Morgunblaðið - 09.04.2006, Blaðsíða 10

10 SUNNUDAGUR 9. APRÍL 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Slegið hefur óhug á þjóðinavið tíðindi af grófum lík-amsárásum, oft tilefnislaus-um, á undanförnum mánuð-um. Það er samdóma álit
lögreglu og heilbrigðisstofnana að
líkamsárásir séu að verða alvarlegri
og að vopnaburður færist í aukana.
Nýleg dæmi eru um að beitt hafi ver-
ið sveðju, öxi, felgulykli og kúbeini og
var laginu í öllum tilfellum beint að
höfði þolenda.
Í ofangreindum tilfellum voru höf-
uðáverkarnir alvarlegir. En margar
líkamsárásir teljast „minniháttar“ í
skilningi laganna og oft er ekki leitað
til lögreglu vegna þeirra. Enda er það
svo, að jafnvel þó að vitni séu að at-
burðinum sem gefa sig fram og árás-
armaðurinn þekkist, er alls óvíst að
þolandinn fái nokkrar bætur ef hann
varð ekki fyrir varanlegum skaða.
Eftir stendur að menn eru sektaðir
fyrir að greiða ekki í stöðumæli í mið-
borg Reykjavíkur, en ekki endilega
fyrir að kýla fólk.
Alvarlegum árásum fjölgar
Líkamsárásir eru algengari en
margur heldur. Alþjóðlega þolenda-
könnunin var gerð meðal almennings
hér á landi seinni hluta árs 2004 og í
upphafi árs 2005 og voru niðurstöður
fyrir Ísland kynntar í ritinu Brotaþol-
ar, lögreglan og öryggi borgaranna
árið 2005. Þar kemur fram að 16%
svarenda sögðust hafa orðið fyrir of-
beldisbroti eða að þeim hefði verið
hótað ofbeldi á síðustu fimm árum og
þar af 7% árið 2004.
Þrátt fyrir það hefur skráðum lík-
amsárásum hjá lögreglu fækkað und-
anfarin ár. Þær voru 966 árið 2004 og
fækkaði því um 11% samanborið við
fjölda líkamsárása árin 2001 til 2003.
Alvarlegum líkamsárásum fjölgaði
hinsvegar á milli ára og voru 59 árið
2004.
Samkvæmt tölum frá bráða- og
slysadeild LSH voru komur vegna
áverka af völdum ofbeldis 1.595 tals-
ins árið 2005 og hefur fjölgun verið
nokkuð stöðug á milli ára, sem er í
samræmi við komur almennt á deild-
ina. Í þeim tölum eru komur vegna
áverka af völdum sjálfsskaðandi at-
ferlis, t.d. sjálfsvígstilrauna, en ekki
komur á Neyðarmóttöku, sem skráð-
ar eru í sérstakt dulkóðað kerfi.
Við skráningu á áverkum af völdum
ofbeldis á bráða- og slysadeild er fylgt
skilgreiningu Alþjóða heilbrigðis-
málastofnunarinnar (WHO) á ofbeldi,
sem er fróðleg í þessu samhengi: „Of-
beldi er vísvitandi beiting líkamlegra
yfirburða eða valds, með hótunum eða
beinni valdbeitingu, gegn sjálfum sér,
annarri manneskju eða gegn hópi eða
samfélagi, sem annaðhvort leiðir til
eða er líklegt að leiði til slysa, dauða,
sálræns skaða, þroskaskerðingar eða
annars missis.“
Margir ráðast á einn
Í áðurnefndri þolendakönnun kom
fram að 41% þeirra sem urðu fyrir
líkamsárás þekkti ekki brotamanninn
eða brotamennina. Það bendir til þess
að þær árásir eigi sér ekki langa for-
sögu og oft eru þær tilefnislausar.
Raunar má velta fyrir sér hvort nokk-
urn tíma sé tilefni til líkamsárásar,
hvað þá til þess að bregða vopni, en
um það segir Bogi Nilsson ríkissak-
sóknari: „Ég get ekki svarað spurn-
ingu þinni hvort líkamsárásir séu til-
efnislausar öðruvísi en svo að þær séu
í okkar friðsama umhverfi alltaf
ástæðulausar.“
Viðmælendur blaðamanns voru á
einu máli um að ofbeldi væri orðið
grófara en áður og að meira væri um
vopnaburð. Þannig er tónninn í Árs-
skýrslu ríkissaksóknara fyrir árið
Árásir í friðsömu
Morgunblaðið/Eggert
Maður handtekinn fyrir ólæti í röð fyrir utan skemmtistað í miðborg Reykjavı́kur aðfaranótt sunnudags um liðna helgi.
Fréttaskýring | Vísbend-
ingar eru um að líkamsárásir
séu að verða grófari hér á
landi og algengara að vopn-
um sé beitt. Jafnframt hefur
borið á tilefnislausum árás-
um á venjulegt fólk, sem á
sér einskis ills von. Pétur
Blöndal grófst fyrir um hvað
veldur breyttum tíðaranda,
hvernig brugðist er við á
ýmsum sviðum samfélagsins
og talaði við fórnarlömb til-
efnislausra líkamsárása.
Á
stæðan fyrir eflingu sér-
sveitarinnar var meðal
annars aukin harka í þjóð-
félaginu, að sögn Björns
Bjarnasonar, dóms- og kirkjumála-
ráðherra. „Það þurfti að auka öryggi
lögreglunnar og þar með hins almenna
borgara. Þannig að sérsveitarmenn
yrðu alltaf til taks á höfuðborgarsvæð-
inu og víðar á landinu til þess að grípa
inn í þegar aukin harka væri hlaupin í
leikinn. Þetta hefur þegar skilað góð-
um árangri og ljóst að sérsveitin hefur
einnig forvarnargildi, sem sést m.a. á
átaki sérsveitarinnar gegn handrukk-
urum.“
Alþjóðleg glæpasamtök í landinu
– Hefur tíðarandinn breyst í ís-
lensku samfélagi?
„Alþjóðleg glæpasamtök hafa
hreiðrað um sig í landinu. Og af
hverju skyldu þau vera mildari hér
en annars staðar?“
– Það virðist vera nokkuð mikið
um tilefnislausar líkamsárásir?
„Er meira um slíkar árásir eða er
fréttaflutningurinn meiri? Við
megum ekki gleyma því að hér hef-
ur verið gefið út heilt blað um
þetta efni. Tölfræðin frá lögreglu
sýnir að það hefur dregið úr of-
beldisbrotum.“
– Er tekið nógu fast á svoköll-
uðum minniháttar líkamsárásum,
þar sem ekki hlýst af varanlegur
skaði?
„Viðbrögð við málum af því tagi
ráðast af aðstæðum, meðal annars
aldri þeirra, sem hlut eiga að máli.
Refsiharka er ekki alltaf skyn-
samlegasta úrræðið – mestu skipt-
ir að sjálfsögðu að beina mönnum
sem fyrst af afbrotabrautinni.
Undir forystu dómsmálaráðuneyt-
isins hefur verið unnið að und-
irbúningi að því undanfarin ár að
minni brot séu leyst á sáttafundi
með geranda og þolanda. Í lög-
reglumálum hefur verið ákveðið,
að stuðlað verði að því af hálfu lög-
reglunnar að þeir geri málin upp
sín á milli. Tekin hefur verið
ákvörðun um hvernig staðið verði
að þessu og nú þarf að þjálfa
mannskapinn og hrinda þessu í
framkvæmd. Mér er það raunar
undrunarefni að ekki sé búið að
taka þetta upp hér fyrir löngu ef
horft er til þess hversu algengt
þetta fyrirkomulag er erlendis og
hve það hefur gefið góða raun.
Aðgerðir af þessum toga hafa
verið notaðar þegar ungmenni
hafa verið annars vegar, m.a. í
Hringnum í Grafarvogi, Gamla apó-
tekinu á Ísafirði, í Breiðholti, Kópa-
vogi og Hafnarfirði, svo ég nefni þá
staði sem koma mér í hug. Nýtt
skref verður stigið nú í ár í sam-
vinnu við lögregluna í Reykjavík og
eins og áður sagði er undirbún-
ingur á lokastigi. Ef krakki brýtur
rúðu, horfist hann í augu við hús-
eigandann að viðstaddri lögreglu
og komið er á sáttum, sem felast í
því að krakkinn taki ábyrgð og
bæti skaðann með einhverjum
hætti, þannig að ekki séu sárindi
eftir í málinu. Þetta snýst ekki allt-
af um peninga. Ef ekki takast sætt-
ir, er unnt að skjóta máli hefð-
bundna leið með ákæru.“
Mælanleg markmið lögreglu
– Með þessu er þá verið að færa
ábyrgðina og lausnina nær fólk-
inu?
„Já, það er ákveðin tilhneiging
hjá fólki að kalla alltaf til ríkið. En
ríkið er ópersónulegur aðili og á
ekki að sýna tilfinningasemi.
Skattgreiðendur geta staðið í því
að borga manni sem orðið hefur
fyrir skaða, af völdum annars en
oft er málið óleyst að öðru leyti og
ýtir jafnvel undir frekari afbrot.
Með sáttamiðlun og sáttafundum
er stuðlað að því að brotamenn
horfist í augu við gjörðir sínar og
afleiðingar þeirra. Í stað þess að
þeir séu sektaðir, settir á sakaskrá
og dæmdir úr samfélaginu.“
– Hvaða fleiri ráðstafana er grip-
ið til?
„Lögreglan er farin að setja sér
mælanleg markmið, t.d. um að
fækka afbrotum um ákveðið pró-
sent á ári. Sú áhersla sem lögð er á
greiningardeild innan lögreglu
skýrist m.a. af því að hún auðveld-
ar þessa markmiðssetningu fyrir
lögregluna. Hún leggur áherslu á
að greina áhættu og grípa síðan til
ráðstafana í því skyni að koma í
veg fyrir hættuna. Spyrja má:
Hvernig á að koma í veg fyrir að
glæpahringir frá Litháen nái að
festa hér rætur? Hvað hafa aðrar
þjóðir gert í þeim efnum? Til þess
að svara þessum spurningum þarf
greiningu og mat.“
Ástandið í Reykjavík áhyggjuefni
– Á að fjölga eftirlitsmynda-
vélum í miðborginni?
„Ég tel það. En það getur þó að-
eins orðið upp að ákveðnu marki.
Þú manst, að Seltirningar voru
með hugmyndir um að setja upp
eftirlitsmyndavélar við sín bæj-
armörk. Því var mótmælt og þeir
féllu frá því. Þeir fóru síðan þá leið,
að höfðu samráði við lögreglu, að
semja við Securitas um reglulegt
eftirlit í bæjarfélaginu. Sá samn-
ingur er í gildi og fréttir hafa ekki
borist af innbrotum á Seltjarn-
arnesi.
Samstarf af þessu tagi er fagn-
aðarefni og skýrsla sem gefin var
út í vikunni af viðræðuhópi um lög-
gæslumál í Reykjavík byggist á því
að náin samvinna sé milli lögreglu
og sveitarstjórna. Við sjálfstæð-
ismenn höfðum að stefnumáli í síð-
ustu borgarstjórnarkosningum að
borgin yrði ekki síður en ríkið að
leggja eitthvað af mörkum til að
tryggja öryggi borgarbúa. Lög-
reglan sinnir sínu hlutverki, en
þetta er samþætt verkefni. Ef
sveitarfélagið ræður til dæmis ekki
yfir meðferðarúrræðum til að
sinna þeim, sem á því þurfa að
halda, getur það hæglega dregið úr
öryggi borgaranna. Sinni sveitar-
félag ekki tilmælum lögreglunnar
vegna félagslegra vandamála ung-
linga, sem eru kannski versti óvin-
ur friðsældar í samfélögum eins og
okkar, þá er ekki í mörg hús að
venda. Lögreglunni ber að um-
gangast slík vandamál á ákveðinn
hátt, en það eru félagsmála- og
barnaverndaryfirvöld, sem eiga að
ásamt foreldrum og forráðamönn-
um að sýna þessum ungmennum
þá umhyggju sem þarf til að gera
þau að betra fólki. Ef þetta sam-
starf er ekki gott vegna skorts á
umönnun, styttist leiðin að fang-
elsisdyrunum. Ég held að ástandið
sé þannig í Reykjavík að efla þurfi
félagsleg meðferðarúrræði. Ef við
Björn Bjarnason dóms- og kirkjumálaráðherra
Minni brot leyst á sáttafundi geranda og þolanda