Morgunblaðið - 10.03.2006, Síða 30

30 FÖSTUDAGUR 10. MARS 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
EFTIR nokkurra ára skoðana-
ágreining hefur gagnabanka um
mænuskaða undir merkjum ís-
lenskra heilbrigðisyfirvalda og Al-
þjóðaheilbrigðismálstofnunarinnar
WHO verið ýtt úr vör. Slóðin er
www.sci.is. Markmið bankans er að
safna upplýsingum um þær með-
ferðir sem beitt er í
dag við mænuskaðað
fólk í veröldinni með
því markmiði að lækna
það.
Upplýsingasöfnun
sem þessi, sem gerð er
undir merkjum
ábyrgra aðila og með
íhlutun fólks sem þekk-
ir vandamálið frá
fyrstu hendi, er grund-
völlur þess að mögu-
legt verði að taka
skipulega á lækning-
armálum þeirra sem
lömun hljóta vegna skaða á mænu.
Á mínum áratuga ferli sem skurð-
hjúkrunarfræðingur hef ég orðið
vitni að geysilegum framförum á
sviði læknavísinda. Í dag er um
helmingur þess fólks læknað sem
veikist af krabbameini, framfarir í
augnlækningum nálgast nánast
kraftaverk og sömu sögu má segja
um ýmislegt annað svo sem líf-
færaflutninga svo dæmi séu tekin.
En því miður er ekki hægt að
segja sömu sögu um öll svið lækna-
vísinda. Í nær hálfa öld hefur lítil
breyting orðið á meðferð þeirra er
lömun hljóta vegna skaða á mænu.
Allar götur frá að sú stefna var mót-
uð að endurhæfa þá sem mænuskað-
ast til sjálfsbjargar í hjólastól hefur
þar við setið. Ungu fólki, sem stend-
ur frammi fyrir þeirri þjáningu að
missa stjórn á líkama sínum, er sagt
að læra að lifa við ástand sitt og end-
urhæfing fer fram í samræmi við það
viðhorf. Sá sem strax sættir sig við
að hann muni aldrei ganga framar
þykir besti sjúklingurinn.
Að hefja lækningar
En nú er það ekki svo að hér ráði
ferðinni eintóm mannvonska. Í
fyrsta lagi er miðtaugakerfið afar
erfitt viðureignar og lítið alþjóðlegt
opinbert fjármagn sett til rannsókna
ef miðað er við önnur svið, enda
ásókn mikil allstaðar frá. Í öðru lagi
ræður hér ferðinni lög-
mál markaðarins en
mænuskaði mun ekki
verða læknaður með
lyfjum nema að litlum
hluta til og gefur því
ekki gróða í aðra hönd.
Í þriðja lagi ræður hér
og ræður mestu að
mínu áliti, skeyting-
arleysi heilbrigðis-
starfsfólks og hroki
ýmissa lækna og vís-
indamanna sem á svið-
inu starfa, samkeppni
þeirra um heiður og
rannsóknarstyrki ásamt skorti á
samstarfi og skipulagi. Það sem hér
um ræðir leiðir til þess að engin heil-
stæð mynd næst fram.
Sú endurhæfingarmeðferð sem
beitt er í dag við þá sem mænuskaða
hljóta er góð svo langt sem hún nær
en ganga þarf feti framar. Breyta
þarf því rótgróna viðhorfi að mænu-
skaði sé ólæknanlegur og móta þarf
meðferðarstefnu sem miðar að
lækningu. Flokka þarf mænuskaða
alþjóðlega sem bráðatilfelli og með-
höndla sem slíkan. Alþjóðlegt sam-
komulag þarf að nást um að fram-
kvæma tilraunaaðgerðir á þeim sem
samkvæmt rannsóknum hafa hlotið
slíkan skaða að engin von er um
bata.
Allir vita hversu erfitt er að
breyta viðhorfi til einhvers sem allt-
af hefur verið og þá sérstaklega þeg-
ar um ræðir afar flókið svið.
Tilgangurinn með upplýsinga-
söfnun í gagnabanka er að skoða
hvar heimurinn stendur og skoða
hvort næg þekking sé til staðar til að
leggja grunn að breytingum á með-
ferð í þá veru að hefja almennt
skipulagðar tilraunalækningar.
Komi í ljós að næg þekking er til
þá mun verða óskað eftir því hjá
WHO að stofnunin tali fyrir stefnu-
breytingu og komi að skipulagningu
verksins.
Róið Íslendingar, nú er lag
Nú hefur íslensk þjóð fengið í
hendur umboð frá WHO og stuðning
frá Evrópuráði til að láta mjög gott
af sér leiða á alþjóðavettvangi. Við
getum fylgt málum þannig eftir að
stórt stökk verður tekið í lækning-
armálum mænuskaðans fyrir nánast
smápeninga.
Til að svo megi verða þurfa íslensk
stjórnvöld enn og aftur að leggjast á
sveif með mér og þeim læknum og
vísindamönnum sem að baki mér
standa og nota aðstöðu sína á er-
lendum vettvangi til kynningar á
upplýsingaöfluninni svo gagnabanki
um mænuskaða megi verða sá
grunnur og sú sýn sem að var stefnt.
Á þeirri grýttu leið sem ég hef fet-
að undanfarin áratug þá hafa Íslend-
ingar, jafnt háir sem lágir, rétt mér
hjálparhönd. Kann ég ykkur öllum
bestu þakkir fyrir. Einkum vil ég þó
þakka Jóni Kristjánssyni fráfarandi
heilbrigðisráðherra en vegna heið-
arleika hans og kjarks varð gagna-
banki um mænuskaða að veruleika.
Gagnabanki um mænuskaða
Auður Guðjónsdóttir fjallar
um gagnabanka um
mænuskaða og upphaf hans ’Nú hefur íslensk þjóðfengið í hendur umboð
frá WHO og stuðning frá
Evrópuráði til að láta
mjög gott af sér leiða á
alþjóðavettvangi.‘
Auður Guðjónsdóttir
Höfundur er hjúkrunarfræðingur.
HÉRAÐSDÓMUR Reykjavíkur
kvað nýverið upp dóma í tveimur
málum, þar sem sami portúgalski
starfsmaðurinn kemur við sögu. Í
fyrra málinu var vertakafyrirtækið
Impregilo sýknað af kröfum um
framlög í sjúkrasjóð m.a. vegna
þessa tiltekna manns, þar sem hann
hafi verið útsendur
starfsmaður portú-
galskrar starfs-
mannaleigu og um rétt-
arstöðu hans fari því
samkvæmt lögum um
útsenda starfsmenn nr.
54/2001. Þessi nið-
urstaða er í fullu sam-
ræmi við fjölda dóma
Evrópudómstólsins,
sem hefur talið það fara
í bága við grunnreglur
Rómarsáttmálans um
frjáls þjónustuvið-
skipti, ef innheimta
ætti tryggingariðgjöld
vegna útsendra starfsmanna í vinnu-
landinu fyrir sama tímabil og fyrir
hliðatæða tryggingarvernd og þeim
er séð fyrir í heimalandinu.
Í ráðningarsamningi Portúgalans
við starfsmannaleiguna var hann
sagður smiður. Hvorki hafði þó Im-
pregilo óskað eftir smiðum, né starf-
aði hann sem slíkur við framkvæmd-
irnar. Hann var ósáttur við það og
tók Samiðn að sér að innheimta
kröfu hans um smiðslaun. Það gefur
annars alvarlegu máli kímilegt
yfirbragð að sama félag hafi áður
kært marga suðræna starfsfélaga
Portúgalans til lögreglu fyrir ætlað
brot á iðnaðarlögum; þeir höfðu unn-
ið m.a. sem smiðir án staðfestingar á
iðnréttindum, sem Suður-Evrópu-
mönnum mun þó nær ógerlegt að fá.
Samiðn stefndi því næst Impregilo
og byggði á því, að þjónustusamning-
urinn væri til málamynda – starfs-
mannaleigan væri ekkert annað en
ráðningarþjónusta og hann því
starfsmaður Impregilo, sem bæri að
greiða honum smiðslaun.
Héraðsdómur Reykjavíkur féllst á
þetta sjónarmið og hafnaði því að
starfsmaðurinn væri útsendur
starfsmaður þjónustuveitandans og
taldi íslensk lög þar um ekki eiga við
um hann. Þessi niðurstaða er alger-
lega öndverð dómnum
sem vitnað er til hér að
framan, þar sem stefn-
andi og starfsfélagar
hans voru einmitt taldir
útsendir í merkingu ís-
lenskra laga.
Dómarinn byggir
niðurstöðu sína á því,
að í ráðningarsamningi
stefnanda hafi komið
fram að hann væri ráð-
inn til starfa hjá Im-
pregilo við fram-
kvæmdirnar við
Kárahnjúka. Tilgrein-
ing starfsmannaleig-
unnar sem vinnuveitanda hafi því
bersýnilega verið til málamynda,
þótt hún hafi ráðið hann, tryggt og
greitt laun s.s. gerist í þessari starf-
semi.
Það er því rétt athugað hjá leið-
arahöfundi Morgunblaðsins, að verði
þessi niðurstaða í síðarnefnda máli
staðfest í Hæstarétti, hefur skapast
ný réttarstaða á þessu sviði. Þar sem
skylt er að tilgreina vinnustað í ráðn-
ingarsamningum sýnist niðurstaðan í
seinni dómnum fela það í sér að
starfsmenn starfsmannaleigu verði
aldrei taldir hennar starfsmenn held-
ur þess fyrirtækis sem nýtir sér
þjónustuna. Það sé vinnuveitandinn
og að því megi beina öllum kröfum
sem hlýst af vinnu starfsmannsins.
Þessi niðurstaða felur efnislega í
sér almennt bann við starfsemi
starfsmannaleiga, þar sem hlutverk
þeirra yrði takmarkað við einfalda
ráðningarþjónustu. Sú niðurstaða
yrði afar athyglisverð, einkum í ljósi
þess að nýverið setti Alþingi lög um
starfsmannaleigur, þar sem hlut-
verkið er m.a. skýrt, þannig: „Þjón-
ustufyrirtæki sem samkvæmt samn-
ingi leigir út starfsmenn sína gegn
gjaldi til að sinna störfum á vinnu-
stað notendafyrirtækis undir verk-
stjórn þess síðarnefnda.“
Tæpast hefur löggjafinn ætlað
þessum nýju lögum að verða gild-
islausum frá upphafi, enda ljóst að
þjónusta starfsmannaleiga er við-
urkennd og vernduð af ýmsum
ákvæðum EES-samningsins. Blasir
raunar við að slík takmörkun á þess-
ari tegund þjónustuviðskipta, sem
leiddi af staðfestingu síðari héraðs-
dómsins, fer í bága við skuldbind-
ingar Íslands skv. EES-samn-
ingnum. Það er sérstök staða þegar
sami dómstóll hefur dæmt sama
mann bæði útsendan starfsmanna og
ekki. Réttaróvissa verður tæpast
meiri. Því er augljóst að Hæstaréttar
bíður að skera úr um það, hvort þjón-
usta starfsmannaleigu skv. þar um
gildandi löggjöf sé eftir allt saman
ólögmæt á Íslandi, einu Evrópu-
landa.
Deila dómarar?
Þórarinn V. Þórarinsson fjallar
um tvo dóma, sem Hæstiréttur
á eftir að taka tillit til ’Því er augljóst aðHæstaréttar bíður að
skera úr um það, hvort
þjónusta starfsmanna-
leigu skv. þar um gild-
andi löggjöf sé eftir allt
saman ólögmæt á Íslandi,
einu Evrópulanda.‘
Þórarinn V.
Þórarinsson
Höfundur er héraðsdómslögmaður.
GÓÐIR skólar eru eftirsókn-
arverðir; svo einfalt er það! Skóla-
rannsóknir hafa beint sjónum að
þessari einföldu stað-
reynd og ný niður-
staða fræðimannanna
Csikszentmihalyi og
Rathunde frá 2005 á
fjölda skóla með ýms-
um rekstrarformum
og með ýmsum skóla-
stefnum er skýr; gæði
skóla ráðast fyrst og
fremst af kennslu-
fræðilegri sýn skólans
skýrri uppeldishug-
sjón þar sem orð og
athafnir fylgjast að í
öllu skólastarfinu.
Allir skólar geta
því vitaskuld verið
góðir skólar um það
er ekki deilt. Hins
vegar eru önnur mik-
ilvæg atriði tengd
ólíkum rekstrar-
formum skóla sem
skipta miklu máli fyr-
ir skólasamfélagið:
Fjölbreytt rekstr-
ar- og fagstarf
Sjálfstæðir skólar
(independent schools)
sem reknir eru af
öðrum aðilum en hinu
opinbera, geta eðli
málsins samkvæmt
skapað fjölbreytni í
fagstarfi skóla, bæði
kennslufræðilega og
þjónustulega séð.
Þegar allt forræði
skólans, bæði ábyrgð og vald, er
innan dyra er auðvelt að skapa
fjölbreytni; bregðast hratt við
möguleikum og ógnunum svo og að
prófa og tilraunakeyra nýjungar
sem stórt skólakerfi þarf langan
tíma til að skoða og ákvarða. Þann-
ig hafa nánast allir sjálfstæðir
grunnskólar Evrópu verið stofnaðir
um uppeldishugsjónir sem ekki
hafa fundið náð í hinu stóra kerfi á
sínum tíma. Sjálfstæðir skólar eiga
meira að segja líf sitt undir fjöl-
breytni og gæðum því án þess geta
þeir ekki varið tilvist sína og verða
ekki fyrir valinu af hálfu foreldra
og nemenda. Þannig verða sjálf-
stætt reknir skólar að standa fyrir
skýrri kennslufræðilegri sýn með
tilheyrandi framkvæmdum, op-
inberu skólarnir geta vitaskuld
einnig staðið fyrir slíkum gæðum
en þeir eiga ekki líf sitt undir því á
sama hátt!
Jafnrétti kynjanna
Sjálfstæðir skólar geta jafnað
aðstöðumuninn milli
kvenna og karla í at-
vinnulífinu þar sem
þeir geta verið vett-
vangur fyrir konur til
að taka völdin í eigin
hendur. Með sjálf-
stæðum rekstri geta
þær skapað sjálfar
sinn starfslega veru-
leika og starfskjör á
sviði þar sem þær axla
hvort eð er mesta
ábyrgð. Karlar vinna
aðeins í 22% tilvika hjá
hinu opinbera enda
hafa karlastörfin færst
í æ ríkari mæli út í
sjálfstæðan rekstur á
síðustu áratugum.
Konur eru hins vegar í
57% tilvika starfandi
undir opinberri stjórn
þar sem hefðbundnu
kvennastörfin hafa
ekki enn öðlast frelsi
frá miðstýrðu ríkis-
eða sveitarfélagavaldi.
Byggðamál
Sjálfstæðir skólar
geta gefið fólki á fá-
mennum stöðum vald
til að ákvarða sjálf
hvort lítill skóli sé rek-
inn í byggðarlaginu þó
svo að annar stór sé í
nálægum þéttbýlis-
kjarna. Í Danmörku
hafa foreldrar gripið
til þess ráðs að stofna sjálfstæðan
skóla þegar sveitarfélög hafa verið
sameinuð og litli skólinn hefur átt
að víkja. Slíkur kostur hefði verið
lausn fyrir Húsabakkaskóla í
Svarfaðardal sem lagður var niður
fyrir ári eftir miklar deilur. Lágt
rekstrarframlag til sjálfstæðra
skóla á Íslandi veldur þó því að
þessi leið er miklu ógreiðfærari en
í nágrannalöndunum sem tryggja
sjálfstæðum skólum frá 85% og
upp í 100% af því framlagi sem op-
inberir skólar fá á hvern nemanda.
Frumvarpi fagnað
Menntamálaráðherra hefur lagt
fram frumvarp til breytinga á
grunnskólalögum þar sem sjálf-
stætt reknum grunnskólum er í
fyrsta sinni tryggt opinbert fjár-
magn og er það mikið fagnaðar-
efni. Í frumvarpinu er gert ráð fyr-
ir að hvert sveitarfélag greiði
lágmarksframlag með hverjum
nemanda sem fer í sjálfstæðan
skóla eða 70–75% af landsmeð-
alkostnaði. Samtök sjálfstæðra
skóla hafa lagt til þá breytingu að
80–85% meðalkostnaðar fylgi
hverjum nemanda til að tryggja að
skólagjöld foreldra lækki verulega
frá því sem nú er. Síðan hefur
hvert sveitarfélag val um að greiða
meira með hverjum nemanda svo
ekki komi til neinna skólagjalda í
sjálfstæðum skóla umfram það sem
opinberu skólarnir innheimta sjálf-
ir s.s. fæði- og tómstundastarf. En
hvað sem prósentum líður og þó
svo að margt sé enn ónefnt sem
þarf til að tryggja jafnræði allra
skóla, er frumvarp Þorgerðar
Katrínar afar mikilvægt skref á
langri leið í átt að skólajafnrétti og
menntunarfrelsi og því ber að
fagna af heilum huga!
Hvað geta sjálf-
stætt reknir skólar
sem opinberu skól-
arnir geta ekki?
Margrét Pála Ólafsdóttir fjallar
um skóla og lagabreytingar
Margrét Pála
Ólafsdóttir
’Menntamála-ráðherra hefur
lagt fram frum-
varp til breyt-
inga á grunn-
skólalögum þar
sem sjálfstætt
reknum grunn-
skólum er í
fyrsta sinni
tryggt opinbert
fjármagn og er
það mikið fagn-
aðarefni.‘
Höfundur er skólastjóri Barnaskóla
Hjallastefnunnar og formaður
Samtaka sjálfstæðra skóla.
Marteinn Karlsson: „Vegna
óbilgjarnrar gjaldtöku bæjar-
stjórnar Snæfellsbæjar af
okkur smábátaeigendum, þar
sem ekkert tillit er tekið til
þess hvort við megum veiða 10
eða 500 tonn, ákvað ég að selja
bátinn og flytja í burtu.“
Sigríður Halldórsdóttir
skrifar um bækur Lizu Mark-
lund sem lýsa heimilisofbeldi.
Aðsendar greinar á
mbl.is
www.mbl.is/greinar
Fréttir á SMS