Tíminn - 19.12.1982, Blaðsíða 21

Tíminn - 19.12.1982, Blaðsíða 21
20 SUNNUDAGUR 19. DESEMBER 1982 SUNNUDAGUR 19. DESEMBER 1982 21 Um heimsreisur með Theodorakis unni, tungumála- einangrun og Finnska söng- og leikkonan Arja Saijomaa í viðtali við Helgar-Tímann: ■ ... allar þjóðir jafn merkilegar, allar manneskjur jafn mikilvægar. form á finnsku og jafnvel kunna að vera ýmsir tilfinningalegir múrar á milli svo ólíkra þjóða sem hindra skilning á ljóðinu? Jú, það cr margt til í því, en þá verð ég fyrst að segja að við Finnar erum ekki svo ólíkir Grikkjum að skapferli, við erum hins vcgar dálítið ólíkir okkar næstu nágrönnum. Finnar eru tilfinningaríkir og dálítið óagaðir cins og Grikkir. En tungumálin eru auðvitað ólík og það er mikið vandaverk að þýða, fyrst verður að endursegja Ijóðið, koma til skila tilfinningunni, einlægninni og síðan þarf að fella Ijóðið á hinu nýja máli að tónlistinni. Ég þýði ekki sjálf þó að ég vinni að þýðingum með öðrum en ég hef mjög góða þýðendur sem ég hef starfað með, bæði þýðendur á sænsku og finnsku. En það er þetta með cinangrunina, það er nokkuð sem ég hef hugsað mikið um og þið íslendingar hljóðið að hafa þurft að taka afstöðu til og bregðast við. Líttu á þessar stóru þjóðir, cnskumæl- andi þjóðir sem hafa allt á sinni eigin tungu og skilja ekki annað, tala og lesa bara sína ensku. Eða Frakkar, líkt má segja um þá. Oft hvarflar að mér að þcssar þjóðir búi þrátt fyrir allt við meiri einangrun cn við. Við þurfum að hafa fyrir því að læra önnur mál og þýða af þeim á okkar, það er krefjandi en það gefur okkur líka mikið. Sjálf hef ég lært mörg tungumál og er alltaf að læra tungumál. Þannig komumst við í kynni við menningu annarra þjóða og lærum af henni. Fað er líka þannig sem þjóðir læra að skilja hverjar aðrar og það er mjög knýjandi nauðsyn fyrir okkur á Norður- löndum að -skilja þcssa aðstöðu okkar, að við getum valið úr öllu því besta, ^Okkar menning verður svo miklu ríkari ef við erum opin fyrir því sem er gert og hugsað annars staðar í hciminum. Ver- öldin er full af yndislcgum bókmennta- verkum, ljóðum og tónlist sem við getum haft aðgang að og skilið ef við viljum. I>að var með þetta í huga sem við settum saman dagskrána sem þið sáuð í gærkvöldi. Hluti hennar var sænskir og finnskir söngvar en að öðrum hluta Tímamyndir'GE textar og tónlist annars staðar frá scm við höfum tekið upp og er eigtiilega samcign okkar og sameign allra;1 Við vildum undirstrika að skandinavísk mcnning cr ekki bara það sem vaxið er upp hjá okkur sjálfum heldur höfum við líka lært af öðrum, þegið frá öðrum, hlutir sem okkur cru mikils virði og við viljum hafa með þegar við kynnum okkar menningu. Það eru allar þjóðir jafn merkilegar, allar manneskjur jafn mikilvægar. Finnsk þjóðarsál og íslensk Þetta væru ágæt lokaorð en mig langar samt scm áður að skjóta einni spurningu að, áður en við hættum. Margir Islendingar líta á Finna sem þjóð mjög nána sér og hafa á tilfinningunni að það sé til citthvað sem við kölluðum finnsk þjóðarsál, sem er sterk. og sérstæð. Hvað viltu segja um þetta? Jú, kannske er dálítill sannleikur til í þessu, Finnar hafa almennt eins og ég minntist á áðan skapferli sem er ólíkt nágrönnum þeirra. Ég hef heyrt marga Finna tala um að Finnar og íslendingar séu líkir um margt og það ríki skilningur á milli þcirra, ég er hér nú í fyrsta sinn svo að ég veit það ekki, en ég veit að margir Finnar bera virðingu fyrir íslandi og elska ísland . Kannske eigum við sérstöðuna sem við vorum að tala um áðan samciginlega. Við búum í útkant- inum á Norðurlöndum, tölum okkar eigin mál scm engir aðrir skilja, þið eigið ykkar gömlu sögur og goðsagnir og við grobbum okkur af Kalevala og svo framvegis. Alla vega eiga Finnar og íslendingar sameiginlegan þennan óskaplega leikhúsáhuga. í Finnlandi er varla til svo lítið þorp að þar sé ekki áhugamannaleikhús og mér er sagt að það sé svipað farið um íslcndinga. Og þar með er mál að kveðja Örju Saijonmaa að sinni, hún ætlar ekki að eyða þessum eina frídegi sínum á íslandi í blaðaviðtal, heldur rýkur aftur niður í bæ að skoða sig um. Við þökkum henm þolinmæðina og vonumst eftir að heyra hana og sjá aftur áður en langt líður. En við erum víst ekki einir um það. JGK samkennd milli manna og þjóða ■ Arja Saijonmaa, hin víðföria og fræga Gnnska söng- og letkkona kom, sá og sigraði þegar hún kom fram sem gestur Þjóðleikbússins s.l. sunnudagskvöld. Áheyrendur vildu heist ekki sleppa henni af sviðinu, eftir sýninguna og í mannþrönginni á leiðinni út heyrði undirrituður mörg af ur eru ekkí hinir fyrstu sem hún leggur að fótum sér, hún kom hér við á heimleið frá Bandaríkjunum þar sem hún kom frá á vegum Skandinavian today og þar í landi fékk hún stórkostlega dóma gagnrýnenda, hún er söngkona á borð við Mariene Dietrich og Josephine Baker sögðu þeir og sem leikkona túlkar sig hún jafnvel. ást einmanaleik eðaleiflrandi húmor. Persónutöfrar hennar eru ómótstæðilegir scgja þessir vísu menn, hún hefúr allt til að bera, hæfileika, fegurð, gáfur, kraft, raýkt, kynþokka og hún ræður yfir þeim galdri að geta heillað áhorfendur með sér og haldið þeim föngnum meðan á sýningu stendur. Hún gæti orðið skærasta stjama Broadway, ef hún kærði sig um, bæta þeir við. Arja var svo vinsamleg að fallast á að eiga stutt spjall við blaðamann Tímans, við mæltum okkur mót kl. 15 á mánudeginum eftir sýninguna á Hótel Loftleiðum. Við setjumst yfir kaffi og kökum og tökum tal saman. Arja byrjar á að segja okkur frá upphafi hins ævintýralega ferils síns. Ég er upprunnin í litlum bæ sem heitir á finnsku Mikkeii og er nálægt rússnesku landamærunum 230 kílómetra í norð austur frá Helsinki. Þar ólst ég upp og gekk í skóla. Nei, ég kom ekkert nálægt leikhúsi þar. Égfórtil Bandaríkj- anna og var þar í eitt ár sem skiptincmi og að því búnu fór ég til Helsinki. Ég stundaði nám í píanóleik við Jean Sibelius tónlistarakademíuna þar frá 1965-1970 og stundaði jafnframt nám í lciklistarfræðum og bókmenntum við háskólann þar. Og það var á þessum árum scm ég fór að starfa við Ieiklist. Nú eru Finnar frægir fyrir sín leikhús og væntanlcga hefur verið ríkt leikhúslíf í Helsinki á þessum árum. Óhemjuríkt. Þctta voru skemmtilegir tímar, - umbrotatímar. í lok sjöunda áratugsins fóru að spretta upp alls konar leikhópar, frjálsir leikhópar og stúndentaleikhús, sem sýndi pólitíska kabaretta, söngleiki o.fl. til dæmis var Brecht mikið á dagskrá. Mikið af þcssu voru verk sem hóparnir sömdu og unnu sjálfir og fóru sínar eigin óhefðbundnu leiðir. Margir af bestu leikurunt, leik- stjórum og leikhússtjórum Finna fengu sína fyrstu eldskírn í leikhúsum á þessum árum. Þetta voru fátæk leikhús þar sem allir gerðu allt. Ég byrjaði á að vinna við miðasölu, kaffiuppáhellingar og skúringar. Einhverjir urðu að vera í þessu, ef sýningar áttu að verða að veruleika. Svo kom að því að ég fékk að vera með í sýningum, fékk smá hlutverk scm urðu svo stærri með tímanum og svo endaði ég sem leikhús- stjóri í stúdentaleikhúsinu. Óvænt boð um heimsreisu Svo gcrist það að þú kemst í tengsl við Mikils Theodorakis og allt breyttist í einu vetfangi. Hvað gerðist? Það er mikil saga að segja frá því, mjög skrítin saga. Nú, - á þessum árum var herforingjastjórn við völd í Grikk- landi og margir Grikkir vour í útlegð, eða þá í fangelsum í heimalandi sínu. Einn af þeim var Theodorakis. Við vildum kynna málstað hans og við tókum upp útvarpsdagskrá um hann þar sem ég söng nokkur lög eftir hann á finnsku. Það var í fyrsta sinn sem ég gerð! dagskrá fyrir útvarp. En svo var The- odorakis sleppt úr fangelsi og fluttist til Parísar og síðan ferðaðist hann um heiminn og flutti verk sín og kynnti málstað andstöðunnar gegn grísku her- foringjastjórninni. Meðal annars kom hann til Helsinki og það var skipulögð samkoma með honum þar. Ég var þá í forustu hjá stúdentaleikhúsinu og hann kom á skrifstofuna til mín og sagði, -Ég var að hlusta á spólu með lögum eftir mig, og það var finnsk stúlka sem söng en ekkert nafn á spólunni, hvar get ég fundið þessa stúlku. Og ég varð að segja eins og var, - það er ég. Já, - en fyrir alla muni þú verður að koma og hitta okkur. - Þetta var óhemju spennandi, við áttum að vera með leiksýningu á stúdentafundinum með Grikkjunum daginn eftir og ég átti að koma fram með 1 lítilli hljómsveit og syngja lög Theodor- akis. Ég fór og lærði nokkur ný lög. Þegar stundin rann upp var Theodorakis í salnum og svo færði hann sig á fremsta bekkinn, þegar ég fór að syngja og það endaði með því að hann stökk upp á sviðið og ýtti píanistanum mínum til hliðar og byrjaði að leika undir og syngja með mér. Kanntu þetta og kanntu hitt- spurði hann og við sungum dúett í hverju laginu áfæturöðru, hann ágrísku og ég á minni finnsku. Allt í einu þrífur hann míkrófóninn og tilkynnir yfir allan áheyrendaskarann ,- Arja kemur með mér í tónleikaferð, við erum að fara í heimsreisu og Arja kemur með. - Hugsaðu þér annað eins. Þetta átti fyrir mér að liggja, og ég fékk þetta boð eins og þrumu úr heiðskíru lofti á senunni fyrir fullum stórum sal. Og þetta boð var í alvöru. Arja skellihlær, þegar hún rifjar upp þennan viðburð, sem gjör- breytti öllu lífi hennar. - Svo þegar ég fór að hugsa minn gang þá sá ég auðvitað að þetta gat ekki gengið. Ég hafði mínar skyldur við þetta litla leikhús, sem ég var með forstöðu fyrir og ég gat ekki hlaupið á brott. En boðið stóð samt og við höfðum samband okkar í milli og eftir eitt ár þegar ég hafði lokið mínum ráðningartíma hjá leikhúsinu þá fór ég til Parísar og þar tókum við upp plötu. Að því búnu sagði hann, -Nú leggjum við af stað, og svo lögðum við af stað. Ég hugsaði með mér, - svona ævintýri standa bara til boða einu sinni á ævinni, svo að ég yfirgaf allt í Finnlandi, nám mitt og allt og við ferðuðumst um heiminn í heil tvö ár. Geturðu sagt mér citthvað um þetta ferðalag? Nei, - veistu að það yrði allt of löng frásögn, - nema hvað að við fórum heimsenda milli og héldum tónleika, til Ástralíu, til Suður-Ameríku, Austur- landa fjær og svo um alla Evrópu Auðvitað var þetta gífurleg lífsreynsla fyrir mig, ég vann með þessu gríska listafólki sem var í útlegð frá sínu eigin landi og ég var eini útlendingurinn sem komst svona nálægt þessu fólki. í hljómsveitinni voru bara Grikkir og við vorum þrír einsöngvarar, grískur karl- maður, og grísk söngkona, mjög fræg. Maria Farandouri og svo ég, Finninn. Fyrst varð ég að syngja á mínu móður- máli, en ég lærði fljótlega grísku svo að ég gat sungið á því máli sem textarnir voru samdir á. Eining texta og tónlistar Textarnir eru óskaplega stór partur af þessari grísku tónlist, þetta er dramatísk tónlist og mikil frásögn í Ijóðunum. Þetta eru jú útlagar sem eru að segja frá sínu heimalandi, frá lífi fólksins þar og tilfinningum þess. Theodorakis samdi sína tónlist aðeins við það besta í grískri ljóðlist, Ijóð, sem eru hlaðin af lífs- reynslu og tilfinningum. Og heiðarleika, umfram allt. Já, - þessi grtska tónlist var sem sagt stór partur í mínu lífi í mörg ár, og er að vissu leyti enn. Það var mikið um gríska flóttamenn í Svíþjóð og margir búa þar cnn, og sænska ríkisleikhúsið ákvað að setja upp óperu byggða á tónlist Theodorakis. Ég hafði komið til Svíþjóðar á tónleikaferðalögum og þeir vissu að það var kona í grannlandinu sem hafði fengið sérstaka skólun sem gæti nýst þeini vel í þessu verkefni. Svo þeir höfðu samband við mig og ég sló til. Theodorakis kom frá Aþenu og hjálpaði til með tónlistina og úr þessu varð gífurlega fjölsótt sýning svo að nú tóku við ferðalög um Svíþjóð með þetta verk og það fékk frábærar undirtektir. Ég söng tónlist Theodorakis inn á plötur í Svíþjóð og síðan eina í Aþenu, hún heitir, „Söngvar mínir munu lifa,“ og hefur fengið afar góðar móttökur. En eftir þetta hef ég unnið mikið í Svíþjóð, haldið tónleika, komið fram á kabarett- um, leikið á sviði og sjónvarpsprógrömmum. Með óperum í Helsinki og París Ef við skiljum nú við þennan gríska og sænska þátt í ferli þínum, - ég las í leikskrá með sýningunni í gær að þú hafðir starfað í mörg ár í óperum. Já, það er rétt, og þar er eiginlega komið að allt öðrum kafla í mínu-lífi. Ég tók þátt í þessari óperu sem ég var að segja frá í Svíþjóð og var einnig með aðalhlutverk á uppsetningu á óperu þeirra Brechts og Kurt Weills, Dauða- syndirnar sjö hjá Þjóðaróperunni í Helsinki. En þar að auki bjó ég í París í mörg ár og starfaði með Parísaróper- unni. Þetta voru ekki klassískar óperur nei, mig hefur aldrei dreymt um að verða óperusöngkona og syngja Wagner og Verdi, mín söngtækni byggist mikið á aðferðum sem Theodorakis hefur þróað og miðast við það sem hann kallar náttúrurödd. En í París starfaði ég sem söngkona og leikkona í tilraunaleikhópi á vegum Parísaróperunnar. Stjórnandi þessarar tilraunaóperu eða framúrstefnuóperu var bandarísk kona, stórkostleg leikhúsmanneskja, sem heit- ir Carolyn Carlsen og er menntuð sem kóreograf, eða dansameistari. Og við ferðuðumst mikið um,fórum til fjórtán landa í Austurlöndum fjær og sýndum, svo að þú sérð að ég hef ferðast mikið um heiminn, en ég er ennþá Finni og á mitt lögheimili í Helsinki. Violeta Parra V íkjum að öðru, þú hefur haft suður ameríska tónlist á þínum söngskrám og í gærkvöldi söngstu Ijóð og lag eftir Violetu Parra. Hvar komstu í kynni við hana og hver er Violeta Parra? Ég kynntist tónlist hennar og ljóðum þegar ég var með Theodorakis í Suður Ameríku, hún var chilensk og þegar ég kynntist verkum hennar fyrst var hún dáin fyrir allmörgum árum síðan. Pablo Neruda kallaði hana „fána latnesku Ameríku". Það hefur alltaf verið stefna í minni list að hafa jafnvægi milli texta og tónlistar, flytja góða tónlist með textum sem eru gefandi, hafa mikilvæg- an og sammannlegan boðskap að flytja og allt þetta er að finna hjá Violeta Parra. Hún var afskaplega gáfuð kona, sem hafði sem Ijóðskáld boðskap að flytja sem varðar allar manneskjur, alls staðar í heiminum. Hún orti undursamleg ástarljóð og réðst í Ijóðum sínum gegn tvöföldu siðgæði og undirferli. Hún setti ■ Arja Saijonmaa. á fót tónlistarmiðstöð í Santiago de Chile og það var hún sem lagði grundvöllinn að hinni nýju tónlistar- bylgju í Suður Ameríku, hennar tónlist er ekki þjóðlaga tónlist heldur þróaði hún áfram þjóðlegar hefðir í tónlistinni sem hún samdi, en tónlistin var eftir sem áður hennar eigin. Svipað og Theodor- akis þróaði grískar tónlistarhefðir áfram í sínum verkum. Og bæði notuðu tónlistina til að koma fram og undirstrika boðskap Ijóðanna. Ég fékk mikinn áhuga á verkum þessarar konu og ég hef unnið mikið með chileönskum hóp tónlistarmanna, sem kalla sig Inti Illimani, þeir eru útlagar, búa í Róm og eru frábærir tónlistarmenn. Við höfum ferðast um með tónlist Violetu Parra og gefið út eina hljómplötu með verkum hennar sem nefnist „Ég vil þakka lífinu." Að auki hef ég unnið að því að koma heildarútgáfu á Ijóðum hennar á fram- færi í Svíþjóð, ég hef fengið í lið með mér góða þýðendur til að vinna að því. Við erum ekki ein í heiminum Nú kemur þú frá landi sem er mjög einangrað tungumálalega séð, þið Finn- ar talið tungu sem fáir útlendingar skilja. Grískt ljóð,svo að dæmi sé tckið hlýtur að þurfa mikillar vinnu við áður en það er komið heilt og óskaddað á sönghæft . ég byrjaði að vinna við miðasölu, kaffiuppáhellingar og skúringar. . að því búnu sagði hann - nú leggjum við af stað. Og við lögðum af stað. ...oft hvarflar að mér að þessar þjóðir búi þrátt fyrir allt við meiri einangrun en við. og frönsku öper

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.