Morgunblaðið - 09.04.2006, Blaðsíða 30

30 SUNNUDAGUR 9. APRÍL 2006 MORGUNBLAÐIÐ
lands eða inni við Klepp, en á móts
við Eiðið við Viðey hafi hann hætt
við af ótta við að skipið myndi
stranda og var þá eina úrræðið að
draga niður segl og varpa akkeri.
Svo var að sjá sem akkerið fengi
festu, en veðurofsinn magnaðist enn
og segir Steinar að brim hafi orðið
meira en elztu menn mundu að
hefði gert við Reykjavík. „Var höfn-
in eitt rjúkandi löður yfir að líta.
Hvarf Ingvar oft í særokið, en þess
á milli grilltu menn í skipið, og öll-
um til mikillar skelfingar sást að
það hafði snúið sér og flatrak nú
undan veðri í átt að skerjunum við
Viðey.“
Í Laugarnesi og Viðey sá fólk
gjörla, þegar Ingvar strandaði laust
fyrir klukkan hálfeitt. Hermann
Jónasson, spítalaráðsmaður í Laug-
arnesi, hringdi í bæinn og sagði
skipið strandað og menn komna í
reiðann.
Hannes Hafstein ráðherra og Páll
Einarsson bæjarfógeti voru meðal
þeirra, sem komnir voru niður að
höfn og skoruðu þeir á menn að
freista þess að ná út í eitthvert
gufuskipanna sex, sem lágu á
Reykjavíkurhöfn, og biðja menn að
fara á vettvang og reyna að bjarga
áhöfn Ingvars.
Þoldi ekki að horfa
á bjargþrota mennina
Þegar Ingvar siglir vestan Eng-
eyjar er Geir Sigurðsson skipstjóri
við annan mann vestur í slipp og
gengur niður eftir til að vita, hvern-
ig skipinu reiddi af. Geir segir, að
þegar hann kom niður að sölubúð
Geirs Zoëga, neðst á Vesturgötunni,
sá hann að Ingvar lá beint upp í
vindinn við Hjallasker, út af Viðeyj-
argranda. Geir segist strax hafa
viljað hafa upp á róðraskipi og
reyna að ná mönnunum, því í næsta
vetfangi sá hann að skipið var kom-
ið upp á skerið, lá flatt fyrir vindi og
sjó og braut yfir það. „Mennirnir
voru farnir að tínast upp í reiðann.
Þetta var átakanleg sjón.“
Síðan rekur Geir, að þegar Hann-
es Hafstein hafði ávarpað mann-
fjöldann og skorað á menn að gefa
sig fram til björgunarstarfa, sagði
Thomsen kaupmaður sexmannafar
sitt frjálst hverjum þeim, sem reyna
vildi, og sjóföt eins og hver vildi í
geymsluhúsi verzlunarinnar. „Ég
rétti upp hendina og sagði: „Ég er
tilbúinn, ef einhver vill koma með
mér.““ Enginn gaf sig fram. Geir
tók þá við bréfi úr hendi ráðherra,
þar sem hann tók ábyrgð á greiðslu
úr Landssjóði fyrir það tjón sem
kynni að verða á skipi og mönnum
við tilraun til björgunar á áhöfn
Ingvars. Fór Geir síðan niður í
Thomsens-pakkhús, þar sem hann
vissi af félögum og gömlum leik-
bræðrum, sem reyndust allir fúsir
til fararinnar.
Fyrst gufuskipa varð Flóabátur-
inn Reykjavík fyrir þeim félögum.
Skipstjórinn sagðist ekkert geta
hjálpað og kvaðst góður ef keðj-
urnar héldu hans eigin skipi. Skip-
stjóri Seagull kvaðst ekki geta
hreyft sig vegna vélarbilunar. Í Súl-
unni og enskum togara fóru fé-
lagarnir líka bónleiðir til búðar. Síð-
ast fóru þeir að norsku
fisktökuskipi; Gambetta, og þegar
skipstjórinn hafði lesið bréf Hann-
esar Hafstein, lýsti hann sig
reiðubúinn til að reyna björgun. Fór
Geir um borð við annan mann. Þeg-
ar til átti að taka lét skipið ekki að
stjórn og þegar skipstjóri taldi full-
reynt, mælti hann.
„Þið sjáið nú Íslendingar að ég
get ekki meira. Skipið lætur ekki að
stjórn í þessum ofsa með fullri ferð
og ég hefi ekki leyfi til að setja skip
og menn í bersýnilega hættu, þótt
ég feginn vildi hjálpa sjómönnum í
neyð.“
„Þá fór ég undir þiljur, – ég þoldi
ekki að horfa á mennina, sem stóðu
bjargþrota í reiðanum á „Ingvari“.
Ég sá 10 eða 11 menn í reiðanum,
og var þetta átakanlegra en orð fá
lýst. Svo tíndist hver af öðrum úr
reiðanum, en skipið liðaðist í sundur
á skerinu.“ Þetta stríð stóð í þrjár
klukkustundir.
Í Viðey fylgdist fólk með siglingu
Ingvars og strax eftir strandið fór
það á strandstaðinn. Ingvar sat
fastur á skeri um 150 faðma frá
landi og mun akkerisfesti skipsins
hafa tjóðrað það við skerið svo því
skolaði ekki yfir það. Árni Óla segir,
að menn hafi leitt getum að því, að
losnaði skipið af skerinu og hrektist
upp í Viðey hefði ekki verið von-
laust um að einhverjir skipverja
hefðu bjargazt. Árni Óla átti tal við
Eggert Briem Viðeyjarbónda og
segir hann, að menn hafi dregið bát
eftir ströndinni langa leið að strand-
stað, en svo var brimrótið rosalegt
að ekki varð bátnum beitt til björg-
unarstarfa. Fóru menn þá niður í
fjöru með kaðla, brekán og heitt
kaffi og annað sem þeir töldu geta
komið að notum, ef einhverjum
skipverjum skolaði lifandi á land.
„Þeir sáu glögt þegar mennirnir
slitnuðu úr reiðanum. Brimið bar þá
upp að eynni. Þeir Viðeyjarmenn
óðu út í á móti þeim, og björguðu
þeim á land. En engum skilaði hin
ólgandi hrönn lifandi. Ellefu líkum
björguðu undan sjó þá um daginn.
Voru þau fyrstu borin inn í helli,
sem þar er. Þar voru þau þvegin og
veittar nábjargir, og síðan borin
heim í kirkju.“
Viðeyjarbóndinn varð
hamslaus í vanmættinum
Það hefur verið stór angist að
horfa upp á mennina farast og mega
sig hvergi hræra til liðs við þá. Árni
Óla hefur eftir Jónasi Magnússyni,
síðar bónda í Stardal, sem var
vinnumaður í Viðey, þegar Ingvar
fórst 1906: „Húsbóndinn, Eggert
Briem, tók sér þetta slys ákaflega
nærri og var ekki samur maður
lengi á eftir. Sagði hann oft, að
hann hefði heldur viljað missa Við-
ey, en þetta hefði komið fyrir. Með-
an skipið stóð á skerinu var hann
nærri hamslaus út af því að geta
ekkert gert. Skipaði hann okkur t.d.
að setja fram fjögra manna farið og
fara út að skipinu og ætlaði auðvit-
að sjálfur með. En Magnús Ein-
arsson, sem var orðlagður sjómaður
og góður stjórnari, sýndi honum
fram á, að slíkt væri óðs manns æði
þar sem holskeflubrim væri alla leið
frá skipinu heim að túni. Bátur var í
svonefndri Brekkuvör ( Áttærings-
vör) sem er sunnan við Virkið.
Þangað fór Eggert einn og hratt
bátnum fram og ætlaði að leggja út.
En þessu var veitt eftirtekt í tæka
tíð og var báturinn tekinn af hon-
um.“
Lík Ingvarsmanna voru flutt til
Reykjavíkur, þar sem tíu voru jarð-
sett 20. apríl, en eitt var flutt til
Akraness.
Steinar Lúðvíksson segir um út-
förina: „Gífurlegt fjölmenni var við
útförina í Reykjavík. Öllum versl-
unum og atvinnufyrirtækjum var
lokað meðan á athöfninni stóð og
fólk safnaðist saman til þess að sýna
hinum látnu virðingu sína. Báðir
Reykjavíkurprestarnir, Ólafur
Ólafsson og Jóhann Þorkelsson,
önnuðust athöfnina, svo og séra
Friðrik Friðriksson. Blöðin birtu
eftirmæli eftir skipverjana og Guð-
mundur Guðmundsson skáld orti
fagurt ljóð til minningar um hina
látnu, þar sem speglast harmur
þjóðarinnar vegna hins ægilega
slyss.“
Þetta kvæði, Kveðja við gröfina,
var annað tveggja, sem sungin voru
við jarðarförina. Það byrjar svo:
Sofið í friði; vorið blikfeld breiði
bjartan á yður, landsins góðu
synir …
Síðar árs rak fjögur lík frá Ingv-
ari skammt frá Reykjavík.
Opnaði augu manna
fyrir tækjaskortinum
Margt var ritað og rætt eftir
Ingvarsslysið. Árni Óla rekur tvö
meginstef umræðunnar og segir
annað hafa verið hneykslan á því að
„þetta sama kvöld, eftir að menn
höfðu mikinn hluta dags horft á
heljarstríð skipverja, sýndi Leikfje-
lagið gamanleik, og var hann tals-
vert sóttur.“ Árni tekur orðrétt upp
úr
Alþýðublaðinu: „Fyrir nokkrum
vikum var mikill sorgarblær yfir
bænum. Flögg voru dregin í hálfa
stöng hvar sem því varð við komið.
Leikhúsinu var lokað um tíma og
öllum skólum. Sorgarguðsþjónustur
voru haldnar í kirkjunum og víðar
og klukkum hringt kvölds og
morgna. Þetta var gert í tilefni af
því, að mikilsmetinn „yfirmaður“
suður í Danmörku andaðist úr elli.
(Kristján IX). – En 7. þ.m. þegar
tveir tugir íslenskra sjómanna féllu
sem fórn fyrir óblíðu náttúrunnar
og hirðuleysi manna, dóu hræðileg-
um slysfaradauða fyrir augunum á
öllum bæjarbúum, þá sást hvergi
flagg á stöng nje heyrðist klukkna-
hljómur, en gamanleikur var sýndur
í leikhúsinu um kvöldið. Þá var ekki
ástæða til að hryggjast.“
Hitt atriðið greindi menn meira á
um, en það var hirðuleysið, sem
nefnt var í Alþýðublaðinu. En hvaða
skoðun sem menn höfðu á því hvort
nóg hefði verið gert til þess að
reyna að bjarga áhöfninni á Ingvari
eða ekki, þá opnaði slysið augu
manna fyrir því skeytingarleysi að
enginn björgunarbúnaður skyldi
vera tiltækur. Féll umræðan þá í
þann farveg, hvaða björgunartæki
væru hentugust.
Björgunarbátur var mönnum of-
arlega í huga, en í Lögrjettu 17.
apríl 1906 er haft eftir Eggerti í
Viðey, að hefðu menn haft flugelda-
skotfæri við höndina hefði mátt
skjóta streng út til strandmanna á
Ingvari og bjarga þeim á þann hátt.
Útkoman varð sú, að efnt var til
fjársöfnunar fyrir ekkjur og börn
þeirra sem fórust og til þess að
kaupa björgunarbát. Vel safnaðist í
samskotasjóðinn en minna í björg-
unarsjóðinn og var sá síðarnefndi á
endanum látinn renna inn í hinn.
Varð því hvorki að því sinni af kaup-
um á björgunarbát eða fluglínu-
tækjum.
Árni Óla getur þess í lok greinar
sinnar að um líkt leyti og samskotin
vegna Ingvarsslysins fóru af stað
var lagt upp með aðra fjársöfnun, til
þess að koma upp myndastyttu af
Kristjáni konungi IX. Þótti söfnunin
mjög vanhugsuð og fór svo að henni
var hætt. „Þó fór nú svo, að líkneski
Kristjáns IX. var komið hingað og
sett á fótstalla fyrir framan Stjórn-
arráðið, áður en björgunarbáturinn
kæmi, áður en Slysavarnafjelag Ís-
lands væri stofnað.“ Réttri hálfri
öld síðar eignuðust Reykvíkingar
björgunarbátinn Gísla J. Johnsen
og til stofnunar SVFÍ liðu 22 ár.
Heimildir:
Árni Óla: Í dag eru 40 ár síðan Ingvar
fórst við Viðey. Lesbók Morgunblaðsins, 7.
apríl 1946 – endurbirt aukið í bókinni Fortíð
Reykjavíkur 1950 – „Ingvars“-slysið.
Geir Sigurðsson: Ingvarsslysið. Til fiski-
veiða fóru ... Ítarlegri frásögn í handriti.
Jón Gunnarsson: Stefnt að fjölgun björg-
unarskipa á næstu tveimur árum. Morgun-
blaðið 2. desember 2003.
Jónas Ragnarsson: Dagar Íslands. Vaka-
Helgafell 2002.
Loftur Guðmundsson: Þrautgóðir á rauna-
stund – Björgunar- og sjóslysasaga Íslands,
sjötta bindi. Bókaútgáfan Hraundrangi –
Örn og Örlygur hf. 1974.
Steinar J. Lúðvíksson: Þrautgóðir á rauna-
stund – Ingvarsslysið við Viðey og fleiri at-
burðir – Björgunar- og sjóslysasaga Íslands,
tólfta bindi. Bókaútgáfan Hraundrangi-Örn
og Örlygur hf. 1980.
Örlygur Hálfdanarson: Samtal í sunnu-
dagsblaði Morgunblaðsins 7. september
1997.
Er akkerið fundið af kútter Ingvari? Les-
bók Morgunblaðsins 5. apríl 1986.
Morgunblaðið/Eyþór
Þetta ankeri fannst fram af Hjallaskeri við Viðey í apríl 1986 og var sett upp í
eynni til minningar um þá, sem fórust við eyna og annars staðar á Faxaflóa 7.
apríl 1906; 70 menn á þremur þilskipum. Örlygur Hálfdanarson stóð fyrir leit
að ankerinu og uppsetningu minnismerkisins. Hann telur það vera til-
færsluankeri af Ingvari, en legufæri Ingvars voru tekin upp vorið eftir slysið og
segir í minningum Geirs Sigurðssonar, að spaðarnir hafi verið brotnir af á báð-
um ankerum, en legufærin hafi verið þung og sérlega vönduð.
Ingvar var í eigu Duusverzlunar í Reykjavík. Myndin er tekin í Kaupmannahöfn.



$ %   &

  

 

freysteinn@mbl.is