Morgunblaðið - 10.03.2006, Page 31

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 10. MARS 2006 31
UMRÆÐAN
Á HEIMASÍÐU sinni lýsir Lands-
virkjun hlutverki sínu þannig: „Hlut-
verk Landsvirkjunar er að framleiða
og afhenda raforku sem uppfyllir
þarfir viðskiptavina sinna á sem hag-
kvæmastan hátt.“
Þessi lýsing hlut-
verks kemur upp í hug-
ann við lestur ársreikn-
ings fyrirtækisins fyrir
árið 2005, en þar kem-
ur fram að Lands-
virkjun hafi gert samn-
inga „…um álverð til
þess að verja sölu-
tekjur …“, síðan segir:
„… er gangvirði þeirra
neikvætt um 5,3 millj-
arða króna
(5.300.000.000 krónur)
í árslok 2005 en und-
irliggjandi fjárhæðir nema sem svar-
ar til 23 milljarða króna.“ Ekki verð-
ur ráðið annað af þessum upp-
lýsingum en að Landsvirkjun hafi
kastað sér út í kaupmennsku með
vöru sem ekki er búið að framleiða og
það framleiðir ekki. Selt óframleitt ál
og lofað afhendingu á tilteknum stað
og á tilteknum degi einhvern tíma í
framtíðinni. Til að klára dæmið og
standa við gerða samninga þarf
Landsvirkjun þess vegna að kaupa ál
á skyndimarkaði. Þetta geta verið
ábatasöm viðskipti takist að selja
dýrt og kaupa ódýrt. En mistök geta
orðið ákaflega dýr. Í þessu tilfelli er
greinilegt að Landsvirkjun hefur selt
ódýrt og þarf að kaupa dýrt. Töl-
urnar í ársskýrslunni benda til þess
að söluverð á áli sé um 30% lægra í
krónum reiknað en kaupverðið. Tap
Landsvirkjunar af þessum samningi
samsvarar nú þegar öllum þeim
ávinningi sem fyrirtækið hugðist
hafa af virkjunarframkvæmdum
þeim sem kenndar eru við Norð-
lingaöldu. Hér er um að ræða um
10% af eigin fé fyrirtækisins. Enn-
fremur kemur fram í ársreikningn-
um að Landsvirkjun stundi svokölluð
markaðsviðskipti í ábataskyni. Ekki
verður annað ráðið af athugasemd-
inni en að um hreina spákaup-
mennsku sé að ræða.
Það er rétt að spyrja forstjóra fyr-
irtækisins og stjórnarformann: Telj-
ið þið svona kaup-
mennsku með ál eða
annan varning falla
undir það hlutverk
Landsvirkjunar að
framleiða og afhenda
raforku … á sem hag-
kvæmastan hátt? Fellur
spákaupmennska
(markaðsviðskipti) und-
ir hlutverk Landsvirkj-
unar? Hversu umfangs-
mikil teljið þið að þessi
viðskipti eigi að vera
(t.d. samanborið við eig-
ið fé fyrirtækisins)?
Hvaða markmiðum er þessum samn-
ingum ætlað að ná? Var sú stefna
fyrri stjórnar fyrirtækisins að tengja
raforkuverð við álverð röng að ykkar
mati? Ef svo er, hvaða stefnu er fylgt
í þeim stóriðjusamningum sem nú
eru nýyfirstaðnir eða standa fyrir
dyrum? Er samið um fast verð á
orkunni eða breytilegt? Ef samið er
um álverðstengt verð á orkunni, er
þá hugmyndin að halda áfram að
selja ál framvirkt? Hvaða verklags-
reglur gilda, innan fyrirtækisins, um
samninga um álverð?
Telur Landsvirkjun sig hafa þekk-
ingu á álmarkaðnum umfram aðra
þátttakendur á þeim markaði? Ef
ekki, hvernig ætlar fyrirtækið sér að
hafa hagnað af framvirkum samn-
ingum? Ennfremur: Hversu langt
fram í tímann er búið að festa álverð
með framvirkum samningum? Hefur
Landsvirkjun einhvern ávinning af
óvenjuháu álverði nú eða var búið að
„tryggja“ fyrirtækinu miklu lægra
álverð í títtnefndum álverðssamn-
ingum? Hvaða áhrif hefði segjum
10% hækkun álverðs á tekjur fyr-
irtækisins nú og eftir 1 ár og eftir 5
ár?
Í ljósi þess að Landsvirkjun hefur
tapað 5,3 milljörðum á framvirkum
samningum verður ekki hjá því kom-
ist að beina þeirri spurningu til iðn-
aðarráðherra, borgarstjóra Reykja-
víkur og bæjarstjóra Akureyrar
hvort forstjóri og stjórnarformaður
fyrirtækisins njóti enn trausts
þeirra. Ennfremur: Telur iðnaðar-
ráðherra rétt að fyrirtæki sem nýtur
ríkisábyrgðar á lánum noti þann fjár-
hagslega bakhjarl til að stunda af-
leiðuviðskipti og jafnvel spákaup-
mennsku? Liggur fyrir að eigendur
Landsvirkjunar hafi heimilað fyr-
irtækinu að stunda slík viðskipti? Ef
svo er, eru heimildir fyrirtækisins til
að stunda slík viðskipti takmörkuð að
einhverju leyti?
Nokkur hópur hagfræðinga, und-
irritaður þar með talinn, hefur haft
uppi efasemdir um áætlanagerð
Landsvirkjunar. Ársreikningur fyr-
irtækisins fyrir árið 2005 ber með sér
að þessar áhyggjur eru ekki ástæðu-
lausar, því miður. Ársreikningurinn
ber einnig með sér að brýna nauðsyn
ber til að afnema ábyrgð ríkis, borg-
ar og Akureyrarbæjar af skuldbind-
ingum félagsins áður en fleiri stór-
slys hljótast af.
Skattfé er ekki spilapeningur.
Hvað eru 5,3 milljarðar
milli vina?
Þórólfur Matthíasson skrifar
um Landsvirkjun ’Í ljósi þess að Lands-virkjun hefur tapað 5,3
milljörðum á framvirkum
samningum er spurt
hvort forstjóri og stjórn-
arformaður fyrirtækisins
njóti enn trausts eigenda
fyrirtækisins.‘
Þórólfur Matthíasson
Höfundur er prófessor í hagfræði við
viðskipta- og hagfræðideild Háskóla
Íslands (VHHÍ).