Tíminn - 08.04.1993, Blaðsíða 18

18 Tíminn
Fimmtudagur 8. apríl 1993
Gliáfaxi á flugi yfir miðhálendinu. Myndina tók Snorri Snorrason flugstióri.
ÞRISTURINN
ER ÞÁTTUR AF
ÞJÓÐARSÖGUNNI
Eftir Sigurð Boga Sævarsson, blaðamann
DOUGLAS DC-3 flugvél
Landgræöslunnar, Páll
Sveinsson, fer væntan-
lega í sitt síðasta áburðarflug
síðar á þessu ári. Þar með lýkur
sennilega notkun þessarar flug-
vélategundar hér á landi, en hún
hefur átt fjölbreytta sögu hér á
landi og gegnt fjölbreyttu hlut-
verki í sögu flugsamgangna á
íslandi. í reynd eru þessar flug-
vélar þáttur í þjóðarsögunni.
Vel heppnuð smíði
Að mati kunnugra er DC-3 ein best
heppnaða smíð flugvélaframleiðsl-
unnar og ein vinsælasta farþegaflug-
vél sem framleidd hefur verið fyrr og
síðar. Alls voru 10.655 þristar fram-
leiddir í Bandaríkjunum á árabilinu
1935 til 1945, en auk þess var ótal-
inn fjöldi véla af þessari gerð smíð-
aður í Japan og Sovétríkjunum. Og
enn í dag er talsverður fjöldi véla af
þessari gerð enn í notkun í heimin-
um, enda þótt bráðlega sé liðin hálf
öld frá því fyrsta vélin tók flugið.
Fyrsta DC-3 flugvélin, sem kom
hingað til lands, var einmitt Páll
Sveinsson. Þessi vél var smíðuð fyrir
Bandaríkjaher í Douglas- flugvéla-
verksmiðjunum í Oklahoma-fylki í
Bandaríkjunum árið 1943. Vélin
kom fljótlega hingað til lands, var í
þjónustu setuliðsins og bar þá nafn-
ið Ásta. 1946 var vélin seld Flugfé-
lagi íslands, sem tók hana í þjónustu
undir skráningarstöfunum TF-ISH
og bar nafnið Gljáfaxi. í desember
þetta sama ár keypti félagið til við-
bótar, frá Bretlandi, tvær flugvélar
sömu gerðar til starfsemi sinnar. Um
þessi flugvélakaup segir í stuttri
klausu, sem birtist á forsíðu Tímans
þann 12. desember 1946:
„Flugfélag íslands hefir nýlega fest
kaup á tveimur Douglas Dakota flug-
vélum í Bretlandi. Báðar vélamar
hafa tvo hreyfla og taka 21 farþega.
Þær eru búnar öllum nýtísku þæg-
indum. Flugvélar þessar munu
koma hingað um mánaðamótin jan.-
febr. næstkomandi."
Þrettán þristar skráðir
hér á landi
Alls voru þrettán flugvélar af gerð-
inni DC-3 skráðar hér á landi. Flest-
ar þeirra voru í eigu Flugfélags ís-
lands, en einnig voru nokkrar í eigu
Loftleiða. Ein véla Loftleiða var sér-
staklega söguleg, það var flugvél sú
er bar heitið Jökull. Þar var um að
ræða vél sem var í eigu Bandaríkja-
hers og var lent við flak Geysis á
Bárðarbungu á haustmánuðum
1950, en komst ekki á loft að nýju.
Loftleiðamenn björguðu vélinni af
Vatnajökli árið eftir. Jökull var seld-
Komiö úr frækiiegu sjúkrafiugi
frá Grænlandi áriö 1971. Á
þessari mynd þekkjum viö flug-
garpinn Björn Pálsson, sem er
annar frá vinstri á myndinni.
Ljósmynd: G.E.
ur 1952 til Spánar og var ágætur
ágóði af sölunni, sem varð meðal
annars til að leggja grunn að því
veldi sem Loftleiðir urðu síðar.
Fjölbreytt hlutverk
Eins og að framan hefur verið vikið
að, gegndu þristamir óvenjulega
fjölbreyttu hlutverki í íslenskum
flugsamgöngum, mun fjölbreyttara
hlutverki en flugvélar nútímans
gera. í bókinni Fimmtíu flogin ár
segja þeir Steinar J. Lúðvíksson og
Sveinn Sæmundsson að segja megi
að þristamir hafi tekið við hlutverki
þarfasta þjónsins. Flugfélag íslands
notaði þessar vélar allt fram til árs-
ins 1972, en nokkrum ámm fyrr
höfðu Fokker F-27 vélamar einnig
komið til sögunnar.
Fyrst minnst er á fjölbreytt hlut-
verk þessara flugvéla, þá birtist í
Tímanum í októberbyrjun 1950
frétt, skrifuð af Guðna Þórðarsyni
þáverandi blaðamanni blaðsins, sem
byrjar svo: „Þessa dagana fara fram
sögulegustu fjárflutningar sem átt
hafa sér stað hér á landi og þótt víð-
ar væri Ieitað. En það em loftflutn-
ingar með lifandi lömb, sem flutt
em austan úr Öræfum til fjárskipta-
svæðanna í Borgarfirði. Búizt er við
að, að flutt verði um fimm hundmð
lömb með Dakotaflugvél Flugfélags
íslands, Glófaxa, sem annast flutn-
ingana undir stjóm Jóhannesar
Snorrasonar yfirflugmanns."
Flugvélar af
gerðinni Doug-
las DC hafa
gegnt óvenju
fjölbreyttu hlut-
verki í sam-
göngusögu Is-
lendinga
Svaðilfarir til Græn-
lands
Sérlega er merkur sá þáttur sem
þristamir gegndu í Grænlandsflugi.
Flugfélag íslands annaðist flug
þangað til fjölda ára. Frá því er sagt í
bókinni Fullhugar á fimbulslóðum
eftir Svein Sæmundsson, sem kom
út fyrir síðustu jól. Svo enn sé vitnað
í fréttir Tímans, er þann 17. janúar
1971 frétt þar sem segir frá löngu og
ströngu sjúkraflugi Gljáfaxa til
Danaborgar á Grænlandi með milli-
lendingu í Meistaravík. Flugstjóri í
þeirri ferð var Henning Bjamason,
en einnig var fluggarpurinn Bjöm
Pálsson með í förinni, en hann hafði
mikla reynslu í sjúkraflugi á þessar
slóðir. Var þetta hin mesta svaðilför,
en sóttur var danskur maður sem
kalið hafði á fingmm og tám og
þurfti að komast snarlega undir
læknishendur.
Flugfélagsmenn fóm margar ferðir,
svipaðar þessari, til Grænlands á
þeim ámm sem Grænlandsflugið var
í sem mestum blóma. Vom þá skíði
gjaman sett á hjólabúnað vélanna og
lent á snjóbreiðum.
í þágu landgræðslu
Flugfélag íslands gaf Landgræðslu
ríkisins Gljáfaxa vorið 1972 og hefur
vélin síðan þá verið notuð til áburð-
ar- og frædreifingar og heitir nú Páll
Sveinsson. Á þessum rösklega 20 ár-
um hefur verið dreift um 30 þúsund
tonnum af áburði og fræi, og hefur
vélinni verið flogið 4 þúsund flug-
tíma á vegum Landgræðslunnar, en
heildarflugtíminn er orðinn 22 þús-
und tímar. Nú þarf að ráðast í kostn-
aðarsamar endurbætur á flugvél-
inni, en vafamál er hvort slíkt borgar
sig, þar eð notkun vélarinnar hefur
dregist mjög saman á síðustu ámm.
Vélin var hins vegar mikið notuð á
fyrstu ámm þjóðargjafarinnar svo-
kölluðu, en það var sérstakt framlag
til landgræðslu sem Alþingi sam-
þykkti á þúsund ára afmæli íslands-
byggðar.
Helmlldlr:
Dagblaðið Timlnn, Morgunblaðið, tíma-
ritið Flug og Fimmtfu flogin ár, atvinnu-
flugsaga fslands, eftir Svein Sæmunds-
son og Steinar J. Lúðvíksson.
Áburöi dælt á Pál Sveinsson fyrir landgræösluflug á síöasta sumri. Myndina tók greinarhöfundur austur
í Gunnarsholti.