Tíminn - 14.11.1992, Side 5

Laugardagur 14. nóvember 1992
Tíminn 5
Jón Kristjánsson skrifar
Aðgerðaleysi
Staðan í stjórnmálum hér á landi er dá-
lítið flókin um þessar mundir, og ríkis-
stjórnin er í kröppum dansi. Fylgi henn-
ar minnkar í skoðanakönnunum, sem
helst í hendur við minnkandi trú al-
mennings á að hún geti ráðið við aðsteðj-
andi vandamál á eigin spýtur.
Nú er beðið eftir tillögum aðila vinnu-
markaðarins í efnahagsmálum, en með
hverjum deginum sem líður minnka lík-
urnar á samkomulagi á þeim vígstöðv-
um, sem gæti dregið ríkisstjórnina að
landi í aðsteðjandi vandræðum.
Áföll eða heimatil-
búinn vandi
Ég held því vissulega ekki fram að allur
þessi vandi sé heimatilbúinn. Við höfum
vissulega orðið fyrir áföllum, og þau
mestu eru efnahagslegur samdráttur í
löndunum í kringum okkur og minnkun
aflaheimilda á íslandsmiðum. Því er hins
vegar ekki að leyna að ekki verður séð að
stjórnvöld hafí með sannfærandi hætti
reynt að draga úr þeim vanda sem
minnkun afla skapar. Aðgerðaleysi ríkis-
stjórnarinnar allt þetta ár í málefnum
sjávarútvegsins er sá físibelgur sem held-
ur við glæðum vandans.
Ár aðgerðaleysis
Nú er eitt ár síðan að sjávarútvegsráð-
herra hreyfði því opinberlega að lækka
þyrfti kostnað fiskvinnslunnar, ef vel ætti
að vera. Forsætisráðherra var ekki seinn
á sér og sagði að þessi vandi væri ekki að-
kallandi og ekkert lægi á. Þetta muna all-
ir sem fylgdust með þjóðmálaumræð-
unni á þessum tíma. Sjávarútvegsráð-
herra lét gott heita. Síðan hefur hann
notað þing hagsmunasamtaka í sjávarút-
vegi til þess að halda þrumuræður um
ástandið í atvinnugreininni, en allt hefur
komið fyrir ekki, ekkert hefur gerst.
Nú reyna aðilar vinnumarkaðarins að ná
samkomulagi um kostnaðarlækkunar-
leið, sem er í því fólgin að létta af at-
vinnuvegunum í landinu 8 milljörðum
króna. Tillögur þessa efnis hafa reyndar
látið á sér standa og það þarf ekki mikinn
spámann til þess að sjá að verkalýðs-
hreyfmgin er í mjög erfiðri stöðu, rétt
fyrir þing ASÍ og leiðtogaskipti, til þess
að standa að erfiðum og óvinsælum að-
gerðum og draga þann vagn fyrir ríkis-
stjórnina.
Þeirri hugsun verður ekki varist að
betra hefði nú
verið að taka til
hendinni fyrir
ári síðan og
reyna að
tryggja betur
rekstur sjávar-
útvegsins á yf-
irstandandi ári.
Ég held því
ekki fram að
allan vanda hefði verjð hægt að leysa, en
ég held því hiklaust fram að ástandið
hefði verið snöggtum betra ef fyrr hefði
verið brugðist við.
Hvað dvelur Orminn
langa?
Það liggur beint við að spyrja: Hvað
dvelur Orminn langa? Hvers vegna hefur
ríkisstjórnin ekki komið sér saman um
aðgerðir? Hvað veldur þessu aðgerða-
leysi, þrátt fyrir ræður sjávarútvegsráð-
herra á mannfundum sjávarútvegs-
manna?
Svarið liggur í augum uppi, en vissulega
veldur ástæðan miklum áhyggjum. Hér í
landinu er stjórnað eftir kenningum
frjálshyggjunnar, sem boðar sem minnst
afskipti ríkisvaldsins af atvinnulífinu í
landinu, hvað sem á gengur. Opinber af-
skipti og kostnaðarlækkunarleið brýtur
einfaldlega í bága við þessa kenningu og
er þeim þvert um geð, sem ráða ferðinni
í ríkisstjórninni, en þar á ég við formenn
ríkisstjórnarflokkanna og þeirra sam-
starfsmenn.
Of mikið af öllu
Umræðurnar ganga út á það að það sé
of mikið af öllu. Of mikið af frystihúsum,
of mikið af skipum, of mörg fyrirtæki og
of mörg sveitarfélög í landinu. Þetta er
það sem forsætisráðherrann kallar rúm-
málsvanda. Við þessum vanda telur hann
vera það meðal að láta fyrirtækin fara á
hausinn eða sameinast öðrum fyrirtækj-
um. Ýmsir, sem láta ljós sitt skína um
þessi mál á opinberum vettvangi, halda
því fram að eitt mesta efnahagsvanda-
málið á íslandi
sé það að fyrir-
tæki megi ekki
verða gjald-
þrota í þeirri
grein.
Það skortir
ekkert á það,
því miður, að
fyrirtæki hafi
orðið gjald-
þrota í sjávarútvegi, til ómælds tjóns fyr-
ir alla aðila sem nálægt hafa komið, eig-
endur, starfsfólk og viðskiptavini þessara
fyrirtækja. Svo verður áfram, því er nú
verr.
Sérstaða íslands
Hlutverk stjórnvalda er að bregðast við
áföllum í þjóðfélaginu og reyna að skapa
þannig skilyrði að fyrirtæki, sem eru vel
rekin, geti borið sig. Niðurskurður afla-
heimilda leggur þá skyldu á stjórnvöld
að bregðast við. Fall gjaldmiðla í okkar
helstu viðskiptalöndum leggur einnig
þessa skyldu á herðar stjórnvalda.
Það passar ekki inn í frjálshyggju-
munstrið að halda því fram að íslenskt
efnahagslíf hafi nokkra sérstöðu. Ég ætla
samt að halda því fram að svo sé. íslend-
ingar eru háðari inn- og útflutnings-
verslun en nokkur önnur þjóð sem við
berum okkur saman við. Engin þjóð hér
í Vestur-Evrópu byggir 75-80% af út-
flutningi sínum á sjávarafurðum. Þetta
eru iðnaðarþjóðir, með margfaldan
heimamarkað á við íslendinga, og sjáv-
arútvegsmálin eru vistuð sem deild í
landbúnaðarráðuneytinu í okkar stærstu
viðskiptalöndum. Að viðurkenna ekki
þessa sérstöðu er alvarlegasti áfellisdóm-
urinn yfir aðgerðaleysi ríkisstjórnarinn-
ar í málefnum atvinnugreinarinnar.
Bjargráðið fækkun
Bjargráðið, fækkun frystihúsa og skipa,
gerist ekki nema með skipulegum að-
gerðum. Sameining fyrirtækja nær ekki
tilgangi sínum, nema það sé hægt að af-
setja eignir og skuldlétta fyrirtækin.
Framsal veiðiheimilda hefur gert mögu-
legt að fækka skipum, þótt það hafi
hvergi nærri dugað til. Hins vegar er nú
svo komið að aflabrögð eru með þeim
hætti að stór hluti flotans náði ekki einu
sinni kvótanum sínum á síðasta ári.
Þetta eru auðvitað aðstæður, sem ber
einnig að taka með í reikninginn þegar
er verið að tala um fækkun skipa. Sjávar-
útvegurinn er nú einu sinni þannig að
það er ekki hægt að leggja alla hluti í
tölvu eða reiknistokk.
Að troða marvaðann
Vandinn er sá í hnotskurn að þegar
brestur verður í tekjum sjávarútvegsins
hefur það keðjuverkandi áhrif út í allt
þjóðfélagið. Hallarekstur í greininni hef-
ur lamandi áhrif bæði hjá þeim, sem við
hana starfa, og hjá fyrirtækjum sem
skipta við sjávarútvegsfyrirtækin. Þetta
er auðvitað afar hættulegt ástand vegna
þess að einmitt á þessum sviðum eru
sóknarfæri í atvinnulífinu, ef eðlilegar
aðstæður eru fyrir hendi. Fyrirtæki, sem
er í stöðugum hallarekstri, sækir ekki
fram. Það er ekki sótt á brattann eða
brotið upp á nýrri starfsemi. Allur kraft-
ur og orka fer í að troða marvaðann og
halda í horfmu. Þetta er mjög áberandi
nú, og kemur auðvitað fram í vaxandi at-
vinnuleysi í landinu sem nær til miklu
fleiri þjóðfélagshópa en áður var, og er
viðvarandi en ekki árstíðabundið.
Óttinn sameinar
Það verður ekki séð hvernig ríkisstjórn-
in kraflar sig út úr þeim vanda, sem hún
er komin í og stafar meðal annars af að-
gerðaleysi í málefnum aðalatvinnuvegar
þjóðarinnar í heilt ár. Ég er þó þeirrar
skoðunar að óttinn við dóm þjóðarinnar
haldi henni saman enn um sinn.