Tíminn - 26.06.1993, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Laugardagur 26. júní 1993
A f tvískiptum heimi
11T Austurs og Vest-
^ll urs hefur tekið við
„ný heimsskipan" (eins
og George Bush orðaði
það) þar sem heimur-
inn er einn undir for-
ustu iðnvæddustu ríkj-
anna, einkum Vestur-
landa og Bandaríkj-
anna sérstaklega.
Rangt, segja sumir
þegar þessi skoðun á
samtímanum er borin
fram. Heimurinn er tví-
skiptur ekki síður en
áður, en í stað blakka
kenndra við Austur og
Vestur er nú komin tog-
streita Norðurs og Suð-
urs. (Einfaldanir að
verulegu leyti, en nokk-
uð til í hvorutveggja.)
Þessar mismunandi
skoðanir á því hvernig
heimurinn sé í dag hef-
ur eitthvað borið á
góma undanfarið í
sambandi við mann-
réttindaráðstefnuna á
vegum Sameinuðu
þjóðanna í Vín.
Með einu pennastriki...
Mannréttindamál voru liður f látlaus-
um áróðurshemaði kalda stríðsins,
þar eð f þeim efnum var einkar auðvelt
fyrir Vestrið að finna höggstað á Sov-
étblökkinni. Því heyrist jafnvel haldið
fram að ófarir í þeim þætti áminnsts
„strfðs" hafi orðið Austrinu að falli,
frekar en efnahags-, umhverfis- og
kerfisvandamál og/eða að það hafi of-
reynt sig á vígbúnaðarkapphlaupinu,
eins og oft hefúr verið sagt.
Þegar Leonfd Bresjnev, aðalvaldhafi
Sovétrfkjanna um langt skeið, undir-
ritaði samþykktir Ráðstefnunnar um
öryggi og samvinnu í Evrópu (RÖSE) í
Helsinki f ágúst 1975, var hann að
undirrita dauðadóm Sovétríkjanna,
segja talsmenn nýnefndrar skoðunar.
„í RÖSE- niðurstöðunum fólst hug-
myndafræðileg tímasprengja," er haft
eftir einum þeirra, rússneskum blaða-
manni að nafni Vítalfj Sýrokomskfj
sem talsvert kvað að á perestrojkuár-
unum.
í Helsinki-samkomulaginu stóð að
þáverandi landamæri f Evrópu skyldu
teljast Jriðhelg*', þ.e. óbreytanleg um
aldur og ævi. Bresjnev og þeir félagar
töldu mikið atriði að fó fyrir því sam-
þykki RÖSE-ríkja (nær allra ríkja Evr-
ópu og Norður- Ameríku), þar eð með
því héldu þeir sig tryggja þáverandi
völd og áhrif Sovétríkjanna í Evrópu
til frambúðar. Vesturlönd fengu á móti
komið inn í lokaniðurstöður ráðstefn-
unnar loforðum allra aðildarríkja
hennar um að hafa mannréttindi í
heiðri. Sovéska forustan lét það gott
heita, hefur trúlega reitt sig á að hún f
krafti rótgróins alræðis- og lögreglu-
valds gæti haft þá grein að engu, eða
því sem næsL
Sovéskum valdhöfum tókst að vísu
mikið til að bæla niður hópa andófs-
manna, sem beittu sér fyrir því að
mannréttindaákvæði Helsinkisátt-
mála væru virt En, segja Sýrokomskíj
o.fl., samkvæmt beinni tilskipun
stjómmálaráðs miðstjómar Komm-
únistaflokks Sovétríkjanna var Hels-
inki- sáttmálinn prentaður og honum
dreift í milljónaupplögum — í helstu
blöðum landsins. Þar með hafi fang-
elsun fómennra andófshópa orðið lftið
meira en vindhögg; það sem andófs-
mennimir vildu sagt hafa almenningi
komst honum fyrir sjónir í forustu-
hollum blöðum eins og Ísvestfja og
Líteratúmaja gazeta. Þannig undirbjó
Bresjnev alveg grandalaus jarðveginn
fyrir það sem upp spratt á stjómarár-
um Gorbatsjovs.
Ný heimsskipan í
mannréttindamálum?
Nú er gjaman haft fyrir satt að „fyrr-
iimimiiii IIIIIIIIIIIIIIIIIHIIKI
:u:;: ii:;u
i ?‘4 •.. i.
ISSrWiSfaBr* • ■,
'3gggSR<’>-.
Srið'ÍM *!«"
liM'MIHItftttfiirtfliluit'i
11 'U <*******lUiHHMN*<**■*
... ............*
é

Gröf Khomeinis í Teheran: trúarbrögö og menning notuö sem skálkaskjól.
Vaxandi ágreiningur Norðurs og Suðurs:
Tekist á
um mann-
réttindi
Klaus Kinkel, utanrlkisráöherra Þýskalands, og Li Peng, forsætisráöherra Kfna:
grundvallarmunur er á afstööu Vesturlanda og Austurlanda fjær til einstaklings
og samfélags.
verandi Austur"" hafi mnnið saman við
Vestrið og hvað afstöðuna í mannrétt-
indamálum varðar má það til sanns
vegar færa. En f staðinn er svo komið
að andstaða við afstöðu Vesturs/Norð-
urs f þeim málum er orðin það, sem
hvað helst sameinar Suðrið gagnvart
Norðrinu.
í samræmi við það að Vesturlönd,
sérstaklega Bandaríkin, lfta gjaman á
sig sem sigurvegara kalda stríðsins,
þar sem afstaðan til mannréttinda var
eitt af þvf sem tekist var á um, hefur
síðustu árin einkum í Bandaríkjunum
gætt þess viðhorfs að nú eigi ekkert að
þurfa að vera því til fyrirstöðu að
heimurinn í heild sinni tileinki sér
vestræn viðhorf um mannréttindi sem
fleira. Einnig eigi, í samræmi við það
að nú sé heimurinn einn, að vera hægt
að tryggja með virkri samstöðu allra
ríkja heims að mannréttindi séu virt í
öllum löndum jafnt. Yfirleitt er gert
ráð fyrir að þetta heimseftirlit í nafni
mannúðar og mannréttinda verði að
meira eða minna leyti á vegum S.Þ.
Þetta nýja viðhorf átti sinn þátt í því
að Kúrdum f írak var bjargað frá út-
rýmingu af hálfu valdhafa þess rfkis
1991 og að bandarískur her var sendur
til Sómalfu til að stöðva útrýmingar-
hemað landsmanna hverra gegn öðr-
um. Að einhverju leyti er það f þeim
anda sem Vesturlönd setja nú gjaman
sem skilyrði fyrir góðum viðskipta-
kjömm og þróunarhjálp að mannrétt-
indi séu virt og lýðræði upp tekið.
Þetta er gagnstætt þeirri meginreglu
frá kalda strfði að iáta brot valdhafa á
mannréttindum borgara eigin ríkja af-
skiptalaus. Kalda stríðið var undir-
staða þeirrar reglu. Sovétríkin tóku
svari þriðjaheimsrfkja brotlegra f
mannréttindamálum til að hafa þau
sín megin gegn Vestrinu og Vestrið sá
í gegnum fingur sér í þeim efnum við
harðstjóra ef þeir töldust dyggir „and-
kommúnistar".
íhlutunarstefnan nýja á sinn þátt í
lýðræðisþróun nokkurri í þriðja heim-
inum undanfarið; kosningamar í Mal-
aví em sfðasta dæmið um það.
Kommúnistar, guð-
ræðissinnar, lénskap-
ítalistar
Um mannréttindamál í þriðja heimin-
um er margra hald að ástandið í þeim
sé eigi að síður álíka herfilegt og það
hefur lengi verið. í síðustu ársskýrslu
Amnesty Intemational segir frá pynd-
ingum og misþy rmingum af hálfu yfir-
valda í 110 ríkjum. 45 ríki, segir Am-
nesty, láta taka fólk af lífi eftir geð-
þótta. Á þremur fyrstu mánuðum árs-
ins var S.Þ. tilkynnt um yfir 125.000
brot gegn mannréttindum, eða þrefalt
fleiri en á öllu s.l. ári. Starfsmenn S.Þ.,
sem með þau mál hafa að gera, telja
sennilegt að margfalt fleiri slík brot
hafi verið framin á þeim tíma. Af brot-
um þessum nefna starfsmennimir
pyndingar, fjöldaaftökur, handtökur
án dóms og laga, skoðanakúgun og
nauðganir. Samtök, sem beita sér fyrir
að mannréttindi séu virt, eru samt
fremur bjartsýn um þessar mundir;
segjast sjá þess merki að valdhafar séu
famir að taka meira mark á ásökunum
um brot gegn mannréttindum en var á
tfð kalda stríðs.
Hvað sem því líður er ljóst að margir
ráðamenn Suðurheims líta með ugg
og gremju á hugmyndina um „nýja
heimsskipan", ekki sfst í mannrétt-
indamálum. Þeir og fleiri Suður-
heimsmenn segja að í þessu felist end-
umýjuð „heimsvaldastefna“ Vestur-
landa, sem eftir að hafa sigrað og ,4nn-
limað“ Austrið telji sér fært að stjóma