Morgunblaðið - 16.01.2006, Blaðsíða 22

22 MÁNUDAGUR 16. JANÚAR 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
BILIÐ frá því fæðingarorlofi lýk-
ur og þar til börn komast í leikskóla
var tilefni frétta í fjöl-
miðlum á dögunum.
Kom þar fram að
ófremdarástand væri í
borginni í dagvist-
armálum, því þar séu
allt of fáir dagforeldrar
og dæmi séu um að for-
eldrar hafi þurft að
segja upp störfum sín-
um til að geta verið
heima með börnum
sínum. Brýnt er að
bregðast við þessu
ástandi og ég hef bent
á leið til þess að greiða
úr vanda foreldra barna á þessum
aldri, valkvæðar fjölskyldugreiðslur
upp á 50 þús kr. á mánuði.
Ég gerði þetta bil að umtalsefni í
viðtali við Morgunblaðið í byrjun
september sl. og spannst þá nokkur
umræða í þjóðfélaginu um kosti þess
að sveitarfélögin taki í auknum mæli
þátt með foreldrum í að brúa bilið
milli fæðingarorlofs foreldra og
fram að leikskólaaldri.
Þetta þýðir í raun að barn er
heima með foreldrum sínum fram að
níu mánaða aldri, en þá lýkur fæð-
ingarorlofi samkvæmt lögum. Þá
tekur við tími óvissu og erfiðleika
fram að því að börn komast í leik-
skóla um 18 til 24 mánaða, m.a.
vegna skorts á dagforeldrum og
neyðast foreldrar oft til að leita á
náðir ættingja og vina til að aðstoða
með börnin og reyna að bjarga mál-
um frá degi til dags,
eða bregða á það ráð að
lengja fæðingarorlofið
með því að taka það í
hálfu starfi eða að hluta
til og verða þar með
fyrir umtalsverðum
tekjumissi, sem fæstir
foreldrar sem reka
heimili, mega við.
Ég tel að með
greiðslum til foreldra
barna níu mánaða til
átján mánaða megi
leysa þennan vanda.
Um leið sé tryggt að
börn komist inn á leikskóla við átján
mánaða aldur (kjósi foreldrar það)
og fari þannig inn á það sem skil-
greint hefur verið sem fyrsta skóla-
stigið. Að því loknu tekur við grunn-
skóli og má því segja að með því
næðist sú samfella sem lengi hefur
verið stefnt að.
En hvaða útfærsla væri skyn-
samlegust í þessu tilliti? Hér kemur
vitaskuld ýmislegt til greina, en ég
teldi skynsamlegt að gefa foreldrum
talsvert mikið val í þessum efnum.
Greiðsla upp á 50 þús. kr. fylgdi
þannig hverju barni og foreldrar
gætu valið um leiðir, t.d. hvort þeir
gætu verið heima lengur með barni
sínu, fengið ættingja eða einhvern
nákominn til að gæta barna sinna og
greitt þeim fyrir eða nýtt féð til að
greiða dagforeldrum.
Hver og einn fengi þannig mögu-
leika við sitt hæfi og börnum væri
tryggt öryggi frá því fæðingarorlofi
sleppir og fram að fyrsta skólastig-
inu í leikskóla. Við leggjum þegar
mikið fjármagn í fæðingarorlofs-
kerfið og teljum að það hafi gefist
einstaklega vel. Sömuleiðis fer stór
hluti útgjalda sveitarfélaga í nið-
urgreiðslu á rekstri leikskóla og
grunnskóla. Reykjavíkurborg legg-
ur t.d. um fjóra milljarða í rekstur
leikskólanna að teknu tilliti til leik-
skólagjalda. En er eitthvert nátt-
úrulögmál að börn á aldrinum 9
mánaða til átján mánaða falli hér
milli skips og bryggju?
Auðvitað ekki og ég tel brýnt að
hefjast þegar handa við aðgerðir til
úrbóta í þessum efnum.
Brúum bilið hjá foreldrum
9–18 mánaða barna
Eftir Björn Inga Hrafnsson ’Ég tel að meðgreiðslum til foreldra
barna níu mánaða til
átján mánaða megi
leysa þennan vanda.‘
Björn Ingi Hrafnsson
Höfundur býður sig fram í 1.
sætið á lista Framsóknarflokksins
í Reykjavík.
Prófkjör Reykjavík
AÐEINS eru 12 ár síðan núver-
andi hjúskaparlög voru sett. Til
marks um þá miklu breytingu sem
orðið hefur á viðhorfum til samkyn-
hneigðra síðan þá má nefna að þá
var ekki minnst einu
orði á þá í frumvarp-
inu sem lagt var fyrir
Alþingi, engin tillaga
kom fram um að út-
víkka hjúskaparlögin
þannig að þau tækju
til samkynhneigðra og
aðeins einn alþing-
ismaður minntist á
stöðu þeirra en hvorki
lýsti skoðun sinni til
þess né lagði neitt til.
Nú er boðuð tillaga
á Alþingi við frumvarp
ríkisstjórnarinnar um
breytingu á ýmsum lagaákvæðum
er varða réttarstöðu samkyn-
hneigðra. Á breytingartillagan að
afnema það skilyrði fyrir hjóna-
vígslu að um karl og konu sé að
ræða. Rökstuðningurinn er eitthvað
á þá leið að lögin eigi ekki að binda
hendur trúfélaga, heldur eigi þau
hvert og eitt að ráða því hvort þau
heimili hjónaband samkynhneigðra.
Vitað er að þjóðkirkjan er ekki
fylgjandi því að heimila hjónavígslu
samkynhneigðra, þótt vissulega séu
þar einstaklingar sem því eru fylgj-
andi. Verði boðuð tillaga samþykkt
mun enginn vandi verða leystur,
heldur þvert á móti. Deilurnar inn-
an þjóðkirkjunnar munu vaxa og
harðna og frekar mun verða erf-
iðara að finna lausn. Ég tel það ekki
heppilegt hvorki fyrir þjóðkirkjuna
né þjóðfélagið að steypa mönnum í
slík illindi. Þá er betra að fara hæg-
ar en hraðar og gefa sér tíma til
þess að ræða málið út frá öllum
hliðum áður en lengra er haldið.
Raunar er það undrunarefni þeg-
ar ríkisstjórnin flytur frumvarp um
aukin réttindi til handa samkyn-
hneigðum er varða ættleiðingar,
tæknifrjóvgun og sambúð með til-
heyrandi réttarbótum á sviði al-
mannatrygginga, félagsþjónustu,
lífeyrissjóða, skattlagningu, barna-
laga, erfðafjárlaga og fæðing-
arorlofs að þá skuli opinber umræða
snúast eingöngu um það að hjú-
skaparlögunum sé ekki breytt.
Er þó gengið svo langt að kona í
staðfestri samvist eða óvígri sam-
búð með annarri konu öðlast meiri
rétt en kona í hjúskap
hvað varðar rétt til
tæknisæðingar með
gjafasæði. Konan í hjú-
skap fær því aðeins að
gangast í gegnum um-
rædda meðferð að frjó-
semi karlsins sé skert,
hann sé haldinn alvar-
legum erfðasjúkdóm
eða að aðrar lækn-
isfræðilegra ástæður
mæla með notkun
gjafasæðis. Í tilviki
samkynhneigða pars-
ins eru engin sambæri-
leg skilyrði.
Þá finnst mér umhugsunarefni,
svo ekki sé meira sagt, að barn sem
getið er með þessum hætti eigi eng-
an föður og geti aldrei átt föður, þar
sem ekki verður heimilt að gefa upp
nafn sæðisgjafa og að auki verður
sæðisgjafa óheimilt að höfða barns-
faðernismál fyrir dómstól, ef hann
vill síðar fá staðfestingu á faðerni.
Þá vil ég minna á sambúðarform
sem í gegnum tíðina hefur verið al-
gengara en sambúð samkyn-
hneigðra og það er sambúð án ást-
arsambands, svo sem systkin,
feðgin eða mæðgin eða jafnvel
óskyldir aðilar sem kjósa að eyða
ævinni saman a.m.k. að hluta.
Spyrja má um hvort ekki eigi að
viðurkenna það sambúðarform og
heimila t.d. ættleiðingar, sameig-
inlega skattlagningu o.s.frv.
En það eru fleiri hjónavígsluskil-
yrði í hjúskaparlögunum en það
sem kveður á um að karl og kona
megi stofna til hjúskapar og ef talið
er rétt að afnema eitt þeirra, þá
vaknar spurningin hvort ekki eigi
að fjarlægja önnur skilyrði laganna
fyrir hjúskap og láta trúfélögum
hvert fyrir sig eftir að ákveða sín
eigin skilyrði fyrir hjúskap.
Í lögunum eru 6 skilyrði. Fyrir
utan skilyrðið um karl og konu má
nefna ákvæði um 18 ára lágmarks-
aldur, lögræði og skyldleika hjóna-
efnanna. Ég er ekki viss um að frið-
ur yrði um mismunandi framkvæmd
trúfélaga á þessum ákvæðum. Sums
staðar er heimilt að gefa saman
kornungt fólk, jafnvel á barnsaldri.
Og það þykir mér líklegt að mörg-
um þætti náið skyldleika gifting svo
sem systkina eða kjörforeldri og
kjörbarn giftist vera meira en þeir
gætu samþykkt.
Eitt skilyrðið í hjúskaparlögunum
er bann við því að vígja mann sem
er í hjúskap og á það bann auðvitað
við um bæði kynin. Nú eru til trú-
félög sem heimila fjölkvæmi. Má
þar nefna til mormónatrú og íslam.
Þau trúfélög myndu væntanlega
vilja afnema bannákvæðið í hjú-
skaparlögunum. Eigum við þá að
nota kemur-mér-ekki-við-rök-
semdafærsluna og segja sem svo:
Þetta er málefni trúfélagsins?
Þessi atriði sem nefnd hafa verið
sannfæra menn vonandi um það að
þjóðfélagið varðar um hjónavígslu-
skilyrðin, þau eru ekki einkamál
hvers trúfélags og því verða skil-
yrðin að vera áfram í lögum. Hver
þau eiga að vera nákvæmlega á
hverjum tíma ræðst af almennum
siðferðislegum gildum þjóðarinnar.
Þess vegna þarf almenna umræðu
til þess að leiða þau fram. Sú um-
ræða þarf að fara fram innan þjóð-
kirkjunnar sem annarra trúfélaga,
en fyrst og fremst þarf almenna
umræðu í þjóðfélaginu sem und-
anfara nýrrar lagasetningar.
Hjónavígsluskilyrðin eiga
að vera í hjúskaparlögum
Kristinn H. Gunnarsson
fjallar um hjúskaparlög ’Í lögunum eru 6 skil-yrði, fyrir utan skilyrðið
um karl og konu má
nefna ákvæði um 18 ára
lágmarksaldur, lögræði
og skyldleika hjónaefn-
anna.‘
Kristinn H. Gunnarsson
Höfundur er alþingismaður.
FRÁ ÞVÍ ég kom
frá námi í sálarfræði
fyrir rúmum ald-
arfjórðungi hef ég
unnið með foreldrum,
öðrum forráðamönn-
um, kennurum og
öðrum þeim sem
koma að uppeldi
barna. Á þessu ára-
bili hef ég séð margt
breytast og flest í átt
að betri aðhlynningu
barna og aukinni
meðvitund um áhrif
uppeldis á þroska
þeirra.
Einn er sá þáttur í
samskiptum innan
fjölskyldunnar sem
hvað mest hefur
breyst til góðs í sam-
skiptum við börn. Það
er virðing fyrir til-
finningum og líðan
barnanna. Við höfum
séð fjölda dæma um
það, m.a. hvernig
börn eru aðstoðuð
öðruvísi í dag í sorg
og áföllum en var
gert fyrir aðeins
fáum árum. For-
eldrum finnst mik-
ilvægt að börnum
þeirra líði vel, að þau
séu örugg, hamingjusöm, glöð og
áhyggjulaus. Það er líka mikilvægt
fyrir foreldra að börnin þeirra
gegni þeim og fari eftir fyr-
irmælum þeirra. Í dag eru for-
eldrar þó ekki sáttir við að börn
„bara gegni“ heldur telja þeir mik-
ilvægt að börn gegni af virðingu
og trausti til foreldra en ekki af
hræðslu og ótta við þá. Foreldrar
vilja að börnin læri að skilja um-
hverfi sitt eftir því sem aldur og
þroski þeirra gefur tilefni til og
eru því duglegir við að útskýra og
leiðbeina börnum. Þar með gera
þeir börnunum auðveldara að
skilja ástæðurnar fyrir því sem
leyft er og bannað þannig að börn-
in læra betur að stjórna sjálf eigin
hegðun.
Almenn umræða um uppeldismál
er mikil og þekking og áhugi hefur
aukist verulega. Það sem er mik-
ilvægast fyrir foreldra í dag er því
spurningin um hvernig þeir fara að
því að ala upp þessa þætti hjá
börnum sínum. Foreldrar þurfa að
læra hvernig þeir fara að því að
þjálfa tilfinningalegt læsi hjá börn-
unum, hvernig þeir fara að því að
kenna börnum sjálfstæði og frum-
kvæði, hvernig þeir geta kennt
börnunum tillitssemi og ábyrgð,
hvernig uppeldið skapar umhverfi
fyrir tilfinningaþroska og hvernig
foreldrar geta sinnt uppeldis-
hlutverkinu þannig að börnin læri
að gegna og um leið bera virðingu
fyrir foreldrunum og treysta þeim.
Rannsóknir dr. Sigrúnar Að-
albjarnardóttur á uppeldisað-
ferðum íslenskra foreldra sýna að
börn sem eru alin upp með „leið-
andi uppeldisaðferðum“ eru lík-
legri en önnur börn til að sneiða
hjá reykingum og vímuefnum,
ganga betur í skóla, líða betur og
almennt eiga í betri samskiptum
við foreldra sína en þar sem aðrar
aðferðir eru notaðar. Leiðandi
uppeldisaðferðir eru aðferðir þar
sem foreldrar krefjast
þroskaðrar hegðunar
af barninu og taka vel
á móti hugmyndum
þess. Þeir setja skýr
mörk um hvað er til-
hlýðilegt og hvað ekki,
nota til þess útskýr-
ingar og hvetja börnin
til að skýra út sjón-
armið sín. Þeir eru
hvorki uppáþrengjandi
né setja börnunum
stólinn fyrir dyrnar.
Þeir sýna börnunum
einnig mikla hlýju og
uppörvun. Niðurstöður
dr. Sigrúnar um áhrif
uppeldisaðferða eru
samsvarandi niður-
stöðum úr sambæri-
legum könnunum er-
lendis. L. Steinberg
hefur eins og dr. Sig-
rún rannsakað áhrif
mismunandi uppeldis-
aðferða á þroska
barna og unglinga. Í
grein frá 2001 „We
know some things“ tal-
ar hann um uppeldis-
aðferðir foreldra og þá
sérstaklega áhrif leið-
andi uppeldisaðferða á
unglingsárunum.
Steinberg rekur í
grein sinni fjölda rannsókna á upp-
eldisaðferðum og áhrifum þeirra
og niðurstaða hans er sú að „we
know some things“, sumt vitum
við. Það er skoðun hans að þó mik-
ilvægt sé að halda áfram að rann-
saka áhrif uppeldisaðferða á ein-
staklinginn þá sé staðan nú sú að
við höfum nægilega mikið af rann-
sóknarniðurstöðum til að vita að
leiðandi foreldrar ná bestum ár-
angri í uppeldi barna sinna. Stein-
berg segir að: „við getum hætt að
spyrja hvaða uppeldisaðferðir hafa
jákvæðustu áhrif á unglinga. Við
vitum svarið við þeirri spurningu.
Verkefni okkar er að leita leiða til
að fræða foreldra um það hvernig
aðferðum leiðandi foreldrar beita
og aðstoða þá sem eru það ekki til
að breyta“.
Undirritaður hefur frá árinu
1987 staðið fyrir námskeiðum fyrir
foreldra undir heitinu „Samskipti
foreldra og barna“ ásamt Wilhelm
Norðfjörð sálfræðingi. Námskeiðið
byggist á hugmyndum dr. Thom-
asar Gordons sálfræðings sem hef-
ur skrifað fjölda bóka um mannleg
samskipti. Þær hugmyndir sem
kynntar eru uppalendum í bókum
hans og á þeim námskeiðum sem
við höfum haldið fyrir íslenska for-
eldra eru samsvarandi leiðandi
uppeldisaðferðum. Þar eru for-
eldrum kenndar aðferðir til að efla
jákvæða sjálfsmynd barna og til að
kenna börnunum að skilja eigin til-
finningar og annarra. Lögð er
áhersla á mikilvægi þess að leysa
úr ágreiningi af ákveðni, festu og
virðingu hjá öllum aðilum. Þar eru
þær aðferðir sem foreldrarnir vilja
kenna börnunum notaðar af þeim í
samskiptum við börnin og foreldr-
arnir eru með þessum aðferðum
fordæmi fyrir þau. Foreldrar
verða að vera meðvitaðir um að
þær aðferðir sem þeir nota í upp-
eldi barna sinna skipta sköpum í
þroska þeirra og þar með hvernig
þeim vegnar í framtíðinni. Það er
því mikilvægt að foreldrar skoði
vel hvernig þeir bregðast við börn-
um í blíðu og stríðu og hafi ávallt í
huga að það dugar best að vera
leiðandi foreldri. Það sem þú gerir
í uppeldinu skiptir öllu máli.
Það sem þú
gerir í uppeldi
skiptir öllu máli
Hugo Þórisson fjallar um sam-
skipti foreldra og barna
Hugo Þórisson
’Foreldrarverða að vera
meðvitaðir um
að þær aðferðir
sem þeir nota í
uppeldi barna
sinna skipta
sköpum í þroska
þeirra og þar
með hvernig
þeim vegnar í
framtíðinni.‘
Höfundur er sjálfstætt starfandi
sálfræðingur. Hann heldur m.a.
úti heimasíðunni www.hugo.is.
smáauglýsingar
mbl.is