Tíminn - 26.06.1993, Blaðsíða 7

Laugardagur 26. júní 1993
Tíminn 7
Synt í heitri laug og
hendi stungið í kalt
vatn
ímyndanir eru oft notaðar til að
lækna útbrot á húð. Barn, sem
haldið er húðexemi, sér sig í
huganum á sundi í heitri laug í
gróðursælum garði. Við sundið
líknar vatnið húðinni og barnið
er beðið um að horfa á sig í
hreinu vatni og sjá útbrotin
dofna. Þá er einnig hægt að
segja því að hendur þess séu
mjög heitar. Við það að strjúka
viðkvæma staði eykst hiti húðar-
innar sem og blóðstreymið
þangað og henni er líknað.
Algeng aðferð dávalda til að
lina kvalir er að stinga upp á
dofatilfinningu í þeirra stað.
Skjólstæðingurinn sofnar dá-
svefni og dávaldurinn segir hon-
um að stinga annarri hendinni í
fötu, fyllta vatni og ísmolum.
Þegar hann trúir því að höndin
sé dofin, er honum sagt að taka
hana upp úr, leggja á sársauka-
blettinn og láta doðann seitla
inn. Smám saman verður hönd-
in eðlileg en sársaukinn dofnar.
Á fagmáli kallast þetta „anest-
hesia.“
Önnur tækni er notuð til að
undirbúa vanfæra konu undir
fæðingu. Þegar hríðarnar byrja
að harðna leggur dávaldurinn til
að hún yfirfæri kviðarverki yfir í
kreppta hnúa. Markmið þessa er
að draga athygli hennar frá sárs-
aukanum án þess að draga nokk-
uð úr skynjuninni sem veitir
starfsfólki mikilvægar upplýs-
ingar um gang fæðingarinnar.
Dáleiðsla gefur oft góða raun í
baráttu við getuleysi og önnur
álíka vandamál sem tengd eru
kynlífi. „Ég vil gjarnan hitta
makana saman því allar kyndau-
far konur eiga í sambandi við
eigingjarna menn. Samt verður
að ræða undir §ögur augu við
þann sem á við vandamál að
stríða. Kynlífsvandamálið er oft
það ríkjandi liður í sambandinu
að parið getur ekki slakað al-
mennilega á í viðurvist hvors
annars. Oftast kvarta karlmenn
yfír kynlífsvandamálum og nefna
t.d. getuleysi og ótímabært sáð-
lát,“ segir Keedy-Lilly.
Ævafom aðferð
Hvers vegna hefur þá dáleiðsla
svo slæmt orð á sér ef hún er
jafn árangursrík og hér er lýst?
Það er aðallega vegna misjafnrar
sögu sinnar. Dásvefn, hughrif
eða sefjun eru fýrirbæri sem
hafa þekkst öldum saman. Til að
mynda eru til 3000 ára gamlar
tæknilegar aðferðir skrifaðar á
papírus. Grikkir notuðu helgi-
siði í lækningamusteri sínu sem
miðuðu í sömu átt. Dr. Anton
Mesmer notaði tæknina fyrstur í
lækningaskyni á 18. öld á sjúk-
linga sína í Vínarborg. Þær þóttu
hinar mestu skottulækningar
þar sem segull var notaður í
lækningaskyni.
Segulfræði, eins og þetta kall-
aðist, var beitt á fyrstu áratugum
19. aldar af Dr. John Elliotson,
prófessor í læknisfræði við
Lundúnaháskóla. Hann varð að
segja af sér vegna faglegs ágrein-
ings við stefnu sem var kennd
við fyrrnefndan Mesmer og kall-
aðist „mesmerismi".
Orðið „dáleiðsla" (hypnosis) var
tekið upp eftir að doktor James
Braid (1759-1860) komst að
raun um að segulafl hafði engin
áhrif á dásvefninn sem áhrifarík
hughrif orsökuðu. Seinna hóf
franskur læknir, Hyppolyte
Bernheim (1840-1919), að skrá
árangur af dáleiðslu 15.000 sjúk-
linga sem varð til þess að aðferð-
in naut nokkurrar virðingar vís-
indanna.
Bernheim er af mörgum talinn
upphafsmaður dáleiðslu. Hann
lýsti hughrifum sem hversdags-
legu fyrirbrigði sem allir þekktu
og þeim væri hægt að beita til að
forðast ósjálfráð viðbrögð við
misjöfnum aðstæðum.
Eftir því sem rannsókn hugans
naut meira álits, fylgdi dáleiðsla
í kjölfarið. Freud sjálfur var
snjall í faginu áður en hann
sagði skilið við dáleiðslu og hélt
fram ágæti sálkönnunar.
í fyrri heimsstyrjöldinni var
skyndilega þörf fýrir dáleiðslu
vegna þess hversu fljótleg og ár-
angursrfk aðferðin var. Margir
menn áttu við hræðileg meiðsli
og önnur áföll úr skotgrafahern-
aði að stríða. Kaldranalegt við-
horf til þessarar læknisaðferðar
fór að mildast. Tannlæknar not-
uðu aðferðina til deyfingar og
sumir læknar töldu hana gefast
vel við fæðingar og minni skurð-
aðgerðir. Árið 1955 viðurkenndu
bresku læknasamtökin dáleiðslu
sem læknisaðferð til að lina sárs-
auka og sem vopn gegn tauga-
veiklun.
Ótti við ávísun
„Marg fólk kemur til mín til að
leita að helstu ástæðum vand-
ræða sinna," segir Keedy-Lissy.
„Það vill losna við allt sem veld-
ur vanlíðan og læra hvernig hún
verður til og magnast. Ég spyr
oftast hvort fólkið langi raun-
verulega til þess eða hvort for-
vitnin ein ráði, þ.e. ef ég tel mig
geta líknað því. Oft gerir það sig
ánægt með líkn. Það getur ýft
upp mörg sár að uppgötva
hvernig margvísleg fötlun sálar-
lífsins þróast," heldur Kelly-
Lissy áfram.
„Kona sem ég hjálpaði taldi sig
ófæra um að skrifa eitthvað í
viðurvist annarra. Það gekk svo
langt að hún gat ekki fyllt út
ávísun ef svo bar undir. Hún réði
ekki við ósjálfráðan skjálfta þeg-
ar hún leit niður á skjalið. Það
snerti eitthvað ótta um að yfir-
völd fylgdust stöðugt með
henni. Ég ráðlagði henni ein-
faldlega að halda eyðublaðinu
sem hæst á lofti þannig að hún
þyrfti ekki fyllast skelfingu við
að lfta niður á það þegar hún
fyllti það út. Þar með var björn-
inn unninn og konan læknuð á
innan við mínútu. Þetta er vita-
skuld auðveldara en að ýfa upp
bældar minningar," bendir hann
á.
Brennd á báli
fyrir galdra
Einn umdeildasti liður í dá-
leiðslu er þegar horfið er aftur í
tímann. Sumir dávaldar hjálpa
skjólstæðingum sínum með
ánægju að hverfa til bernsku og
jafnvel frumbernsku. Einhver
gæti verið haldinn innilokunar-
kennd frá því að vera lokaður
inni í skáp á öðru ári ævi sinnar
en bælt reynsluna í sál sinni eða
gleymt atburðinum. Þrátt fyrir
það lifir óttatilfinningin ennþá
góðu lífi í undirmeðvitundinni.
Takist að finna rætur óttans í
slíkum tilfellum veitir það von
um bata.
Sumir dávaldar ganga enn
lengra og hverfa til frumbernsku
skjólstæðingsins f móðurkviði
eða reynslu hans af sjálfri fæð-
ingunni. Það er ekki enn vitað
hvort slík reynsla er ekta eða
ímynduð, þrátt fyrir að vera öfl-
ug og árangursrík. Einnig eru til
dæmi um afturhvarf til fyrri til-
verustiga. Kona nokkur þjáðist
af sterkum rakalausum ótta við
eld sem afturhvarf til fyrri tilver-
ustigs varpaði ljósi á, en þá hafði
hún verið brennd á báli fyrir
galdra. Fólk sem hefur horfið til
fyrri tilverustiga hefur verið
furðu nákvæmt hvað varðar
sögulegar staðreyndir.
Þrátt fyrir það eru lfklega flest-
ir sem kjósa að glfma við vanda-
málin f þessu lífi en þá gæti dá-
leiðsla komið að gagni.
Helgl Þórhallsson,
byggt á Scanorama.
íslendingar leita helst eftir dáleiðslu til að losna við kvíða:
Dáleiðari verður að
hafa sálfræðimenntun
„Það er algjör nauðsyn aö dálelðarí hafi einhverja sálfræðilega
menntun til þess að geta nýtt sér dáleiðslu," segir Jakob V. Jón-
asson, sérfræðingur í tauga- og geðlækningum sem hefur nýtt sér
dáleiðslu í mörg ár sem læknisaöferð. Jakob segir að dáleiðarar
þurfi auk þess að vera vel hæfir og reyndir. Þar bendir hann t.d. á
að stundum geti reynsla sem rifjuð er upp verið ógnvekjandi fyrir
skjólstæðinga dáleiðara. „Þá er kúnstin að geta stjórnaö þessu,“
segir Jakob.
Hann treystir sér ekki til aö
giska á hve margir (slendingar
láti árlega dáleiða sig en telur aö
nokkuö sé um aö fólk leiti eftir
dáleiðslu þegar þaö telur sig hafa
reynt að yfirvinna sin mál án ár-
angurs eftir öðrum leiðum. „Ég
held að það sé gott fyrir fólk aö
vita að þetta er læknisaöferö
sem getur boriö árangur og er al-
gjöriega hættulaus ef rétt er að
fariö,“ segir Jakob.
Hann segir að fólk leiti aðallega
til sín út af ýmsum kvíðaeinkenn-
um og þá hjálpar hann þvf til aö
finna ástæður þessa kviða. Hann
nefnir dæmi um mann sem óttast
margmenni. „Þá reyni ég fyrst að
finna út hvaöan þessi kviði er
kominn. Með nútíma aðferðum er
hægt aö tfmasetja upptök kvfö-
ans og fá manninn til að rifja
þetta upp og þá batnar þetta
vanalega mjög fljótlega," segir
Jakob og vísar til þess að minn-
ingin sjálf sé gleymd en tilfinning-
in fyrir henni hins vegar ekki.
„Það er margt fleira f kringum
þetta en venjulega er nægjanlegt
að rifla upp einn atburð til þess
að koma þessu af stað,“ segir
Jakob.
Hann segir að þessi læknisaö-
ferð sé viðurkennd viða og vísar
m.a. til Bretlands, Bandaríkjanna
og Norðuriandanna.
Jakob segir að aðferðinni sé
helst beitt f baráttu við ýmis
taugaveiklunareinkenni og fælni
af ýmsu tagi.“ Þá má minnka
kvíða og spennu með aðferð-
inni,“ bætir Jakob við. Hann segir
að oft sé dáleiösla notuð sam-
hliöa öðrum læknisaðferðum.
Jakob talar við sjúklinga sina
þegar hann dáleiðir þá. Hann
segir að pendúllinn sé yfirieitt
ekkert notaður nú á dögum.
Minningamar
efnasamband
Meðvitund mannshugans hefur
stundum verið líkt við þann litla
hluta af ísjaka sem rís upp úr sjó
eða um einn tfunda hiuta hans
og tekur Jakob undir það sjónar-
mið. Hann vfsar til nýjustu kenn-
inga sem segja að vitundin taki til
um 20% af huganum og því séu
80% hugans ómeðvituð hverjum
og einum. „Kenningamar segja
að þar sé allt geymt sem menn
hafa upplifaö og fræðilega sé
hægt að komast að þsssari
ómeövitaðri reynslu alveg aftur
að fæðingu," segir Jakob. Hann
segir aö samkvæmt nýjustu
kenningum sé talið að minningar
geymist i eins konar efnasam-
bandi og þvf sé um eins konar lif-
eðlisfræðilegt fyrirbæri að ræða.
Hann segir þessa kenningu bylt-
ingarkennda þar sem áður hafi
verið talaö um hugann sem eitt-
hvað óáþreifanlegt fyrirbæri sem
enginn vissi hvað væri.
Dáleiddur hjá
tannlækni
Hvemig skýrir Jakob það að
maðurinn skuli hafa svona tak-
markaðan aðgang aö huga sín-
um? „Skýringin fellst í þvi að
meðvitund okkar er forrituð og
hefur svo mikið að gera. Hún er
svo upptekin að undirvitundin
kemst ekki að,“ segir Jakob.
Hann segir að hlutverk undirvit-
undarinnar sé að vera eins konar
hugargeymsla. Hann telur senni-
legt að böm hafi greiðari aögang
að undirvitundinni heldur en full-
orönir þar sem þau hafi ekki eins
sterkar hömlur á huganum og
þeir sem eldri eru. Jakob tekur
undir það sjónarmið aö meö dá-
leiðslu sé ekki hægt aö fá fólk til
að brjóta gegn eigin vilja. „Þá
vaknar það yfirleitt,' segir hann.
Jakob segir að dáleiösla sé vföa
notuð. Þar vísar hann t.d. til þess
að viöa sé algengt að tannlækn-
ar dáleiði skjólstæðinga sina f
stað þess að deyfa þá gegn sárs-
auka.
„Bandaríkjamenn hafa fundið
það út að undirvitundin starfi þótt
sjúklingar séu svæfðir vegna að-
geröa. Nú tiökast þvi meðal
skurðlækna að láta sjúklinga
hafa eymahlffartil þess að undir-
vitundin gripi ekki þaö sem lækn-
amir em að segja,“ segir Jakob.
Skemmtidáleiðsla
Hér á landi hafa svokallaöir
skemmtidávaldar oft haldið sýn-
ingar frammi fyrir stómm hópi
áhorfenda. Skemmtunin felst að-
allega f þvf að nokkrir áhorfendur
em fengnir upp á sviö þar sem
þeir gera eitthvað miður gáfulegt
í dáleiðsluástandi. „Hvers vegna
fer fólkið upp á svið. Þetta fólk
virðist hafa einhverja þörf fyrir að
leika einhverjar hundakúnstir,"
segir Jakob og telur aö þar meö
séu þessir áhorfendur búnir að
samþykkja með sjálfum sér aö
taka þátt f leiknum.
-HÞ