Fréttablaðið - 25.02.2009, Blaðsíða 32

MARKAÐURINN 25. FEBRÚAR 2009 MIÐVIKUDAGUR6
S K O Ð U N
Sögurnar... tölurnar... fólkið...
O R Ð S K Ý R I N G I N
ÚT GÁFU FÉ LAG: 365 miðlar ehf. RIT STJÓRI: Óli Kr. Ármannsson, olikr@markadurinn.is RITSTJÓRN: Jón Aðalsteinn Bergsveinsson, jonab@markadurinn.is AUGLÝSINGASTJÓRI: Jón
Laufdal RIT STJÓRN OG AUGLÝSING AR: Skaftahlíð 24, 105 Reykja vík AÐ AL SÍMI: 512 5000 SÍMBRÉF: 512 5301 NETFÖNG: rit stjorn@markadurinn.is og aug lys ing ar@markadur-
inn.is VEFFANG: visir.is UM BROT: 365 miðlar ehf. PRENT VINNSLA: Ísa fold arprent smiðja ehf. DREIFING: Pósthúsið ehf. dreifing@posthusid.is Markaðinum er dreift ókeyp is með
Fréttablaðinu Markaðurinn áskil ur sér rétt til að birta allt efni blaðs ins í staf rænu formi og í gagna bönk um án end ur gjalds.
Þjóðir heims eiga enn eftir að
ná þeirri samhæfingu þjóðhag-
fræðilegra stefnumiða sem þarf
til að reisa við hagvöxt á ný eftir
Hrunið mikla 2008. Víða um heim
dregur fólk núna úr útgjöldum til
þess að bregðast við skertri auð-
legð og af ótta við atvinnumissi.
Þessi mikli drifkraftur yfirstand-
andi hruns atvinnu, framlegðar og
viðskipta er jafnvel mikilvægari
en óðagot fjármálaheimsins eftir
hrun Lehman Brothers í septemb-
er í fyrra.
Vitanlega verður samt ekki
horfið aftur til stöðunnar eins og
hún var fyrir Hrunið mikla. Fjár-
málabólan sem náði um heim allan
verður ekki og ætti ekki að verða
endurvakin. Takist hins vegar
löndum heims að leggjast á eitt má
vega upp á móti minnkandi eftir-
spurn með mikilvægri aukningu
fjárfestingar á þeim sviðum sem
skipta heiminn hvað mestu máli:
í endurnýjanlegri orku, hreinu
vatni og úrgangsmálum, meng-
unarvörnum, heilbrigðismálum
og í aukna framleiðslu matvæla
til handa fátækari löndum.
Bandaríkin, Evrópa og Asía
hafa öll orðið fyrir verðmætatapi
vegna hruns verðbréfamarkaða og
fasteignaverðs. Enn hefur þó ekki
komið fram áreiðanleg mæling á
samdrætti auðlegðar og hvernig
hann skiptist á heimsvísu. Þó má
leiða að því líkur að frá hámarki
eignabólunnar nemi verðmætatap
í Bandaríkjunum einum nálægt
15 þúsund milljörðum dala [1.680
billjónir króna] og kannski 10 þús-
und milljörðum dala [1.120 billjón-
ir króna] í Evrópu og Asíu sam-
anlagt. Samanlagður samdráttur
auðlegðar upp á 25 þúsund millj-
arða Bandaríkjadala [2.800 billj-
ónir] samsvarar rúmlega 60 pró-
sentum af tekjum heimsins á einu
ári. Samdrátturinn í Bandaríkjun-
um einum samsvarar hærra hlut-
falli í bandaríska hagkerfinu, eða
um 100 prósentum af árstekjum
þjóðarinnar og í Evrópu og Asíu
nær samdrátturinn kannski 70
prósenta hlutfalli.
Jafnan er gert ráð fyrir að
neysla hvers heimilis dragist
saman um fimm sent af hverjum
dal í tapaðri auðlegð [eða fimm
aura af hverri krónu]. Þetta fæli
í sér að samdráttur í útgjöldum
heimilanna næmi í Bandaríkjun-
um um fimm prósentum af þjóð-
artekjum og um 3,5 prósentum í
Evrópu og Asíu.
Niðursveiflan er svo mikil að at-
vinnuleysi kemur til með að snar-
aukast og nær kannski níu til tíu
prósentum í Bandaríkjunum. Og
þótt auður heimilanna nái aftur
fyrri stærðum og neysla aukist
á ný gerist það of hægt til þess
að komið verði í veg fyrir hraðan
atvinnumissi og stórfelldan sam-
drátt framleiðslu miðað við fram-
leiðslugetu.
Því þarf að ýta undir annars
konar fjárfestingu. Ein öflug leið
til að styðja við heimshagkerfið og
hjálpa því að standa undir fram-
tíðarkröfum er að auka útgjöld til
verkefna sem tengd eru lykilinn-
viðum þjóða, aðallega samgöngum
(vega- og hafnargerð, lestarsam-
göngur og þess háttar), endurnýj-
anlegri orku (vind- og sólarorku,
jarðvarma, kolefnisheimt, og víð-
feðmum orkudreifingarnetum),
mengunarvörnum, vatnsveitum
og vinnslu úrgangs.
Færa má sterk rök fyrir sam-
starfi þjóða til að auka opinbera
fjárfestingu sem þessa í þróun-
arlöndum, sér í lagi þar sem fá-
tækt er mest. Þessi svæði, þar
með talin löndin sunnan Sahara
í Afríku og Mið-Asía, finna mjög
fyrir heimskreppunni vegna
minnkandi útflutningstekna,
stöðnunar fjármagnsmarkaða og
gjaldeyrisskorts.
Fátæku löndin líða einnig fyrir
loftslagsbreytingar á borð við tíð-
ari þurrka vegna gróðurhúsateg-
undaútblásturs ríkari landanna.
Um leið eru þau í mikilli þörf
fyrir innri uppbyggingu, sér í
lagi á vega- og lestarkerfi, hvað
varðar endurnýjanlegar orkulind-
ir, vatnsveitu og úrgang. Að auki
þarf í þessum löndum að stórbæta
margvíslega lífsnauðsynlega þjón-
ustu, svo sem heilbrigðisþjónustu
og stuðning við matvælafram-
leiðslu.
Vettvangur G-20 ríkjanna, sem
saman mynda stærstu hagkerfi
heimsins, hentar sameiginlegri
stefnumörkun í þessum efnum, en
næsti fundur þeirra er í Lundún-
um í aprílbyrjun. Stóru hagkerf-
in, Bandaríkin, Evrópusamband-
ið og Japan, ættu að koma á legg
nýjum áætlunum til að fjármagna
verkefni tengd uppbyggingu í fá-
tæku löndunum. Ný útlán til þró-
unarlanda ættu að nema hundrað
milljörðum dala [11.200 milljörð-
um króna] á ári hið minnsta.
Nýja fjármögnunin myndi fela í
sér bein langtímalán (til dæmis 40
ára lán) frá fjármögnunarstofn-
unum (e. export credit agencies
eða ECA’s) ríku landanna og færu
í vegagerð, orkunet, framleiðslu
endurnýjanlegrar orku, hafnar-
gerð, ljósleiðaranet og í vatns-
veitu og til úrgangsmála. G-20
ríkin ættu einnig að auka útlána-
getu Alþjóðabankans, Þróunar-
banka Afríku og annarra alþjóð-
legra fjármálastofnana.
Japan, sem á afgangssparn-
að, býr við sterka mynt og á mik-
inn gjaldeyrisforða, auk mikillar
framleiðslugetu án innlendrar eft-
irspurnar, ætti að taka forystu í
að fjármagna uppbygginguna. Að-
gerðirnar geta líka um leið orðið
lyftistöng fyrir japanskt efna-
hagslíf sem nota myndi eigin iðn-
framleiðslu í þágu þróunarland-
anna.
Með samvinnu má snúa skörp-
um og ógnvekjandi neyslusam-
drætti í tækifæri til að fjárfesta
í framtíðarheilsu heimsins. Með
því að beina peningum í nauðsyn-
lega fjárfestingu í þróunarlöndum
getur heimurinn náð „þreföldum“
sigri. Aukin fjárfesting og útgjöld
til félagsmála í fátækum löndum
efla hagkerfi heimsins alls, flýtir
hagþróun og ýtir undir umhverf-
isvernd með fjárfestingu í endur-
nýjanlegri orku, betri vatnsnýt-
ingu og vistvænum landbúnaði.
(c) Project Syndicate, 2009,
www.project-syndicate.org.Í GANA Í AFRÍKU Greinarhöfundur telur að ýta megi undir hagvöxt í heiminum á ný með því að efla fjárfestingu í uppbyggingu grunninnviða samfélagsins í þróunarlöndum.
Alþjóðlegt efnahagsátak
Jeffrey D.
Sachs
hagfræði-
prófessor við
Kólumbíu háskóla í
Banda ríkjunum.
O R Ð Í B E L G
„Varin staða“ eða hedge position upp á enskuna er
það kallað þegar fjárfestar hafa varið sig gagnvart
allri eða hluta af markaðsáhættu vegna eigna- eða
skuldastöðu.
„Sem dæmi má taka heildsala sem flytur inn
vörur erlendis frá. Hann verðleggur vöruna í dag
í íslenskum krónum en greiðir fyrir vörurnar í er-
lendum gjaldmiðli og hefur greiðslufrest í 30 daga.
Þar sem verð erlendra gjaldmiðla sveiflast gagn-
vart íslensku krónunni stendur heildsalinn frammi
fyrir töluverðri óvissu. Framlegð af vörusölu liggur
ekki fyrir. Heildsalinn getur minnkað þessa óvissu
með því að gera til dæmis framvirkan samning
við fjármálastofnun um að kaupa erlendan gjald-
miðil á fyrirfram ákveðnu verði (gengi) eftir 30
daga. Einnig gæti heildsalinn keypt kauprétt sem
veitir honum rétt á að kaupa erlendan gjaldeyri á
ákveðnu verði (gengi) eftir 30 daga. Nú veit heild-
salinn hversu mikið hann þarf að greiða í íslensk-
um krónum fyrir vörurnar og þar af leiðandi verð-
ur öll áætlanagerð nákvæmari og sveiflur í rekstri
minni,“ segir í fróðleiksmolum um fjármálahugtök
á vef Nýja Kaupþings.
Varin staða er líka algeng við kaup á verðbréfum.
Þannig gæti fjárfestir keypt sölurétt á hlutabréf
á ákveðnu verði og takmarkað fyrirfram hugsan-
legt tap af fjárfest-
ingunni.
Varin staða
RV
UN
IQ
UE
0
10
90
3
Rekstrarvörur
- vinna með þér
Réttarhálsi 2 • 110 Reykjavík
Sími: 520 6666 • Fax: 520 6665
sala@rv.is • www.rv.is
Lengri
opnun
artími
í verslu
n RV
Opið m
án. til f
ös. frá
8.00 ti
l 19.00
Lauga
rdaga
frá 10.
00 til 1
7.00
Rekstrarvörur
- fyrir stofnanir, fyrirtæki og heimili,
sem vilja spara og hagræða!
Næsta sunnudag er fyrsti mars. Sumir halda upp á daginn og nefna
hann bjórdaginn. Fyrir fyrsta mars 1989 var einungis á færi útval-
inna að flytja inn og drekka bjór. Allur almenningur mátti halda sig
við brennda drykki og vín. Ótrúlegt er til þess að hugsa að ekki séu
nema tuttugu ár síðan hömlur voru á jafnsjálfsögðum neysluvarningi.
Á haftatímum þessum þurfti líka að sækja um leyfi fyrir gjaldeyris-
kaupum. Ef einhver vildi gerast áskrifandi að erlendu tímariti þurfti
viðkomandi að gera sér ferð í banka, fylla út eyðublað og tiltaka undir
vökulu auga bankastarfsmannsins hvort sótt væri um gjaldeyri vegna
áskriftar að Alt for Damerne, Newsweek, Playboy eða hvaða riti öðru
sem fólk annars kynni að hafa áhuga á.
Við liggur að snúið hafi verið aftur til þessa tíma, eins og þeir þekkja
sem þurft hafa að sækja sér ferðamannagjaldeyri. Eru þá ótalin áhrif
gjaldeyrishafta á allan fyrirtækjarekstur og fælingaráhrif á erlenda
fjárfestingu.
Hátt vaxtastig og gjaldeyrishöft eru
forgangsmál í yfirferð sendinefndar
Alþjóðagjaldeyrissjóðsins hingað til
lands dagana 26. febrúar til 3. mars,
að því er fram kemur í máli Marks
Flanagans, nýs formanns nefndar-
innar, í viðtali við vefrit sjóðsins, IMF
Survey online. Hann segir hilla undir
að hægt verði að fara í vaxtalækkan-
ir og fyrstu skref í að létta af gjald-
eyrishöftum, en aðgátar sé þó þörf, ný
ríkisstjórn þurfi að skýra betur áætl-
anir sínar um hvernig hér eigi að draga
úr fjárlagahalla og skuldasöfnun.
Þar stendur hnífurinn í kúnni, enn
vantar sýn á hvernig á að byggja hér
upp landið til framtíðar. Á að feta
kostnaðarsama slóð einangrunar-
hyggju, eða enduruppbyggingar í fé-
lagi við aðrar Evrópuþjóðir?
„Eyríki sem ekki vill vera hluti af al-
þjóðasamfélaginu og er þekkt um heim
allan fyrir að borga ekki skuldir á sér
ekki bjarta framtíð,“ skrifar Benedikt
Jóhannesson, ritstjóri Vísbendingar, í
nýjasta tölublað vikuritsins og bendir
á að aðildarviðræður við Evrópusam-
bandið gætu þegar haft áhrif til góðs í þeirri erfiðu stöðu sem þjóðin
er í. Þannig hafi ríki ESB fengið lán á lægri vöxtum en ríki utan sam-
bandsins. Dæmi þar um sé Ungverjaland, sem fékk lánaða 6,5 millj-
arða evra á 3,25 prósenta vöxtum.
Þá bendir hann á að þótt Evrópuríki sem ekki hafi tamið sér nauðsyn-
legan aga í fjármálum hafi lent í vandræðum hafi ekkert þeirra lent í
hruni eins og við gerðum í haust. „Vantraustið kom fyrst fram í krón-
unni, svo hrundu bankarnir. Krónan mun aldrei njóta trausts og þess
vegna verður þjóðin að sækja um aðild að Evrópusambandinu og þar
með evrópska myntbandalaginu,“ segir hann og verður ekki annað séð
en hann hafi lög að mæla.
Línur eru að skýrast um skuldastöðu ríkisins eftir fall bankanna
þriggja og virðist hún blessunarlega miklu betri en mestu svartagalls-
rausarar hafa óttast. Staða margra heimila og fyrirtækja er engu síður
grafalvarleg og algjör nauðsyn að gripið verði til hverra þeirra aðgerða
sem auðvelda hér enduruppbyggingu og eru best til þess fallnar að end-
urvekja traust jafnt innan lands sem utan og flýta hér enduruppbygg-
ingu og efnahagsbata.
Ríkið stendur betur en margur hafði óttast. Staða
margra heimila og fyrirtækja er samt grafalvarleg.
Flýta þarf bata með
öllum tiltækum ráðum
Óli Kristján Ármannsson
Hátt vaxtastig og
gjaldeyrishöft eru
forgangsmál í yfirferð
sendinefndar Alþjóða-
gjaldeyris sjóðsins
hingað til lands dag-
ana 26. febrúar til 3.
mars, að því er fram
kemur í máli Marks
Flanagans, nýs for-
manns nefndarinnar
[...] Hann segir hilla
undir að hægt verði að
fara í vaxtalækkanir
og fyrstu skref í að
létta af gjaldeyrishöft-
um, en aðgátar sé þó
þörf.