Réttur - 01.01.1964, Síða 27

R É T T U R
27
Barátta landnámsmanna við óblíða náttúru stældi kraíta þeirra
og hið nýja þjóðfélag verður með öðru sniði en á meginlandinu.
Landnámið heftir þróun til yfirstéttarríkis, eflir samheldni og frið.
f riður verður fyrsta lífsskilyrði íslenzks þj óðfélags. Hin friðsam-
lega þróun seinkar hruni ættasamfélagsins og það þróast á Islandi
um nokkurt skeið við einstakar aðstæður. Það stendur eftir á ís-
landi, er það líður undir lok í Evrópu. Þessar sérstöku aðstæður
eru frumorsök þess, að hér þróast menning, skapast listaverk, sem
tæplega eiga sér nokkra hliðstæðu. Hin sérstæða menning þjóð-
veldisins var ekki séreign neinnar stéttar, hún er nátengd þjóðlífi
vinnandi manna og þjónar þeirra hagsmunum. I liinu sérstæða
skáldskaparformi, íslendingasögum, er alþýðan sjálf hæði höfundur
og yrkisefni. Þær eru sagnir um vinnandi mann, sem berst íyrir
friði og ver rétt sinn og manngildi gegn höfðingjum. Þar eigum
við ógleymanlegar myndir af beztu einstaklingum þjóðveldisins,
eins og þeir voru áður en vald yfirstéttar hraut niður félagsskap
þeirra.
Einar Olgeirsson rannsakar nákvæmlega skyldleika íslenzka þjóð-
veldisins við ættasamfélögin gömlu eins og þau voru á þroskaðasta
stigi sínu erlendis. Um leið sýnir liann fram á ættarmörk ættsveit-
anna á þjóðveldinu, dregur fram hin íslenzku sérkenni og sérstöku
aðstæður og segir að lokum, að sköpun þjóðveldisins sé undir-
staða allrar tilveru og sérstöðu íslenzkrar þjóðar, mikilvægasta stað-
reyndin í sögu hennar.
Þá er rakið, hvernig hinn efnahagslegi grundvöllur þj óðveldisins
liðaðist sundur og það 'hrynur að lokum á 13. öld, hvernig stétta-
mismunur eykst og andstæðar stéttir koma fram, ósættanlegar mót-
sagnir. 1 kjölfar slíkrar þróunar fylgir valdarán höfðingjastéttar,
sem skapar sér kúgunartæki til að halda andstæðunum í skefjum.
Þetta tæki er ríkisvaldið, sem er fylgifiskur stéttaþjóðfélags. En
ríkisvaldið er lengi að myndast á íslandi.
Hinir innlendu höfðingjar börðust um forustu þess. Þeir reyndu
að hagnýta sér erlent, norskt ríkisvald í innbyrðis deilum. Þeir
gerðust erindrekar þess valds í eigin hagsmuna skyni. Afleiðingin
verður sú, að ríkisvaldið lendir í klóm norskrar yfirstéttar, verður
útlent.
Orðrétt segir höfundur: „Stórhöfðingjarnir eyðilögðu þjóðveld-
ið með valdabrölti sínu. Þeir færðu fyrstir sönnur á það, sem síðan
hefur hlotið staðfestingu reynslunnar, að íslenzkri yfirstétt virðist