
við aðra Íslendinga hvernig fiskveiðistjórn-
unarkerfið og fiskveiðiréttindin eigi að
vera. Það væri mjög gott ef sátt fengist í
þau mál. Þá fengi maður loksins meiri tíma
til að einbeita sér að því að selja og mark-
aðssetja fisk. Nú höfum við bara ekkert
efni á því að vera að slást þegar við þurfum
að skapa meiri verðmæti til að losa okkar
við þessar skuldir.“
Sigríður: „Það minnir mig á það hvað allt
þetta tal um þjóðnýtingu kvótans er alveg
út úr korti.“
Allt til alls, vantar bara peninga
Benedikt: „Þetta er nú ein af þeim hættum
sem við okkur blasa núna; að fólk fari að
gerast helst til miklir lýðskrumarar. Við
heyrum núna bununa út úr þingmönnum
frá öllum flokkum þar sem þeir sæta lagi
nú þegar fólkið er reitt og ætla að tryggja
sér fylgispekt með alls konar svoleiðis
bulli. Hvort sem það er um upptöku eigna,
þjóðnýtingu kvóta eða þessi saga um að
krónan henti íslensku þjóðfélagi svo vel
þar sem aðlögunarhæfni hennar sé svo
mikil. Raunin er hins vegar sú að hún
hentar íslensku þjóðfélagi hreint ekkert
vel. Ég veit ekki hvað það eru mörg ár sem
sjávarútvegurinn er í raun undir þeirri arð-
semi sem hann þyrfti að vera einungis
vegna þess að gengið hefur verið svo hátt
skráð og til hvers er það? Jú, til þess að við
höfum getað keypt flatskjái og fyrirtæki í
útlöndum.“
Sigurgeir Brynjar: „Það sama má segja
um þetta ábyrgðarlausa tal um að auka
veiðiheimildirnar vegna ástandsins.“
Benedikt: „Já, nú þurfum við einmitt for-
ystumenn sem kunna að leiða þjóðina í
gegnum þetta bæði með því að taka réttar
ákvarðanir við stjórnunina og eins með því
að greina fólki frá stöðunni og drífa það
með sér svo menn leggi ekki árar í bát. Það
veldur mér til dæmis vonbrigðum með
okkar ágætu valdhafa að þeir hafa undan-
farin ár getað komið sér hjá því að ræða um
aðild að ESB, þetta hefur annað hvort ekki
verið tímabært eða ekki á dagskrá. Og
þeim, sem hafa talað fyrir því að hér verði
tekin upp önnur mynt, hefur verið svarað
með barnalegum hætti, eins og að Leh-
mann-banki hafi nú farið á hausinn án þess
að krónan kæmi þar við sögu, Írar hafi
komið sér í vanda án þess að vera með
krónuna og svo þar fram eftir götunum.
Þetta er náttúrulega ekki sú pólitík sem við
þurfum á að halda núna.“
Sigurgeir Brynjar: „Ég vil bara ítreka að
þótt ég hafi talað fyrir gömlu gildunum þá
vil ég alls ekki að menn fari að þjóðnýta og
setja svart bann á allt sem viðkemur útrás.
Ástandið er kannski svart í svipinn en það
væri nú ekki til að bæta það að byggja
Ísland upp eftir albanskri eða kúbverskri
forskrift. Við eigum mjög góð markaðs-
fyrirtæki, meðal annars í sjávarútvegi,
sem eru að gera það gott á erlendri grundu
og það væri alveg hrikalegt að tapa þeim
öllum í þessari kreppu. Þurfa svo að biðja
guð og Kastró að hjálpa sér að byggja upp
á nýtt.“
Sigríður: „Það mikilvægasta fyrir okkur
nú er að minnast þess sem Michael Porter
hefir haldið fram; að ríki fá ekki samkeppn-
isstöðu sína í arf. Hæfni fyrirtækjanna til
nýsköpunar og þróunar er það sem skiptir
meginmáli fyrir samkeppnishæfnina. Þjóð-
ir skapa sér samkeppnisforskot í þeim
greinum þar sem umhverfið heima fyrir
ber vott um mesta framsýni, er sveigjan-
legast og mest krefjandi.“
Sigurgeir Brynjar: „Þetta er alveg hár-
rétt, við eigum ekki bara að vera að stappa
í slori.“
Benedikt: „Við höfum mjög sterka inn-
viði, vel menntað fólk og rekstrarhæfa
starfsemi á flestum sviðum. Það eina sem
okkur vantar eru peningar.“
Nú þarf gömul gildi en nýtt fólk
Nú ríður á að hæfasta fólkið komi að stjórn landsins og að þjóðin láti af sjálfsblekkingum og minnist gamalla gilda. Flengingar á
börnum hafa verið aflagðar en svo virðist sem þjóðin þurfi enn á þeim að halda. Við getum þó lært af Finnum sem spyrntu frá
botni og hafa verið meðal þeirra efstu síðan.
UMRÆÐUR Í FULLUM GANGI Að fortíð skal hyggja, ef frumlegt skal byggja. Nú þarf að huga að gömlu gildunum aftur en hins vegar má endurnýja í hópi þeirra sem halda um stjórnartaumana.
FRÉTTABLAÐIÐ/ANTON