Fréttablaðið - 31.12.2008, Blaðsíða 8
8 31. desember 2008 MIÐVIKUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRAR: Björn Ingi Hrafnsson bih@markadurinn.is og Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is
ALLT OG SÉRBLÖÐ: Emilía Örlygsdóttir emilia@frettabladid.is og Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf.
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal jk@frettabladid.is og Þorsteinn Pálsson thorsteinn@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI:
Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is. Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili
á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur
sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
Fyrir nokkrum árum tóku ýmsir auglýsendur upp á
undarlegum sið. Þeir sendu
mönnum bréf sem hófst á orðinu
„Bravo“ með heimsstyrjaldar-
letri og enn stærra upphrópun-
armerki á eftir, og síðan kom
tilkynning um að viðkomandi
hefði unnið mikinn happdrættis-
vinning, einhverja svimháa tölu.
En það fylgdi með að menn
þyrftu að bregðast snarlega við
og senda svar til baka ef þeir
vildu höndla happið. Allt var
þetta vitanlega blekking, ef
bréfið var lesið mjög vandlega,
einkum og sér í lagi örsmáa
letrið, kom í ljós að þetta voru
einungis „undanúrslit“ ef svo má
segja, síðan átti nefnilega að
draga úr þeim sem dregnir
hefðu verið í þessum fyrsta
drætti – og hefðu svarað; þetta
var sem sé sýnd veiði og alls
ekki gefin. Þessar upplýsingar
voru stundum svo vel faldar að
þær sáust ekki; ég lá einu sinni
lengi yfir slíku bréfi sem mér
var sent og gat ekki fundið
annað en að ég hefði í raun og
veru hreppt þennan mikla
vinning. Þó var enginn vafi á að
svo var ekki, öllum í húsinu
hafði verið sent sama bréfið.
Tilgangurinn með þessu virtist
vera sá að fá lista yfir menn sem
væru ginnkeyptir fyrir slíkum
brellum og nota hann til að
senda þeim alls kyns auglýsing-
ar eða kannske selja listann
öðrum auglýsendum. Í einu bréfi
af þessu tagi, sem póstlagt hafði
verið til mín á Spáni, var ég
reyndar beðinn um að senda
upplýsingar um mína banka-
reikninga svo hægt væri að
leggja vinninginn inn á þá, og
var þá ekki hægt að efast um
það til hvers leikurinn væri
gerður.
Svo er að sjá að flestir hafi
tekið þessu skrumi með jafnað-
argeði og ekki látið blekkjast. En
þó eru til sögur um fólk sem
trúði því að það hefði í alvöru
hlotið þennan glæsilega vinning
og myndi brátt standa með báðar
hendur fullar fjár. Einhverjir
þeirra munu hafa viljað taka út
forskot á sæluna, farið að lifa í
flottheitum og steypt sér í
skuldir með kaupum á rándýrum
glæsivarning. Vöknuðu þeir svo
við illan draum, þegar happ-
drættispeningarnir leystust upp
í ekkert.
Svo er að sjá, að ýmsir
Íslendingar – og reyndar ekki
einungis þeir – séu nú í svipaðri
stöðu og þeir sem héldu að þessi
vinningur hefði fallið þeim í
skaut. Það eru menn sem trúðu á
fagurgala frjálshyggjunnar, þeir
sem ímynduðu sér að um leið og
frjálshyggjupúkanum væri
sleppt úr flöskunni yrðu allir
steinríkir, og fóru að lifa eftir
því. Það eru menn sem spenntu
bogann sífellt hærra og fjár-
mögnuðu það með lánum
hérlendis, þangað til bólan
sprakk allt í einu, líkt og
hnattlíkanið í höndum Chaplins.
Frjálshyggjan reyndist engu
betri en upplognar tilkynningar
um vinninga, og við þeim blasti
ekki annað en að sökkva á
bólakaf í endalaust skuldadíki.
En það eru einnig menn sem
bjuggu við lítil efni og vonuðust
til að með þessu móti gætu þeir
orðið vel bjargálna.
Menn hlógu að grunnhyggni
þeirra sem lögðu trúnað á
einhverja bleðla, sem auðvelt
var að sjá, þrátt fyrir allt, að
voru ekki annað en ómerkilegt
auglýsingaskrum. En að þeim
sem létu blekkjast af frjáls-
hyggjunni er ekki hlæjandi, því
þeir voru leiksoppar sterkari
afla en kenningaklambur
einhverra hugmyndafræðinga
gat nokkurn tíma orðið eitt og
sér. Það var annað og meira sem
þrýsti á.
Reynslan hefur nú sýnt
rækilega, að þegar hugmyndum
frjálshyggjumanna er hrundið í
framkvæmd og efnahags- og
þjóðfélagslífið mótað eftir þeim,
fer bilið milli ríkra og fátækra
að aukast mjög mikið, annars
vegar kemur upp fámenn stétt
olígarka og ofurauðkýfinga, hins
vegar fjölgar þeim mjög sem
búa við örbirgð, og kjör milli-
stéttarmanna versna, þeir fara
smám saman að síga niður á við,
í áttina til fátæktar. Þannig
minnkar kaupmátturinn til
muna. Þetta er að sjálfsögðu
reseft upp á kreppu, því þegar
kaupmátturinn rýrnar, dregst öll
neysla saman, menn kaupa æ
minna af því sem kapítalistar
framleiða, flytja inn og falbjóða,
og jafnframt er vaxandi hætta á
að óánægja blossi upp meðal
almennings. Ekki síst þegar
hann sér veldi einhverra
ólígarka á flestum sviðum,
óhófsneyslu fáeinna manna og
skynjar þannig þá hyldýpisgjá
sem er að myndast í þjóðfélag-
inu.
Til að bægja þessari kreppu
burt, eða öllu heldur slá henni á
frest, þekkir frjálshyggjan
aðeins eina leið, „að flýja fram á
við“ eins og sagt er á frönsku, að
fá menn til að taka í sífellu lán
til að fjármagna stöðugt meiri
neyslu í þeirri blekkingu að með
þeirri auðlegð sem frjálshyggjan
lofar verði hægt að endurgreina
allar skuldir. Með þessu móti var
einnig hægt að koma í veg fyrir
að óánægja breiddist út. Það
voru því ekki fáeinir frjáls-
hyggjupostular sem boðuðu
þessa stefnu, allt kerfið byggðist
á henni, og því varð að beita
öllum hugsanlegum þrýstingi á
menn svo þeir féllu í þennan
farveg, fá þá til að taka lán til að
halda hringekjunni gangandi.
Því var ekki að undrast þótt
margir létu blekkjast af fagur-
galanum, hvað áttu þeir annað að
gera? Nánast allir sungu með í
kórnum nema fáeinar hjáróma
raddir sem enginn tók mark á.
En flótti fram á við getur aldrei
endað nema á einn veg. Fyrr eða
síðar hrynur allt. Og hrunið
verður því meira sem flóttinn
hefur verið lengri. Eftir sitja
menn í vondum málum, þeim er
refsað fyrir glæp sem þeir áttu
enga sök á. Þennan vanda þarf
að leysa eins og hægt er, en ekki
er síður brýnt að loka drísildjöf-
ul frjálshyggjunnar aftur inni í
flöskunni. Það yrði stærsti
vinningurinn.
Vinningurinn
EINAR MÁR JÓNSSON
Í DAG | Frjálshyggjan
Fjórir kjörnir –
níu á fundum
Í borgarstjórn sitja fimmtán borgar-
fulltrúar. Á árinu sem er að líða var
haldinn 21 borgarstjórnarfundur.
F-listi á einn kjörinn fulltrúa í borg-
arstjórn en Ólafur F. Magnússon og
Margrét Sverrisdóttir sátu fundi fyrir
hann. Kjörnir fulltrúar Vinstri grænna
eru tveir en fjórir sátu borgarstjórnar-
fundi fyrir VG: Svandís Svavarsdóttir,
Þorleifur Gunnlaugsson, Sóley Tóm-
asdóttir og Hermann Valsson. Björn
Ingi Hrafnsson, Óskar Bergsson og
Marsibil J. Sæmunds-
dóttir sátu fundi fyrir
Framsóknarflokkinn
sem á einn mann í
borgarstjórn.
Fjórir kjörnir – tíu á fundum
Samfylkingin fékk fjóra menn kjörna
í borgarstjórn í síðustu kosningum.
Alls sátu tíu manns borgarstjórnar-
fundi fyrir Samfylkinguna á árinu:
Dagur B. Eggertsson, Björk Vilhelms-
dóttir, Oddný Sturludóttir, Sigrún Elsa
Smáradóttir, Dofri Hermannsson,
Stefán Jóhann Stefánsson, Bryndís
Ísfold Hlöðversdóttir, Falasteen Abu
Libdeh, Stefán Benediktsson og
Guðrún Erla Geirsdóttir.
Sjö kjörnir –
fjórtán á fundum
Kjörnir fulltrúar Sjálfstæðisflokks-
ins í borgarstjórn eru sjö. Alls sátu
fjórtán manns fundi borgarstjórnar
fyrir hönd Sjálfstæðisflokksins á
árinu sem er að líða: Þorbjörg Helga
Vigfúsdóttir, Júlíus Vífill Ingvarsson,
Kjartan Magnússon, Gísli Marteinn
Baldursson, Hanna Birna Kristjáns-
dóttir, Vilhjálmur Þ. Vilhjálmsson,
Jórunn Frímannsdóttir, Sif Sigfúsdótt-
ir, Ragnar Sær Ragnarsson, Áslaug
Friðriksdóttir, Bolli Thoroddsen, Elín-
björg Magnúsdóttir, Björn Gíslason
og Kristján Guðmundsson.
Sem sagt, alls tóku 33 sæti á fundum
borgarstjórnar á árinu sem er að líða.
bergsteinn@frettabladid.is
Nánast allir sungu með í kórn-
um nema fáeinar hjáróma
raddir sem enginn tók mark
á. En flótti fram á við getur
aldrei endað nema á einn veg.
Fyrr eða síðar hrynur allt. Og
hrunið verður því meira sem
flóttinn hefur verið lengri.
Auglýsingasími
– Mest lesið
Veljum íslenskt
M
eginverkefni ársins handan við hornið hverfast
um tvö leiðarminni. Annars vegar afdráttarlaust
uppgjör við það sem fór úrskeiðis og hins vegar
um lausnir á þeim tilvistarvanda sem þjóðin er
komin í. Hvernig til tekst í þessum efnum mun
ráða úrslitum um hversu djúp og löng kreppan verður.
Vissulega eru óvissir tímar fram undan. Enn er flest eins
og hulið dimmri þoku. Það eina sem við vitum fyrir víst er að
þegar henni léttir mun blasa við gjörbreytt landslag og miklir
erfiðleikar. Um það efast enginn.
Umræðan í haust hefur mikið til snúist um möguleg afbrot
innan viðskiptalífsins og bankanna. Það er ekki ólíklegt að það
komi í ljós að einhverjir, sem voru í daglegum návistum við
mikla peninga, hafi brotið lög í aðdraganda hrunsins. Þeim þarf
að refsa.
Hitt liggur þó fyrir að mesta tjón samfélagsins er ekki vegna
mögulegra lögbrota heldur vegna viðskipta, sem fóru fram
fyrir opnum tjöldum, innan ramma laga og reglna og menn voru
beinlínis hylltir fyrir. Icesave-reikningar Landsbankans tróna
þar fremstir í flokki.
Þeir sem innleiddu hugmyndafræðina og kerfið sem skóp
þessar aðstæður brutu hins vegar engin lög og verða ekki settir
bak við lás og slá. Það þarf að láta þá gjalda fyrir gjörðir sínar
á annan hátt.
Eins og viðskiptalífið þurfa stjórnmálaflokkarnir því að ganga
í gegnum hreinsunareldinn. Eftirspurnin eftir slíku uppgjöri er
knýjandi og henni þarf að mæta. Þegar fram í sækir skiptir þó
enn meira máli að svara eftirspurninni eftir lausnum og vísa
leiðina til framtíðar.
Nú reynir á stjórnmálamenn landsins að fara að standa undir
nafni og axla þau hlutverk sem þeir voru kosnir til: Að stjórna
og veita leiðsögn. Þeir brugðust þegar mest á reyndi. Sumir
eiga sér ekki uppreisnar von, eru of innvígðir og innmúraðir í
það kerfi sem orsakaði hrunið, en aðrir hafa enn tækifæri til að
bæta ráð sitt.
Á slíkum tímum er nauðsynlegt að hafa í huga að þjóðin hefur
að töluverðu leyti í eigin höndum hvernig spilast úr stöðunni.
Það er rétt að flestum líður örugglega eins og þeir hafi verið
dregnir óspurðir af stað í skelfilega óvissuferð án möguleika á
því að snúa aftur. En þegar mesta sjokkið og reiðin yfir þeim
trakteringum er að baki, mun fólkið í landinu væntanlega átta
sig á því að það hefur raunverulegt val um hvort það ætli að
sitja áfram sem aðgerðalausir farþegar undir stjórn þeirra sem
buðu í ferðina, eða taka til eigin ráða.
Mikilvægt er að muna að allar forsendur breyttust hinn 6.
október, daginn sem neyðarlögin voru sett. Það er til dæmis
ekki Geirs eða Ingibjargar að ákveða hvort verði kosið í vor.
Ef þjóðin vill kosningar þá getur hún auðveldlega knúið þær
fram. Engin ríkisstjórn stendur af sér samtakamátt fjöldans ef
þolinmæði hans þrýtur.
Samtakamáttur fjöldans:
Ár uppgjörs
og lausna
JÓN KALDAL SKRIFAR