Fréttablaðið - 04.12.2008, Blaðsíða 28

28 4. desember 2008 FIMMTUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRAR: Björn Ingi Hrafnsson bih@markadurinn.is og Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is
ALLT OG SÉRBLÖÐ: Emilía Örlygsdóttir emilia@frettabladid.is og Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf.
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal jk@frettabladid.is og Þorsteinn Pálsson thorsteinn@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI:
Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is. Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili
á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur
sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
Stjórnmálaástandið
Æ
fleiri safnast nú í hóp hinna atvinnulausu. Daglega
berast tilkynningar um uppsagnir og samdráttar-
verkir gerast nú harðir í samfélaginu. Brátt fer að
reyna á hversu vel samfélagsvefurinn er ofinn til
að taka á móti þeim vanda. Fram undan eru myrk-
ustu mánuðir ársins, nú reynir á hina kristilegu samlíðan sem við
státum okkur svo af á tyllidögum, nú reynir á þá siðmennt sem
hefur verið grunnur samfélagsins frá því landið byggðist.
Víst ber að fagna þeim aðgerðapakka sem stjórnvöld birtu
snemma vikunnar: hann kemur seint og um margt í viljayfirlýs-
ingu þeirri má deila. Að stjórnvöldum er mikill vandi á höndum
og nokkuð ljóst að þeir einstaklingar sem þar fara fyrir eiga í
fullu fangi með að valda því flókna og risastóra verkefni. Margt
í aðgerðum þeirra síðustu vikurnar virðist hafa verið misráðið.
Og fjarri fer hinum þóttafullu forystumönnum að hafa skilning á
djúpstæðu vantrausti almennings á ábyrgð þeirra og forystu. Þeir
segjast ekki skipta um reiðmenn í miðri á, en hafa ekki áttað sig á
að sumir í sveitinni eru flotnir burt, aðrir svo vankaðir í beljandi
fljótinu að nái þeir bakka er þrekið þorrið. Þá á að skipta um menn,
kalla á nýja krafta til leiðsagnar, skíra stefnuna upp á nýtt og halda
áfram. Það er brýn pólitísk nauðsyn vilji stjórnarflokkarnir halda
liðsheild til vors. Lengra sjáum við ekki og líklegt að þá verði krafa
um kosningar orðin svo máttug að allt láti undan.
Því þeim fækkar ekki málunum sem þjóðin er nú reiðubúin að
skoða: enn er vakin upp sú umræða sem kallar á róttæka endur-
skoðun á stjórnskipan með hreinni aðskilnaði framkvæmdarvalds
og löggjafarvalds. Undir liggur krafa um skýrari ábyrgð, ábyrgð
sem stjórnvöld og ábyrgðarmenn í sjóðum og fjármálastofnunum
ætla ekki að hlíta, vilja ekki skilja.
Þar sem allur almenningur verður krafinn um ábyrgð á lífi sínu,
skuldum og skilum við sitt nánasta umhverfi er vísast að krafan
um ábyrgð annarra verði æ háværari, skili sér inn í stjórnmála-
flokkana, hróp hennar hækki í almennri umræðu og aðgerðum og
hríni um síðir á þeim sem sitja valdastóla: ráðherrar, þingmenn,
ráðuneytisstjórar, forstöðumenn fjármálastofnana, banka, lífeyr-
issjóða og eftirlitsstofnana, verða að horfast í augu við stöðu sína:
Þú brást, þú stóðst þig ekki, hættu, farðu, hleyptu öðrum að. Sem
heimtar líka að ráðamenn skoði ákvarðanir sínar og aðgerðaleysi,
greini það fyrir sér og sínum, rétti kúrsinn og láti verkefnið í
hendur öðrum. Stærra er að hverfa frá með sóma en skömm. Og
oft er raunbetra að láta óþreytta menn taka við.
Það ýtir á kröfu um ábyrgð að víða um heim birtast greiningar
erlendra manna á íslensku samfélagi um þessar mundir og þar fer
mikið fyrir háðulegum frásögnum af aulaskap íslenskra stjórn-
valda. Og þó margt sé þar missagt er sómakennd og sjálfsvirðingu
almennings svo misboðið að hér verða menn að standa skil á gerð-
um sínum.
Margt er talað um uppstokkun á íslensku samfélagi. Flest er þar
grunnhugsað og með æsingasniði sem þolir illa skipulagða umræðu:
hér er nú kjörlendi fyrir lýðskrumara enda sópast að þeim skamm-
tíma hylli. Áhugamenn um frama í störfum fyrir almenning kunna
að verða fleiri á þessu ári en oft áður. Endurnýjun á pólitísku og
starfslegu umboði er víða nauðsyn. Brýn nauðsyn.
Hverjir eiga að halda vinnunni?
Uppsagnarbréf í pósti
PÁLL BALDVIN BALDVINSSON SKRIFAR
Krafan um tafarlaus stjórnar-skipti nú þarf ekki að valda
stjórnarkreppu, nema stjórnmála-
flokkarnir kjósi að framkalla slíka
kreppu. Ef ríkisstjórnin segir af
sér á morgun, getur forseti Íslands
með samþykki þingsins skipað
utanþingsstjórn, samdægurs ef því
væri að skipta, og hún tæki þá
strax við framkvæmdarvaldinu,
þar með talið sambandið við
Alþjóðagjaldeyrissjóðinn. Skipun
slíkrar stjórnar myndi veita
svigrúm til að fresta kosningum
um óákveðinn tíma, væri það talið
æskilegt eins og sakir standa. Að
öðrum kosti gæti Alþingi komið sér
saman um myndun nýrrar stjórnar,
t.d. þjóðstjórnar allra þingflokka
fram að kosningum. Þeirri lausn
þyrfti ekki heldur að fylgja
stjórnarkreppa, nema stjórnmála-
flokkarnir kysu að búa hana til.
Utanþingsstjórn kann að þykja
vænlegri kostur nú en þjóðstjórn
eða starfsstjórn (óbreytt stjórn
fram að kosningum) og ætti að
hugnast þeim, sem hafa ástæðu til
að skelfast dóm kjósenda, fari
kosningar fram á næsta ári.
Ólíklegt virðist þó, að ríkisstjórnin
kjósi að veita forseta Íslands færi á
að skipa utanþingsstjórn.
Djúp dýfa, skjótur bati – eða hvað?
Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn gerir
að sjálfsögðu enga kröfu til þess,
að ríkisstjórnin, sem hann semur
við hverju sinni, sitji kyrr.
Sjóðurinn skiptir sér aldrei af
innanríkismálum. Hann þarf oft
að semja við spilltar einræðis-
stjórnir og krefst þess þá ekki, að
þær fari frá, enda er hann sem
betur fer ekki þeim vopnum
búinn, að hann geti sett fram
slíkar kröfur. Með líku lagi
semur sjóðurinn við ríkisstjórnir
án þess að krefjast þess, að þær
sitji um kyrrt. Bankastjórn
Seðlabankans sýnir ýmis merki
þess, að hún sé andvíg efnahagsá-
ætluninni, sem formaður
bankastjórnarinnar og fjármála-
ráðherra hafa undirritað fyrir
Íslands hönd. Úfið viðmót
bankans veikir stöðu Íslands og
dregur úr líkum þess, að áætlun-
in nái tilskildum árangri, og
hlýtur að herða á kröfunni um
afsögn eða brottvikningu
bankastjórnarinnar – og einnig
um ríkisstjórnarskipti, úr því
sem komið er.
Efnahagsáætlun ríkisstjórnar-
innar og Seðlabankans með
samþykki sjóðsins er metnaðar-
full. Hún gerir ráð fyrir, að
efnahagslífið taki djúpa dýfu og
komist síðan aftur á réttan kjöl
2011 með fyrirvara um mikla
óvissu um framvinduna. Dýfan
gæti því tekið lengri tíma en tvö
ár, kannski mun lengri, enda er
umfang vandans óvenjulegt.
Samdráttur landsframleiðslunnar
2009 og 2010 er talinn munu nema
um 10 prósentum og atvinnuleysi
er talið munu leika á bilinu 6 til 7
prósent (Seðlabankinn hefur spáð
meira atvinnuleysi en sjóðurinn).
Til viðmiðunar dróst landsfram-
leiðsla Færeyja saman um
þriðjung í kreppunni þar um
1990, og atvinnuleysi rauk upp
undir fjórðung af mannaflanum.
Erlendar skuldir færeysku
landsstjórnarinnar vegna
kreppunnar voru þó ívið minni
1992 en þær stefna nú í hér
heima. Færeyingar luku skuldun-
um á innan við tíu árum.
Styttum okkur leið, staðan er þröng
Hefði ríkisstjórnin strax lýst því
yfir, að hún ætli að sækja um aðild
að ESB og taka upp evru, hefði
verið hægt að kanna einnig
möguleikann á að festa gengi
krónunnar strax við evruna til að
girða fyrir hættuna á enn meira
gengisfalli og viðbótarverðbólgu-
skoti, nú þegar krónan er aftur
komin á flot studd ströngum
höftum, og til að reyna að stytta
landinu leið út úr ógöngunum.
Þennan kost gafst sjóðnum ekki
færi á að skoða, úr því að ríkis-
stjórnin tók ekki af skarið í
Evrópumálinu. Ekki er hægt að
fullyrða, að fast gengi hefði við
nána skoðun orðið ofan á, en ekki
er heldur hægt að útiloka það. Úr
því að krónan var aftur sett á flot,
er áætlun ríkisstjórnarinnar og
Seðlabankans í megindráttum eins
og hún ætti að vera. Henni fylgja
skilyrði um strangt aðhald í
ríkisfjármálum frá 2010 og í
peningamálum frá byrjun. Henni
fylgja einnig skilyrði um, hversu
miklum gjaldeyri Seðlabankinn
getur varið til að verja gengi
krónunnar. Standi stjórnvöld ekki
við skilmálana, getur sjóðurinn
haldið eftir umsömdum áfanga-
greiðslum, þar til þau bæta ráð
sitt.
Staðan nú er þröng, því að fyrri
mistök stjórnvalda auk fjármála-
kreppunnar úti í heimi hafa valdið
miklum skaða. Undirstaðan er að
ýmsu leyti sterk, þótt yfirbygging-
in hafi bilað. Sjóðslánið til Íslands
er myndarlegt miðað við umfang
hagkerfisins, og sjóðurinn telur sig
taka umtalsverða áhættu með
veitingu lánsins, en hann er einnig
með réttu bjartsýnn á horfur
Íslands fram í tímann og þá um leið
á getu ríkisins til að standa í skilum
við sjóðinn og aðra lánardrottna.
Um skuldaskil gömlu bankanna við
lánardrottna sína og um burði nýju
bankanna leikur áfram óvissa.
Stjórnarskipti? Hvernig?
Í DAG |
ÞORVALDUR GYLFASON
UMRÆÐAN
Þorsteinn Hilmarsson skrifar um
virkjunarframkvæmdir
Sverrir Jakobsson skrifar í Fréttablaðið 2. desember og kvartar undan óvandaðri
umfjöllun um ástæður fjármálakreppunnar
íslensku. Hann lýsir þremur „bólum“ sem
blásnar hafi verið upp og hann telur hafa
valdið uslanum. Eina þeirra segir hann vera
virkjunarframkvæmdir. Hann telur að
erlendar skuldir Landsvirkjunar verði þungur baggi
á þjóðinni næstu árin og hafi verið það lengi. Þessi
fullyrðing Sverris stenst ekki skoðun. Hið sanna er
að rekstur Landsvirkjunar skilaði rúmlega 8,5
milljörðum kr. í handbæru fé á sl. ári og svipuðum
upphæðum mörg undanfarin ár. Á fyrra helmingi
þessa árs skilaði fyrirtækið 76 milljónum dollara í
handbæru fé. Handbært fé greiðir niður skuldir
fyrirtækisins eða nýtist til fjárfestinga. Erlendar
skuldir Íslendinga við fall bankanna losuðu 9.500
milljarða króna en fjárfestingin í Kárahnjúkavirkjun
nam um 140 milljörðum á sama gengi. Ætla má að
Kárahnjúkavirkjun borgi sig upp á 20 til 30 árum.
Flest bendir til þess að 140 milljörðunum sem
fóru í Kárahnjúkavirkjun hafi verið mun
betur varið en megninu af þessum 9.500
milljörðum sem Íslendingar tóku að láni á
undanförnum árum og valda nú kreppunni.
Virkjunin skilar gjaldeyristekjum og getu til
að byggja upp samfélagið að nýju.
Sverrir segir að hávaxtastefna Seðlabank-
ans hafi verið sniðin að hagsmunum
Landsvirkjunar sem hann nefnir „æxli á
þjóðarlíkamanum“. Landvirkjun aflar
gjaldeyristekna og flytur inn í landið. Það er
fyrirtækinu í hag að fá sem flestar krónur fyrir
gjaldeyrinn og því er hávaxtastefnan og hátt gengi
ekki hagsmunamál Landsvirkjunar frekar en
fiskútflytjenda.
Um umræðuna um kreppuna segir Sverrir: „Það
gengur ekki lengur að reynt sé að tína til tilviljunar-
kennda sökudólga eftir því sem hverjum og einum
hentar. Svoleiðis samkvæmisleikir eru ekki annað en
moldviðri sem þyrlað er upp.“ Ég tek heilshugar
undir það. En fyrr má nú vera moldvirðið að menn
telji ljósið í myrkrinu æxli!
Höfundur er upplýsingafulltrúi Landsvirkjunar.
Æxli takk en engar bólur
ÞORSTEINN
HILMARSSON
Afsökun - frá Steingrími!
Afsökun – frá Steingrími!
Steingrímur J. Sigfússon baðst í gær
afsökunar á óviðeigandi orðanotkun;
já, Steingrímur, sá sami og kallar
andstæðinga sína gungur og druslur.
Ekki var það neitt af ofangreindu sem
fékk Steingrím til að blygðast
sín, heldur sú fullyrðing að
þeir sem skildu ekki skilaboðin í
síðustu skoðanakönnun Gallup
væru blindir og heyrnarlausir. Í
afsökunarbeiðni sagði
Steingrímur. „Slíka
fötlun má aldrei
tala óvarlega um og
ekkert þarf að vanta
upp á skilning
þeirra sem við
annaðhvort eða
hvorutveggja búa.” Næst á dagskrá
er líklega að biðja þá sem eru yfir
kjörþyngd afsökunar á að hafa sagt
Birni Bjarnasyni að ét‘ann sjálfur.
Orðtökin
Það er þá spurning hvað gerist þegar
Steingrímur uppsker ávexti skoð-
anakannana og verður forsæt-
isráðherra; hvort hann beini
ekki sjónum sínum (þetta er
ekki grín á kostnað blindra) að
tungumálinu og láti hreinsa burt
málshætti og orðtök á borð
við blindur er bóklaus
maður eða að tala
fyrir daufum eyrum.
Nema hann setji
kíkinn fyrir blinda
augað.
Deyr fé …
Sagt var frá því í fréttum í gær að
hreppsnefnd Húnavatnshrepps leggst
gegn fyrirætlunum um að flytja riðu-
veikan fjárstofn úr Skagafirði til förg-
unar og urðunar í hreppnum. Með
því sé verið að taka óþarfa áhættu
um riðusmit á milli svæða.
Það er ekki
of sagt að á
Íslandi riði
allt fé til falls
– jafnt skynlausar
skepnur sem
verðlausar
krónur.
bergsteinn@
frettabladid.is