Morgunblaðið - 24.03.2006, Blaðsíða 36

36 FÖSTUDAGUR 24. MARS 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
VIÐSKIPTAHÁSKÓLINN á
Bifröst hefur sett á fót MA nám í
Evrópufræði, auk þess sem á Bif-
röst er starfandi Evr-
ópufræðasetur, sem
er samstarfsverkefni
skólans og aðila
vinnumarkaðarins
(Samtaka atvinnulífs-
ins, Alþýðusambands
Íslands, Samtaka iðn-
aðarins og BSRB). En
nú er Ísland ekki aðili
að Evrópusambandinu
og ekki miklar líkur á
að landið verði það á
næstu árum. Hvers
vegna ætti þá nokkur
að leggja fyrir sig að
læra Evrópufræði?
Eru þau ekki bara eitthvað sem
gagnast þeim sem stefna á að fara
að vinna í Brussel?
Þau gera það vissulega, en alls
ekki eingöngu. Ef svo væri hefði
skólinn aldrei sett slíkt nám af
stað og aðilar vinnumarkaðarins
aldrei komið að því að setja á fót
Evrópufræðasetur. Evrópu-
fræðinám hefur ekkert með mögu-
lega inngöngu Íslands í Evrópu-
sambandið að gera. Staðreyndin í
dag er sú að Ísland er, með þátt-
töku sinni í EES og Schengen
samstarfinu, órjúfanlega hluti af
þeirri efnahags- og stjórnmála-
heild sem orðið hefur til í Evrópu
síðustu 50 ár. Evrópufræðinámið á
Bifröst gengur út að læra inn á
ranghala þessa samstarfs og
greina þau tækifæri sem þar er að
finna.
Óhætt er að fullyrða að sá mikli
uppgangur sem átt hefur sér stað
í íslensku atvinnu- og efnahagslífi
hefði verið óhugsandi ef Ísland
væri ekki þátttakandi í Evrópu-
samrunanum með eins nánum
hætti og raunin er. Nú orðið skil-
greina íslensk fyr-
irtæki mörg hver
Evrópu, eða a.m.k.
næstu nágrannalönd
okkar í norðanverðri
álfunni, sem sitt
heimasvæði. Þetta
hefði ekki getað orðið
ef gamla þjóðríkja-
heimsmyndin væri
enn við lýði og sífellt
þyrfti að sækja um
atvinnuleyfi og vega-
bréfaáritanir ef menn
hefðu hug á að færa
kvíarnar út til næstu
landa. Ef ekki væri
um að ræða frjálst flæði vöru,
vinnuafls, fjármagns og þjónustu
yfir landamæri Evrópuríkjanna,
væri svo óumræðanlega mikið
flóknara að athafna sig í ná-
grannalöndunum að útrásin hefði
aldrei orðið með þeim hætti sem
orðið hefur.
En tækifærin felast víða og þau
eru engan veginn fullnýtt. Með
námi í Evrópufræði öðlast ein-
staklingurinn tæki til að greina
þau tækifæri sem í Evrópusam-
starfinu felast og á að námi loknu
að þekkja stefnumál og innviði
Evrópusamstarfsins og skilja með
hvaða hætti Ísland tengist sam-
starfi Evrópuríkja og hvaða tæki-
færi og möguleikar felast í fjöl-
þjóðasamstarfi. Hann öðlast færni
í að greina efnahagslega, fé-
lagslega, menningarlega og stjórn-
málalega þætti samrunaþróun-
arinnar í Evrópu í þverfaglegu
samhengi. Fólk með slíka þekk-
ingu er verðmætt fyrir íslenskt
(og evrópskt) atvinnulíf.
Síaukinn fjöldi starfa hefur al-
þjóðlegan snertiflöt og í atvinnulífi
er nú gerð aukin krafa um þekk-
ingu á alþjóðamálum og færni í
fjölþjóðastarfi. Meðal hugsanlegra
starfssviða eftir nám í Evr-
ópufræði má nefna störf á borð
við utanríkisþjónustu, evrópusam-
starf ráðuneyta, sveitarfélaga og
stofnana, störf við alþjóðlegar
stofnanir, svo sem EFTA, ESB,
NATO og SÞ, evrópskt og al-
þjóðlegt samstarf á vegum sam-
taka atvinnulífs og launþega, fjöl-
miðlastörf, alþjóðastörf við
háskóla og aðrar menntastofnanir
og alþjóðleg tengslastörf í rann-
sóknar-, mennta- og menningar-
málum svo eitthvað sé nefnt.
Ég hvet áhugasama til að kynna
sér málið á vef Viðskiptaháskólans
á Bifröst, www.bifrost.is eða hafa
samband við okkur, starfsfólk fé-
lagsvísinda- og hagfræðideildar.
Hvers vegna nám
í Evrópufræði?
Magnús Árni Magnússon
fjallar um nám í Evrópu-
fræði á Bifröst ’Ég hvet áhugasama tilað kynna sér málið á vef
Viðskiptaháskólans á Bif-
röst, www.bifrost.is, eða
hafa samband við okkur,
starfsfólk félagsvísinda-
og hagfræðideildar.‘
Magnús Árni
Magnússon
Höfundur er aðstoðarrektor
og deildarforseti á Bifröst.
EITT MIKILVÆGASTA mál
Íslendinga er að hafa góðar,
traustar og ekki síst sem hag-
kvæmastar siglingar
til annarra landa.
Með því er stuðlað að
betri lífsskilyrðum í
landinu og unnt að
leita aukinnar hag-
kvæmni.
Ferjuhöfn við
Bakkafjöru
Í Morgunblaðinu
17.3. er lesendabréf
frá Gesti Gunnarssyni
um fyrirhugaða hafn-
argerð við strönd
Suðurlands þar sem
hann kemur með mik-
ilvægar ábendingar.
Siglingastofnun hefur
gefið út áfanga-
skýrslu um ferjuhöfn
þessa og má skoða
efni skýrslunnar á
heimasíðunni: http://www.sigling.is
Einnig er meginefni skýrsl-
unnar prentað í Framkvæmda-
fréttum Vegagerðarinnar 6. tbl.
2006.
Hugmyndin að baki þessum at-
hugunum er fyrirhuguð ferjuhöfn
þar sem siglingaleiðin milli
Heimaeyjar er hvað styst. Ljóst
er, að hér er um mjög dýra fram-
kvæmd að ræða og því fyllsta
ástæða að leita allra leiða að gera
hana sem hagkvæmasta.
Hagkvæmari hafnargerð?
Nú er spurning hverju breytir
að hönnuð væri mun stærri höfn
en fyrir ferjusamgöngur ein-
göngu? Stórskipahöfn er ekki að-
eins öruggari jafnframt sem ferju-
höfn heldur einnig mjög hagkvæm
út frá mörgum öðrum sjón-
armiðum. Þar mætti spara umtals-
vert fé að stytta siglingaleiðir frá
Íslandi til annarra landa einkum
Evrópu. Er t.d. nauðsynlegt að
flytja allar vörur til höfuðborg-
arsvæðisins? Góður grundvöllur
væri jafnhliða að
kanna hagkvæmni há-
lendisvegar um Kjöl
og Sprengisand þvert
yfir landið. Sífellt er
verið að þróa flutn-
ingastarfsemi þar sem
hraði og öryggi skipt-
ir mestu. Sennilega
mætti draga verulega
úr þörfinni úr flutn-
ingum með nýjum
áherslum í byggða-
þróun í landinu. Á
Suðurlandi er ekki
sömu landþrengslum
fyrir að fara eins og í
Reykjavík og þar er
land enn á hagkvæmu
verði.
Úrelt tækni í
Straumsvík
Í tæpa 4 áratugi hefur álverið í
Straumsvík verið starfandi. Þegar
ákvörðun um byggingu þess var
tekin, var Hafnarfjarðarbær frem-
ur lítill miðað við sem síðar hefur
orðið. Nú er svo komið að elsti
hluti álversins byggist á gamalli
tækni og dýrri. Þarf því að taka
ákvörðun um hvort eigi að end-
urbyggja þann hluta ásamt nauð-
synlegri stækkun verksmiðjunnar
til að ná betri hagkvæmni en
stækkun stendur í mörgum íbúum
Hafnarfjarðar. Byggðin hefur á
liðnum árum smám saman verið
að færast nær álverinu. Nú þegar
hefur verið skipulögð um 10.000
manna byggð vestan Straums-
víkur eða fyrir álíka fjölmenni og
bjó í Hafnarfirði fyrir 35 árum!
Væri ekki raunhæft fyrir eðlilega
byggðaþróun í Hafnarfirði að
rýma þetta góða og verðmæta
svæði sem gæti nýst betur sem
byggingarland eða jafnvel undir
einhverja aðra starfsemi?
Mikill ávinningur
Spurning er hvort ekki væri
hagkvæmt ef gerð góðrar stór-
skipahafnar á Suðurlandi reynist
raunhæf, að smám saman verði
starfsemin sem verið hefur í
Straumsvík flutt á Suðurland.
Rökin með því eru einkum þessi:
Styttri siglingaleið, aukin hag-
kvæmni í flutningum.
Auðveldara væri að binda CO2
með auknum skógum á Suðurlandi
Flutningur raforku verður
styttri frá Þjórsársvæðinu suður í
Landeyjar
Eigi þarf að flytja raforkuna
alla leið vestur yfir heiðar. Með
því er stuðlað að minna flutn-
ingatapi og að Íslendingar fái
meira fyrir raforkuna sem ekki
veitir af á síðustu og verstu tím-
um.
Hugsanleg stórskipahöfn á Suð-
urlandi gæti valdið mikilli breyt-
ingu í byggðaþróun í landinu. Hún
kostar auðvitað töluverðar fórnir.
Hvar á að nema heppilegt grjót og
annað nauðsynlegt byggingarefni
til hafnargerðarinnar? Sennilega
er styst að fara í undirhlíðar
Eyjafjallajökuls og þar þyrfti að
opna mjög stórt grjótnám. Allt
þetta þarf að skoða vel og vand-
lega í samráði við alla þá aðila
sem hlut eiga að máli til að grund-
völlur sé fyrir góðri sátt um þess-
ar mikilsverðu framkvæmdir og
hagsmuni.
Hyggilegt er að skoða þetta mál
frá sem flestum hliðum. Því fyrr
þess betra. Það getur liðið hálf öld
áður en þessi hugmynd gæti orðið
að raunveruleika í framtíðinni.
Hafnargerð á Suðurlandi
Guðjón Jensson fjallar um hafn-
argerð við suðurströndina
’Hyggilegt er aðskoða þetta mál
frá sem flestum
hliðum.‘
Guðjón Jensson
Höfundur er áhugamaður um
stjórnmál, sögu og umhverfismál.
NOKKRA undanfarna mánuði
hafa borist spurnir af erlendri út-
gáfu skuldabréfa í íslenskum krón-
um. Til einföldunar eru þessi bréf
hér nefnd krónubréf.
Er það heiti notað
sem tilvísun til krón-
unnar, gjaldmiðils
okkar Íslendinga.
Orðin kóróna og
króna sækja uppruna
til Grikknesku
orðanna xoronós, sem
merkir kóróna og kor-
onós, sem merkir
„boginn, sveigður“.
Fréttir af útgáfu
krónubréfanna voru í
upphafi takmarkaðar
og bárust frá inn-
lendum viðskipta-
bönkum. Fullyrt var
að útgáfa krónu-
bréfanna sköpuðu
verulega hættu fyrir
efnahagslegan stöð-
ugleika í landinu, bæði
við útgáfu og ekki
hvað sízt við innlausn
þeirra.
Fyrstu krónubréfin voru gefin út
í ágúst 2005 og í október síðast-
liðnum birti Greiningardeild KB
banka fyrstu alvöru greiningu á út-
gáfunni. Höfundar greinarinnar eru
Ásgeir Jónsson og fl.
Í desember-hefti Peningamála
2005, tímariti Seðlabankans, birtist
síðan ritsmíð eftir Þorvarð Tjörva
Ólafsson um útgáfu krónubréfanna.
Auk framangreindra heimilda er
hér stuðst við ritsmíð sem höfundur
þessara hugleiðinga birti í Vísbend-
ingu, vikuriti um viðskipti og efna-
hagsmál, 8. og 9. tölublaði, 24. ár-
gangs.
Innstreymi fjármagns
og hækkað gengi
Til að átta sig á eðli þessarar út-
gáfu og hver áhrif hún kann að hafa
á fjármálamarkaðinn, er vænlegt að
fylgja fjárstreyminu. Það fjármagn
sem flyst frá erlendum fjárfesti, til
erlends banka og þaðan til innlends
banka og að lokum til innlends lán-
takanda nefnum við innstreymi.
Hægt er að hafa í huga að þetta
fjármagn streymir inn í okkar hag-
kerfi. Þegar kemur að endur-
greiðslu streymir fjármagnið út úr
hagkerfinu og er eðlilegt að nefna
þá færslu fjármagnsútstreymi.
Ástæður og forsendur útgáfu
krónubréfanna eru ljósar og þær
eru hinar sömu og fyrir aðrar hlið-
stæðar útgáfur á alþjóðlegum fjár-
málamarkaði:
a) Gjaldmiðillinn er að styrkjast,
eða er líklegur til að halda stöð-
ugleika. Þetta atriði er mikilvægt
fyrir hina erlendu fjárfesta, vegna
þess að það eru þeir sem bera skell-
inn ef krónan fellur.
b) Langtímavextir á svæði gjald-
miðilsins eru hlutfallslega háir.
Þetta er nauðsynleg forsenda þess,
að svigrúm skapist fyrir erlenda
banka til að verða milliliðir í við-
skiptunum, með hagnaði.
c) Eftirspurn eftir lánsfé er mikil
á svæði gjaldmiðilsins, eða vilji hjá
innlendum bönkum til að færa
skuldir úr erlendum gjaldmiðlum,
yfir í krónur. Ef innlendir bankar
hafa ekki þörf fyrir
auknar lántökur í ís-
lenskum krónum, eru
brostnar forsendur fyr-
ir viðskiptunum.
Þess ber að geta að
íslenskir viðskipta-
bankar hafa einnig
staðið að útgáfu krónu-
bréfa. Í lok október
2005 hafði þannig Ís-
landsbanki gefið út
krónubréf fyrir 4.0
milljarða króna og KB
banki fyrir 3 milljarða
króna.
Ekki skiptir máli
hvar upphafs við-
skiptanna er að leita.
Það er alls ekki víst að
það sé hjá útgefanda
krónubréfanna, né
heldur hjá hinum er-
lenda fjárfesti. Alveg
eins getur verið að inn-
lendur lántakandi hafi
nálgast sinn innlenda viðskipta-
banka og farið fram á endur-
fjármögnun lána, til að létta af sér
gengisáhættu. Innlendi bankinn
hafi síðan fengið erlendan banka,
eða fjárfestingafélag til liðs við sig.
Með öðrum orðum borgar sig, að
stilla upp tiltölulega einfaldri mynd
af fjárstreyminu, þótt fram-
kvæmdin geti verið flóknari.
Útgáfa krónubréfanna er ekki
bein ávísun á streymi fjármagns inn
í íslenskt hagkerfi. Hins vegar
benda líkur til að svo sé í flestum
tilvikum, en nokkuð öruggt er að
það veldur ekki nema óverulegri
aukningu á innstreymi. Ástæðan er
sú að innlendir aðilar nota fjár-
magnið til að aflétta gengisáhættu
eldri gjaldeyrislána, annaðhvort
með endurnýjun lána eða með lána-
skiptaskipta-samningum.
Samantekt
Að mati höfundar, hefur umfjöll-
un um eðli og áhrif krónubréfa ver-
ið villandi. Því hefur verið haldið
fram að útgáfa krónubréfa valdi
auknu innflæði fjármagns, hvað
sem öðrum fjármagnshreyfingum
liði. Þetta er rangt viðhorf, vegna
þess að það fjármagn sem fer á
hreyfingu fyrir tilstilli krónu-
bréfanna kemur í stað annars fjár-
magns, sem íslenska hagkerfið
kann að þarfnast.
Af framansögðu leiðir sú mik-
ilvæga staðreynd, að útgáfa krónu-
bréfanna veldur ekki gengishækkun
íslensku krónunnar, umfram það
sem annað fjármagn myndi gera.
Gengisbreytingar gjaldmiðla verða
vegna áhrifa framboðs og eftir-
spurnar, eins og á sér stað með
aðra markaðsvöru.
Þegar fjármagn krónubréfanna
streymir út úr íslensku hagkerfi,
verða áhrifin líka engin eða óveru-
leg. Þeirra skarð er fyllt með nýjum
krónubréfum, eða með fjármagni af
ótilteknum uppruna. Áhrif verða
sem næst engin á skuldastöðu hag-
kerfisins né heldur á gengisskrán-
ingu krónunnar.
Útgáfa krónubréfanna hefur
fyrst og fremst áhrif á geng-
isáhættu innlendra lántakenda og
auðvitað erlendra fjárfesta, sem yf-
irtaka þessa áhættu gegn háum
vöxtum. Innlendir aðilar nota fjár-
magnið til að aflétta gengisáhættu
eldri og nýrri gjaldeyrislána, ann-
aðhvort með endurnýjun lána eða
með lánaskiptasamningum.
Hafa krónubréfin
hækkað gengi ís-
lensku krónunnar?
Loftur Altice Þorsteinsson
fjallar um útgáfu skuldabréfa
í íslenskum krónum
Loftur Altice
Þorsteinsson
’Að mati höf-undar hefur um-
fjöllun um eðli og
áhrif krónubréfa
verið villandi.‘
Höfundur er verkfræðingur.