Fréttablaðið - 01.04.2009, Síða 26

1. apríl 2009 MIÐVIKUDAGUR2
Í opnu bréfi til mín fyrir rúmri viku síðan í Fréttablaðinu
furðar Gerður Aagot Árnadóttir
sig á því að ég hafi tjáð mig um
að Jóhanna Sigurðardóttir hafi
neitað að skera niður í félags- og
tryggingamálaráðuneyti í fyrri
ríkisstjórn. Ég minntist á þessa
staðreynd og nokkrar aðrar til
að vekja athygli á því að þeir sem
standa að núverandi vinstristjórn
hafa aldrei staðið sig vel í því að
skera niður útgjöld. Þetta þekki
ég úr borgarstjórn þar sem R-list-
inn sálugi safnaði skuldum langt
umfram það sem eðlilegt mátti
teljast.
Við Gerður erum sammála í því
að það er algert forgangsmál að
verja hag þeirra sem minnst mega
sín í samfélaginu. Í borgarstjórn
tókum við þá ákvörðun með sam-
stöðu allra flokka að skera niður
kostnað en forgangsraða hlutum á
þann hátt að lækkun útgjalda hefði
ekki áhrif á Velferðarsvið, myndi
ekki leiða af sér hækkun gjald-
skráa, myndi ekki skerða grunn-
þjónustu og myndi ekki leiða til
uppsagna. Allar ályktanir af
Landsfundi Sjálfstæðisflokksins
nú um helgina hafa einnig sam-
bærilega forgangsröðun.
Vandamálið sem íslensk stjórn-
völd standa frammi fyrir er að
hætta er á að skuldir ríkissjóðs
verði honum ofviða. Ef við komum
ekki í veg fyrir það munu allir í
íslensku samfélagi verða fyrir
gríðarlegri kjaraskerðingu, alveg
óháð stöðu þeirra í þjóðfélaginu.
Eða eins og Steingrímur J. orðar
þetta í grein í Morgunblaðinu sl.
mánudag þá myndi slíkt leiða til
þess að „vaxtakostnaður kyrki hið
opinbera“.
Fjárlagahalli ríkisins er áætl-
aður 150 milljarðar á þessu ári.
Augljóst er að þennan halla verð-
ur að minnka verulega ef ekki á
að fara illa. Sá sem stýrir félags-
og tryggingamálaráðuneyti stýr-
ir 113 milljörðum af 550 milljarða
útgjöldum ríkisins. Þetta er það
stórt hlutfall af útgjöldum ríkis-
ins (21%) að sá hinn sami getur
ekki neitað að ræða útgjaldalækk-
un. Eins sárt og þetta er verður
ekki undan því vikist og það væri
óheiðarlegt að halda öðru fram.
Það verður mjög erfitt að lækka
550 milljarða útgjöld um 150
milljarða, en það verður fullkom-
lega vonlaust að lækka 440 millj-
arða útgjöld um þessa sömu 150
milljarða, en þannig liti dæmið
út ef félags- og tryggingamála-
ráðuneyti væri alveg látið í friði.
Dæmið verður enn þrengra þegar
heilbrigðismál og menntamál eru
einnig látin í friði.
Ég er ekki í framboði til Alþings
og útlista því ekki hér hvernig ég
færi að því að loka eða minnka
halla ríkissjóðs. Ég bendi einfald-
lega á að verðandi þingmenn allra
flokka verða að koma fram með
raunhæfar tillögur um aðgerð-
ir sem miða að þessu. Þar verður
að hafa í huga að hækkun skatta
má ekki vera aðalatriðið í slíkum
aðgerðum því það er ekki hægt
að skattleggja sig út úr kreppum.
Hækkun skatta til að sleppa út úr
kreppu jafngildir því að rífa sig
upp á hárinu og það virkar ekki.
Sóun á sameign þjóðarinnar
Undanfarin ár hafa fjölmargir hagsmunaaðilar í sjávarútvegi
staðið á bak við áróður um að best
sé fyrir þjóðarhag að viðhaldið sé
óbreyttu fiskveiðistjórnunarkerfi,
sem þeir halda fram að sé það besta
í heiminum. Til þess að vernda
þessa hagsmuni hefur LÍÚ komið
sér þægilega fyrir innan Sjálfstæð-
isflokksins og augljóst er af úrslit-
um prófkjörs þeirra í NV-kjördæmi
að á því er engin breyting. Það er
nauðsynlegt fyrir hagsmunaaðil-
ana að hafa dugmikla menn inni á
Alþingi til þess að verja þessa miklu
hagsmuni. Í lögum um stjórn fisk-
veiða stendur þó að nytjastofnar á
Íslandsmiðum séu sameign íslensku
þjóðarinnar. Það er vert að spyrja
sig að því hvernig kvótakóngarn-
ir fara svo með þessa „sameign“
okkar sem þeir þó hafa haft fullt
forræði yfir.
Óhagkvæmar veiðar
Við getum tekið dæmi. Ef þorsk-
kvótinn er nú rúm 130.000 tonn má
velta því fyrir sér hver afrakstur
þess er fyrir okkur sem þjóð. Svar-
ið við því er einfalt: Við, sem þjóð,
erum ekki að nýta þessa auðlind
skynsamlega þrátt fyrir að kvóta-
kóngarnir séu augljóslega að reyna
að ná sem mestum afrakstri úr
auðlindinni. Tökum einfalt dæmi.
Ef þessi 130.000 tonn eru tekin og
seld á 200 krónur kílóið þá þýðir það
tekjur upp á 26 milljarða. Auðlindin,
þ.e. þorskurinn, væri því 26 millj-
arða virði á ári upp úr sjó. Spurn-
ingin er hvernig við hyggjumst ráð-
stafa þessum 26 milljörðum?
Ef allri auðlindinni er ráðstafað
til togaraútgerða lítur dæmið nokk-
urn veginn svona út: Stór togari fer
með u.þ.b. 20% af aflaverðmæti (að
lágmarki) í olíukostnað. Það þýðir
að fara þarf út í gjaldeyriskaup til
að greiða fyrir þá olíu. Þetta myndi
þýða að 5,2 milljarðar af auðlind-
inni færi í að dekka þann kostnað.
Verðmæti auðlindarinnar væri því
skyndilega ekki lengur 26 milljarð-
ar, heldur 20,8 milljarðar. Þarna er
þó ótalinn sá mikli kostnaður sem
fer í rándýran skipakost og við-
hald sem og sligandi vaxtakostn-
að margra útgerðanna. Má ætla að
virði auðlindarinnar fyrir þjóðarbú-
ið minnki verulega þegar búið er að
taka það inn í reikninginn.
Nýting með minni tilkostnaði
Þá þarf aftur á móti að meta það
hvort það sé mögulegt að nýta auð-
lindina með minni tilkostnaði. Sem
dæmi um það getum við tekið hand-
færaveiðar smábáta. Smábátur á
handfæraveiðum fer með u.þ.b. 2%
af aflaverðmæti í olíukostnað. Til
að setja þetta í samhengi þurfum
við að gera ráð fyrir því að allur
130.000 tonna kvótinn yrði veidd-
ur af krókabátum og að 200 krón-
ur fengjust fyrir kílóið. Á þann hátt
færu 520 milljónir í olíukaup.
Með þessum hætti væri heild-
arvirði auðlindarinnar (þorsksins)
því 25,5 milljarðar, eða 4,7 millj-
örðum hærra en það væri ef allur
kvótinn yrði veiddur af stórum
togurum. Ekki má gleyma því að
annar kostnaður við slíkar veiðar
er miklu minni og brottkast yrði
lítið sem ekkert væru handfæra-
veiðar t.d. gefnar frjálsar ákveðinn
tíma á ári. Í 7. gr. sáttagjörðar um
fiskveiðistefnu Samfylkingarinn-
ar sem samþykkt var á landsfundi
nú um helgina er að sjálfsögðu gert
ráð fyrir að handfæraveiðar verði
gefnar frjálsar.
Þá eru ótalin þau gríðarlegu
verðmæti sem kastað er fyrir borð
á togurum. Nýtingin á þorskinum
er innan við helmingur af heildar-
þyngd á frystitogurum en hinu er
hent í sjóinn þannig að einungis það
verðmætasta er nýtt, hrikaleg spjöll
á lífríki hafsins sem risavaxin troll-
in valda þegar þau eru dregin með
gríðarþungum lengjum og hlerum
á fullri ferð eftir hafsbotninum,
auk mengunarinnar sem af þessu
hlýst.
Fyrirtæki tekin fram yfir þjóðarhag
Þarna er augljóst að rekstrarleg
hagkvæmni örfárra fyrirtækja er
látin fara ofar þjóðhagslegri hag-
kvæmni. Vissulega ættum við að
leggja á það ofuráherslu að veitt
sé eins mikið á þjóðhagslega hag-
kvæman (og vistvænan) hátt og
mögulegt er. Það var lítið mál fyrir
kvótakóngana að villa mönnum sýn
fyrir fáeinum árum síðan þegar
uppgangurinn var mikill á Íslandi
og flestir gátu talist hafa það nokk-
uð gott. En nú er öldin svo sannar-
lega önnur og erfiðara ætti að vera
að villa um fyrir og blekkja fólk.
Nú þarf að leggja áherslu á hags-
muni heildarinnar, ekki hagsmuni
fáeinna útvaldra. Ljóst er að það
er ekki mikið mál að breyta þessu,
það eina sem þarf til er pólitískur
vilji. Í athugasemdum við frumvarp
til laga um stjórn fiskveiða stend-
ur m.a.:
Fiskistofnarnir við Ísland eru
helsta auðlind íslensku þjóðarinnar.
Lífskjör þjóðarinnar ráðast að miklu
leyti af því, hvernig til tekst um nýt-
ingu þeirra. Með frumvarpi þessu er
að því stefnt að setja almennar leik-
reglur um fyrirkomulag fiskveiða,
er stuðli að sem mestum afrakstri
úr þessari takmörkuðu auðlind.
Ljóst er að ekki hefur tekist vel
til varðandi nýtingu þessara tak-
mörkuðu auðlinda. Fyrir því færa
ekki margir rök nema vera sjálfir
hagsmunaaðilar sem verja áfram-
haldandi tangarhald sitt á auðlind-
unum með kjafti og klóm. Það fyrir-
komulag sem nú er við lýði stuðlar
því miður engan veginn að því að
náð sé sem mestum afrakstri úr
auðlindinni inn í íslenska efnahags-
kerfið. Sóunin er of gengdarlaus til
þess að hægt sé að færa fyrir því
haldbær rök. Þá stendur jafnframt
í athugasemdum við 1. gr. laga um
stjórn fiskveiða:
Jafnframt felst í þessu sú sjálf-
sagða stefnumörkun, að markmið-
ið með stjórn fiskveiða er að nýta
fiskistofnana til hagsbóta fyrir
þjóðarheildina. Það verður að vera
ákvörðunarefni löggjafans á hverj-
um tíma, hvaða skipulag teljist best
henta til að nýta þessa sameign
þjóðarinnar með hagsmuni þjóðar-
heildarinnar að leiðarljósi. Með því
einu að tryggja hámarksafrakst-
ur nytjastofnanna til langs tíma
með lágmarkstilkostnaði, er unnt
að skapa traustar forsendur fyrir
atvinnu og byggð í landinu.
Í 3. málsl. laga um stjórn fisk-
veiða stendur svo að úthlutun veiði-
heimilda samkvæmt lögunum
myndi ekki eignarrétt eða óaftur-
kallanlegt forræði einstakra aðila
yfir veiðiheimildunum. Af þessu er
ljóst að fullar forsendur eru til þess
að lögum um stjórn fiskveiða verði
breytt til samræmis við þjóðarhag,
enda getur það ekki verið forsvaran-
legt að ráðstafa þessari takmörkuðu
auðlind með þeim hætti og að auki
mikla tilkostnaði sem gert er í dag.
Því er ljóst að leggja verður ofurá-
herslu á það við slíka breytingu að
þjóðhagslega arðbærum veiðum sé
gert hátt undir höfði. Leggja verð-
ur áherslu á það að sem allra mest
sé veitt á þann hátt að verðmætin
verði eftir inni í þjóðarbúinu, en
séu ekki send beint úr landi áður en
fiskurinn hefur verið veiddur. Eins
og staðan er í dag er stórum hluta
auðlindarinnar sóað. Við það verð-
ur ekki búið lengur. Þessi sjónarmið
voru höfð í huga við stefnumörkun
Samfylkingarinnar í sjávarútvegs-
málum á landsfundi flokksins um
helgina.
Komið til móts við vilja
þjóðarinnar
Ákall mitt til þjóðarinnar er að hún
setji þjóðhagslega hagkvæmni og
þar með sína hagsmuni ofar hags-
munum kvótakónganna. Ég skora á
fólk að kynna sér stefnu Samfylk-
ingarinnar í sjávarútvegsmálum
sem samþykkt var með yfirgnæf-
andi meirihluta atkvæða á lands-
fundinum síðustu helgi. Stefnan
miðar að því að koma að fullu til
móts við vilja þjóðarinnar í þess-
um málaflokki, enda tími til kom-
inn. Stefnuna má m.a. sjá á blogg-
síðu minni. Ég tel að nú sé komið
að ögurstund, það er nú eða aldrei
ef við ætlum að koma á breyting-
um í samræmi við vilja yfirgnæf-
andi meirihluta þjóðarinnar. Sýnum
þann vilja í verki í kosningunum í
vor. Setjum þjóðarhagsmuni, þ.e.
okkar hagsmuni, ofar eiginhags-
munum kvótagreifa.
Nýtingin á þorskinum er innan
við helmingur af heildarþyngd
á frystitogurum en hinu er hent
í sjóinn þannig að einungis það
verðmætasta er nýtt …
Sjávarútvegsmál
ÞÓRÐUR MÁR
JÓNSSON
viðskiptalögfræðing-
ur og skipar 4. sæti á
lista Samfylkingarinnar
í Norðvesturkjördæmi
TRILLUR VIÐ BRYGGJU Væri allur þorskkvótinn
veiddur með handfærum fengjust 25,5 milljarðar,
eða 4,7 milljörðum hærra en ef allur kvótinn yrði
veiddur af stórum togurum, segir í greininni.
ÞORBJÖRG HELGA
VIGFÚSDÓTTIR
borgarfulltrúi
FULLT VERÐ 12.995
TILBOÐ KR. 9.995
lofthreinsitæki
Hreint loft með
SELFOSSI - HÚSAVÍK - AKUREYRI - REYKJAVÍK
Við rífum okkur ekki upp á hárinu
Augljóst er að þennan halla
verður að minnka verulega ef
ekki á að fara illa.
Niðurskurður