Tíminn - 19.12.1982, Blaðsíða 8

8
SUNNUDAGUR 19. DESEMBER 1982
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn.
Framkvæmdastjóri: Gísli Sigurðsson. Auglýsingastjóri: Steingrimur Gíslason.
Skrifstofustjóri: Jóhanna B. Jóhannsdóttir. Afgreiðslustjóri: Sigurður Brynjólfsson
Ritstjórar: Þórarinn Þórarinsson, Elías Snæland Jónsson. Ritstjórnarfulltrúi: Oddur
V. Ólafsson. Fréttastjóri: Kristinn Hallgrímsson. Umsjónarmaður Helgar-Tímans: Atli
Magnússon. Blaðamenn: Agnes Bragadóttir, Bjarghildur Stefánsdóttir, Eiríkur St.
Eiríksson, Friðrik Indriðason, Heiður Helgadóttir, Sigurður Helgason (íþróttir), Jónas
Guðmundsson, Jón Guðni Kristjánsson, Kristín Leifsdottir, Skafti Jónsson.
Útlitsteiknun: Gunnar Trausti Guðbjörnsson. Ljósmyndir: Guðjón Einarsson, Guðjón
Róbert Ágústsson, Elín Ellertsdóttir. Myndasafn: Eygló Stefánsdóttir. Prófarkir: Flosi
Kristjánsson, Kristín Þorbjarnardóttir, María Anna Þorsteinsdóttir. Ritstjórn,
skrifstofur og auglýsingar: Síðumúla 15, Reykjavík. Sími: 86300. Auglýsingasími:
18300. Kvöldsímar: 86387 og 86392.
Verð í lausasölu 11.00, en 15.00 um helgar. Áskrift á mánuði: kr. 150.00.
Setning: Tæknideild Tímans. Prentun: Blaðaprent hf.
Þjóðnýtt verðkerfi
og verðbólga
■ Illa gengur að hafa erindi sem erfiði í hinni þreytandi
viðureign við verðbólguna. Gripið er til margskyns ráða
og ráðstafana til að hafa hemil á henni en dýrtíðin hefur
ávallt betur. Sannleikurinn er sá að verðbólgan er nánast
innbyggð í það efnahagskerfi sem þjóðin hefur skapað sér
og erfitt ætlar að reynast að brjótast út úr.
Stefán Jónsson skrifaði athyglisverða grein um fyrirbær-
ið í Tímann í vikunni. Þar segir m.a.: „Um alllangt skeið
hafa opinberar nefndir eða ráð ákveðið verð á flestum
eða öllum innlendum nauðsynjum nema vinnunni. Þar má
nefna:
Opinber nefnd ákveður verð á allri landbúnaðarfram-
leiðslu. Önnur opinber nefnd ákveður verð á öllum
sjávarafurðum. Þriðja opinbera nefndin ákveður verð á
flestri /Vöru og þjónustu er hið opinbera lætur í té og sú
fjórða (Verðlagsráð)\á því nær öllu öðru. Ákvarðanir eða
tillögur þessara nefnda eða ráða eru háðar samþykki
viðkomandi ráðuneyta eða ríkisstjórnarinnar í heild.
Til viðbótar framangreindum nefndum og ráðum
ákveða opinberir bankar verð á erlendum gjaldeyri og
ákveða leigugjald fyrir lánsfé. Þetta gera bankarnir með
gengisskráningu og, eða verðbótum og vöxtum sem
hvorttveggja er oft ranglega kallaðir vextir, þótt raunveru-
legir vextir séu litlir eða engir. Samþykki ríkisstjórnarinn-
ar þarf fyrir þessari ákvörðun bankanna að því leyti sem
hún er ekki ákveðin með lögum.
Ef sú opinber verðákvörðun í heild, sem greind er hér
að framan, tilheyrir ekki þjóðnýtingu í þingræðisþjóðfé-
lagi, þá veit ég ekki hvað þingræðisleg þjóðnýting er.“
Og Stefán víkur að öðrum þætti verðmyndunar sem
ekki er þjóðnýttur og bendir á að laun og launatengd gjöld
séu stærsti kostnaðarliðurinn við flesta framleiðslu og
þjónustu, en þau nema milli 70 og 80% af þjóðartekjum.
en launin eru að mestu frjáls og ber þeim er ákveða verð,
á innlendri framleiðslu og þjónustu að taka fullt tillit til
launaliðarins við framangreindar verðlagsákvarðanir.“
Greinarhöfundur telur sjálfsagt að frjálsir samningar
séu um kjarasamninga en það sé fráleitt að aðilar
vinnumarkaðarins semji um verðbótaþáttinn og vill banna
slíkt athæfi með lögum, en verðbæturnar skili sér yfirleitt
ekki í öðru en aukinni verðbólgu. Það sem endurbæta
þarf við kröfugerð er:
„Kröfurnar þarf vitanlega að rökstyðja með því að þær
séu framkvæmanlegar. Annað er ekki sæmandi nú til
dags. En því miður eru launakröfur oft gerðar nú í svipuðu
formi og þær voru gerðar í gamla daga, er atvinnurekendur
voru vald, vinnandi menn valdlausir og engir þjóðhags-
reikningar til. Um langt skeið hefur aðalgallinn á
kjarasamningum verið sá, að krónutölufjölgunin sem í
þeim felst hefur ekki bætt launakjörin.“
Bráðabirgðalögin hægja nokkuð á verðbólgunni, en
fyrir nokkru kom upp ágreiningur um gildistíma um
helmingsskerðingu verðbóta. Um það segir Stefán
Jónsson: „Sennilega hafa flestir gert sér ljóst að litlar líkur
væru til að aukin kjaraskerðing ætti sér stað þótt
vísitöluskerðingin gilti í t.d. 13 mánuði í stað 3ja því
ríkisstjórnin hafði í hendi sér með hinu þjóðnýtta
verðkerfi að hlutfallslega minni hækkun ætti sér stað á
nauðsynjum manna. Máski er sá skoðanamunur sem hér
hefur skotið upp kollinum óvænt ábending um að rétt
væri að fram færi rannsókn á því hvort framlenging 1. gr.
nefndra laga þýddi nokkra kjaraskerðingu. Hitt mun
öllum ljóst að slíkt þýddi skerðingu á okkar heimagerðu
óðaverðbólgu. Raunar má nú segja að þegar sé sannað
með sams konar tilraun að slíkt skerðir hvorki kjör né
kaupmátt launa, heldur eru það aðrar ástæður sem það
gera, og það jafnt hvort verðbólgustig eru skert eða ekki,
enda sannleikurinn þessi: Heimagerðu verðbólguleikirnir
okkar eru ljótir og skaðlegir leikir í okkar efnahagskerfi
og eiga enga sámleið með farsælli og raunhæfri stjórn
efnahagsmala.“ OO
„Heillaður
af tengslum
blaðamennsku
og bokmennta”
— gripið ofan í viðtal við
Nóbelsverðlaunahafann
Gabriel Garcia Márquez,
sem hyggst stofna
dagblað í fæðingarlandi
sínu Kolumbíu
Cxabriel garcia márquez tók við bók-
MENNTAVERÐLAUNUM NÓBELS í STOKKHÓLMI
FYRR í ÞESSUM MÁNUÐI. í tilefni af verðlaunaveiting-
unni hafa birst fjölmörg viðtöl við þennan kólumbíska
rithöfund í erlendum dagblöðum og tímaritum. í mörgum
þeirra hefur einkum verið fjallað um afstöðu rithöfundarins
til stjórnmála, sérstaklega þó pólitískra átaka í rómönsku
Ameríku, en Garcia er mikill stuðningsmaður, og persón-
ulegur vinur, kúbanska einræðisherrans Fidel Castros. En í
sumum viðtalanna hefur þó frekar verið rætt um ævi og ritstörf
Nóbelsverðlaunahafans. Við skulum grípa ofan í kafla í einu
slíku viðtali, sem birt var nokkrum dögum áður en verðlaunin
voru afhent. Viðtalið var tekið í smábænum San Luis Potosi
í Mexikó, en þangað hafði Garcia Márquez haldið til þess að
fá frið til að semja ræðu sína, sem hann flutti í Stokkhólmi.
Hann var einna fyrst spurður að því, hvers vegna hann
teldi, að honum hefði verið veitt Nóbelsverðlaunin.
„Fyrir bækur rnínar", svaraði hann þegar og vísaði frá öllum
hugmyndum, um að stjórnmálaskoðanir hans eða heimkynni
hefðu þar haft úrslitaáhrif. „En ég vissi einnig að ég átti
áhrifamikinn guðföður þarna, skáldið Artur Lundkvist. Hann
er eini félaginn í Sænsku akademíunni sem ber ákafa
umhyggju fyrir bókmenntum rómönsku Ameríku. í augum
okkar rómansk-amerísku rithöfundanna hefur hann alltaf
verið ógnvekjandi og fjarlægt goð, sem ákvarðaði örlög
okkar. En þegar ég hitti hann, þá reyndist þetta vera
gamansamur öldungur með ungt hjarta. Hann sagði eitt sinn
við mig: Ég neita að deyja fyrr en þeir háfa látið þig fá þessi
verðlaun,,.
*
I VIÐTÖLUM SÍNUM ER GARCIA MÁRQUEZ
GJARN Á AÐ TALA UM FORTÍÐ SÍNA, SEM HANN
HEFUR AUSIÐ AF í BÆKUR SÍNAR. Honum verður
tíðrætt um Aracataca, bernskubæinn heita og rykuga í
Kolumbíu, sem varð að Macondo í Hundrað ára einsemd.
Sömuleiðis húsið þar sem hann óx úr grasi sem eina barnið á
meðal aldraðra ættingja, sem allir urðu að persónum í
frásögnum rithöfundarins. Þegar Gabriel var smábarn fluttu
foreldrar hans, sem áttu 16 börn, til annarrar borgar, þar sem
faðir hans fékk vinnu við skeytasendingar, og Gabríel var
skilinn eftir í umsjá afa og ömmu. Garcia Márquez skýrir frá
því, að afi hans hafi verið „fyrrum ofursti sem sagði endalaust
sögur um borgarastyrjöldina, sem háð var á æskuárum hans,
fór með mig í hringleikahús og kvikmyndahús og varð eins
konar naflastrengur minn við söguna og raunveruleikann".
Amma hans var „að segja okkur dæmisögur og goðsagnir
ættarinnar, og hún skipulagði líf okkar eftir þeim skilaboðum,
sem henni bárust í draumi“. Hún var „uppspretta hinnar
yfirnáttúrulegu, hjátrúarkenndu túlkunar á raunveruleikán-
um.“
En sá tími, sem hann varði síðar sem blaðamaður í
strandbænum Barranquilla, var ekki síður mikilvægur fyrir
verk hans. Þá var hann um tvítugt og skrifaði, las og rökræddi
sérhvern dag við þrjá aðra unga blaðamenn, sem höfðu
bókmenntalegan metnað. Þessi óaðskiljanlegi kvartett hittist
á hverju kvöldi í bókaverslun og hélt síðan á kaffihúsin, þar
sem þeir drukku bjór og romm þar til áliðið var nætur. „Við
deildum hástöfum um bókmenntir“, segir einn fjórmenning-
anna, German Vargas, en Garcia Márquez tileinkaði honum
fyrstu bók sína. Þeir lásu auðvitað verk hvors annars, en
sökktu sér jafnan ofan í verk annarra rithöfunda, svo sem
Defoe, Dos Passos, Camus, Virginiu Woolf og William
Faulkner, en hann er reyndar sá bandarískra rithöfunda, sem
talið er að hafi haft mest áhrif á verk nútímahöfunda í
rómönsku Ameríku. Fjórmenningarnir birtast allir sem vinir
- German, Alvaro, Alfonso og Gabriel - í Hundrað ára
einsemd.
„Ég vann mig í gegnum bókmenntimar, las, skrifaði, las og
skrifaði - það er eina leiðin", segir Garcia Márquez. Hann
las rússneska höfunda, enska og ameríska. „Ég lærði mikið
af James Joyce og Erskine Caldwell og auðvitað af
Hemingway", segir hann. En þá tækni „sem er nauðsynleg til
að breyta einhverju, sem virðist fáránlegt, ótrúlegt, í eitthvað
sennilegt. trúverðugt, lærði ég í blaðamennskunni", heldur
hann áfrarn. „Lykilatriðið er að segja beint frá. Það gera
blaðamenn og almúgafólk".
Á 20-30 ára aldrinum (hann er 54 ára) gekk Garcia
Márquez á milli útgefenda, fékk nokkur verka sinna útgefin,
hlaut góða gagnrýni fyrir bækur sínar, sem hins vegar seldust
lítt í þá daga. Þrjú þessara ára dvaldi hann í Evrópu, þar á
meðal í París og Róm. Eftir-dvölina í París.þar sem hann
■ Nóvelsverðlaunaskáldið Gabriel Garcia Márquez. Myndin
var tekin á Kastrupflugvelli, þar sem skáldið staðnæmdist á
leið sinni til Stokkhólms að taka við Nóbelsverðlaununum.
skrifaði sögur um lífið í rómönsku Ameríku og reyndi að '
bjarga sér, er sú borg honum bæði aðlaðandi og fráhrindandi.
En enn heimsækir hann París á hverju ári.
HvAÐ FINNST GARCIA MÁRQUEZ UM EVR-
ÓPSKAR BÓKMENNTIR? Satt að segja teiur hann fátt
spennandi á seyði í vestur-evrópskum bókmenntum um þessar
mundir. Undantekningarnar eru að hans sögn þýsku
rithöfundarnir Heinrich Böll og Gúnter Grass. „Frönsku
rithöfundarnir skrifa á hverju ári sams konar bækur fyrir
Goncourt-verðlaunin", segir hann og dylur engan veginn
andúð sína á frönskum menntamönnum og „heilaleikfimi"
þeirra.
Hins vegar telur hann að bókmenntir rómönsku Ameríku
séu „mjög lifandi“.Hann telur Pablo Neruda, sem nú er látinn,
eitt mesta skáld þeirrar heimsálfu, og hann dáist mjög að
mexíkanska rithöfundinum Juan Rulof og vini sínum Carlos
Fuentes. Það eru að hans sögn 30-40 ungir rithöfundar í
rómönsku Ameríku, sem eru að skrifa athyglisverð verk, og
hann kvaðst hafa reynt að beita áhrifum sínum til þess að
auðvelda þeim útgáfu verka sinna. Og öldunginn í Argentínu,
Jorge Luis Borges, telur hann alls góðs maklegan, því hann
hafi „gert meira fyrir spænska tungu en nokkur annar síðan
Cervantes leið“.
Síðustu tvo áratugina hefur Garcia Márquez búið
Mexikóborg. En hann fullyrðir að honum líði alitaf best i
strandhéruðum fæðingarlands síns, Kólumbíu.
/
HvAÐ BÍÐUR SVO AÐ VERÐLAUNAAFHEND-
INGUNNI AFSTAÐINNI? Hann kveðst vonast til þess að
geta fljótiega farið að skrifa nýja skáldsögu, sem hann hefur
haft í gerjun nokkum tíma. „Það er hamingjusön ástarsaga“,
segir hann, en vill lítið meira um málið segja.
Og svo ætlar hann að stofna dagblað. Peningarnir, sem
Nóbelsverðlaununum fylgja, gera honum kleift að láta þann
langþráða draum sinn rætast að stofna og reka eigið dagblað
í Kolumbíu. Þetta á að vera „alþýðlegt morgunblað sem á að
sýna löndum mínum að það er til veröld utan rómönsku
Ameríku sem er bæði stærri og réttlátari en við eigum að
venjast. Ég ætla sjálfur að annast daglega stjórn, en mun þó
nota um helming ársins til þess að skrifa nýjar skáldsögur“.
Hann kveðst ætla að ráða til sín unga blaðamenn og þjálfa
þá. „Ég hef alltaf dregist að heimi blaðamennskunnar", segir
hann. „Og er enn mjög heillaður af tengslunum á milli
blaðamennsku og bókmennta".
■
Elías Snæland
Jónsson skrifar