Réttur - 01.01.1987, Blaðsíða 42

Tvö hámörk
íslenskrar sjálfstæðis-
baráttu á þessari öld
Nær eignast þjóðin skilning,
kjark og dug
til að ná hinu þriðja
Þjóð vor hafði orðið að þola sex alda
kúgun, er hún hóf fyrir alvöru frelsisbar-
áttu sína undir kjörorðinu: „Eigi víkja“.
Hún var hörð sú barátta, því alltaf voru
til menn, sérstaklega innan yfirstéttarinn-
ar, sem vildu víkja fyrir erlenda valdinu
og gerast þjónar þess — og oft skall hurð
nærri hælum — og svo er enn.
1908
Árið 1907-8 hafði meirihluti alþingis-
manna samþykkt uppkast það, sem hefði
tengt Island, líklega órjúfanlega við Dan-
mörku. í ncfndinni, sem samdi í Kaup-
mannahöfn var aðeins einn maður á móti
„uppkastinu“, Skúli Thoroddsen.
En síðan kom til kasta alþýðu íslands.
Við kosningarnar 1908 var í fyrsta sinn
leynileg kosning og kjörstaðir í hverjum
hrepp að heita mátti: karlkyns al-
menningur gat neytt kosningaréttar síns
án ótta við kaupmannavaldið, — (áður
sátu þeir lánardrottnarnir oft við kjör-
borðið með skuldalistana opna) — og
stutt var nú í kjörstaði, (áður var t.d.
Borðeyri eini kjörstaðurinn í allri
Strandasýslu.)
Þegar íslensk alþýða fékk óhindruð að
segja sitt orð í sjálfstæðisbaráttunni, var
skipt um sköp: Meirihuti alþingismanna,
sá er gekk danska valdinu á hönd í upp-
kastsmálinu, var felldur. Það var undir
forustu Skúla og Björns Jónssonar kosinn
nýr meirihluti á Alþingi, andvígur „upp-
kastinu“ og felldi það.
ísland hafði sloppið við að ánetjast
Danmörku um ófyrirsjáanlegan tíma. Al-
þýðan hafði unnið íslandi stórsigur í frels-
isbaráttunni undir forustu tveggja harð-
skeyttra og framsýnna foringja.
Fyrra hámarkinu í frelsisbaráttunni á
þessari öld var náð.
1944 - 1945
Sameinuð rís þjóðin aftur upp í allri
þeirri andlegu reisn, sem hún hefur upp-
lifað glæstasta.
Islensk þjóð endurreisir frjálst lýðveldi
á Þingvöllum 1944 og neitar því stórvcldi,
er hertekið hafði landið, 1945 um að af-
henda því undir yfirráð þess til 99 ára þrjá
hluta landsins sem herstöðvar til 99 ára.
Menn óttuðust, eins og Ólafur Thors síð-
ar komst að orði, að svo „ætti að stjórna
42