Réttur - 01.01.1964, Blaðsíða 26

26
11 É T T U K
lil fagurra dala, út til blárra víðerna, en ekki vinnst tími til að nema
staðar að sinni því áfram skal haldið.
Það er auðfundið, hve viðfangsefnið hrífur bókarhöfund. Það
byltist fram og skáldleg tilþrif eru í málfari og framsetningu. Ein-
ar Olgeirsson býr yfir geysilegri þekkingu á fornbókmenntum vor-
um og þessi þekking er honum ávallt tiltæk. Islenzka þjóðveldið,
eínahagsgrundvöllur þess og yfirbygging, verða honum því sem
opin bók, ljós og auðskilin.
Bókin hefst á því, að rakin er í stórum dráttum þjóðfélagsþró-
unin í Evrópu fyrstu átta aldirnar eftir kristsburð. A þeim
tíma tekur aðalsveldi við af ættasamfélagi. Ættasamfélagið er visst
þróunarskeið mannlegs samfélags og einnkennist af því, að þá eru
ekki komnar fram andstæðar stéttir, og því ekkert ríkisvald, ekkert
vald utan og ofan við samfélagið. I ættsveitum eru meðlimir sömu
ættar, frjálsir, vopnaðir menn, sem setja sér sjálfir lög og eiga fram-
leiðslutækin saman.
En ættasamfélagið liðast í sundur, er tímar iíða fram. Það kemur
fram ný félagseining, fjölskylda og séryrkja, stéttagreining í stað
sléttleysis. Munur verður á auði hinna ýmsu ætta. Ofriður ætt-
sveita hver við aðra ýtir undir misskiptingu eigna og þróun höfð-
ingjavalds. Svo fer að lokum, að vaxandi höfðingjastétt fremur
valdarán gagnvart ættasamfélaginu, setur sér konung og skapar
kúgunarvald, ríkisvald, til að brjóta niður hina eldri skipan og
setja nýja, aðalsþjóðfélagið. En þessi bylting tók víða langan tíma
og gekk í krákustígum. Það var undan slíkri byltingu, sem íslenzku
landnemarnir hrukku burt úr Noregi.
Þannig fer víða fram viðureign tveggja ólíkra þjóðfélaga, ann-
ars vegar frjálst sameignarþjóðfélag ættsveitanna og hins vegar
fámennisstjórn og ríkisvald aðalsveldisins. Andstæðurnar miIH
þessara tveggja ólíku samfélaga setja mark sitt á trúarbrögð og
andlegt líf. Höfundur rekur að nokkru og bendir á hvernig breyt-
ingar á hinni efnalegu undirstöðu og byltingar hafa áhrif á lög,
siði, trú og listir hvers tíma.
Þegar forfeður vorir, frjálsir bændur hverfa frá Noregi og Bret-
landseyjum, flytja þeir með sér hugmyndirnar um þá samfélags-
skipan, er þeir höfðu búið við. Margir þeirra höfðu beinlínis bar-
izt fyrir þeim samfélagsháttum gegn valdaráni konunga. Svo mik-
ils virði voru þeim hinir gömlu félagshættir, að þeir lögðu allt á
hættu og sigldu á opið haf. Á íslandi komu þeir að ónumdu landi.