Morgunblaðið - 07.09.2006, Page 29

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 7. SEPTEMBER 2006 29
UNDANFARIÐ hefur verið
fjallað um að margir þeirra sem feng-
ið hafa vaxtabætur missa þær í ár.
Eins og flestir vita er
ákveðið hámark á
vaxtabótum, þannig að
þeir sem eiga mikið í
húsnæði sínu, þ.e.
skulda lítið, geta verið
fyrir neðan þau viðmið
sem ákvarða hvort
vaxtabætur fáist. Með
hækkun fasteignaverðs
hefur eignahlutfall
fólks aukist í húsnæði
sínu samkvæmt fast-
eignamati og því hefur
þeim fjölgað sem fallið
hafa utan viðmið-
unarmarka, sem áður voru innan
þeirra.
Þetta finnst sumum afleitt og telja
að ríkið skuldi þessu fólki bætur.
Heyrst hafa þær raddir að ríkið eigi
að greiða dráttarvexti fyrir að hafa
ekki staðið sig nógu vel í að rétta hlut
þeirra sem voru óheppnir með und-
anfarna þróun fasteignaverðs. Vilja
þessir aðilar auka vaxtabætur á nýj-
an leik með hækkun viðmið-
unarmarka. Þessa umræðu þarf hins
vegar að skoða í víðara samhengi.
Auðvelt aðgengi lánsfjár
Aukið aðgengi að lánsfé á betri
kjörum er meginástæða þess að fast-
eignaverð hefur hækkað eins mikið
og raun ber vitni undanfarin ár. Þetta
kallast á ensku „easy money“ og er
ein helsta skýring á myndun fjár-
málabóla, hvort sem um er að ræða
verðbréf eða fasteignir. Lánakjörin
eru reyndar svo hagstæð að miðað við
íslenskan markað eru þau beint og
óbeint niðurgreidd. Það má því segja
að með hækkuðum lánshlutföllum, úr
65% í 90%, hafi þá þegar verið aukin
niðurgreiðsla á húsnæðislánum, ekki
í formi vaxtabóta heldur aukið að-
gengi að niðurgreiddum lánum.
Margir nýttu sér þessa þróun til
hins ýtrasta. Nið-
urgreiðslur á yfirdrátt-
arlánum jukust afar
mikið samhliða aukn-
um lánshlutföllum.
Fólk tók einfaldlega
húsnæðislán til að
greiða niður yfirdrátt
sinn (það leið reyndar
ekki nema um ár þang-
að til að yfirdrátt-
arskuldir landans urðu
jafnmiklar og áður) og
fjármögnuðu þannig
neyslu á betri láns-
kjörum en áður með
því að veðsetja hús sín í meira mæli.
Þeir sem voru í húsnæðishugleið-
ingum áttu skyndilega auðveldari að-
gang að fjármagni og því skipti verð á
húsnæði minna máli, því hægt var að
dreifa afborgunum yfir lengra tíma-
bil. Kaup á margskonar neysluvör-
um, t.a.m. jeppum, jukust í framhaldi
af auknu aðgengi að ódýru (og nið-
urgreiddu) lánsfé.
Má því segja að þeir sem hafi ekki
ákveðið að taka þátt í þessum darrað-
ardansi hafi með aðgerðarleysi sínu
að vissu leyti tapað. Þeir ein-
staklingar urðu ekki aðeins af nið-
urgreiddu lánsfé, þeir greiða nú með
sköttum sínum frekari vaxtabætur til
handa þeim sem voru duglegastir að
taka lán í skjóli húsnæðiskaupa. Sá
hópur sem sýndi skynsemi (eða er
það óskynsemi í núverandi stöðu?),
með því að lágmarka skuldir í stað
þess að keppast við að skuldsetja sig
allt að 100% af kaupverði húsnæðis,
lendir m.ö.o. í þeirri stöðu að fjár-
magna að hluta til skuldasöfnun
hinna.
Jeppinn í flotta húsinu
Það væri áhugavert að gera könn-
un á því hversu margir séu virkilega
fylgjandi vaxtabótastefnu sem stöð-
ugt gerir skuldasöfnun eftirsókn-
arverðari. Spurningin gæti verið eitt-
hvað á þessa leið:
Ert þú reiðubúin(n) til að fjár-
magna kaup á jeppa nágranna þíns?
Sjálfsagt myndu fæstir svara þessu
játandi, jafnvel þeir sem nú þiggja
vaxtabætur. Þó er þetta einmitt það
sem vaxtabótakerfið hefur und-
anfarið stuðlað að. Önnur spurning
gæti verið hvort fólk kjósi að kynda
undir enn frekari verðbólgu; myndu
margir svara því játandi? Auknar
vaxtabætur gera einmitt slíkt sem er
óneitanlega í andstöðu við sífellt
hækkandi vaxtastig. Forvitnilegt
væri að heyra álit alþjóðlegra sér-
fræðinga hjá lánshæfisfyrirtækjum
um þessa þróun; tæplegast eykur
hún líkur á styrkingu á lánshæfismati
ríkis (sem lækkar vaxtastig fyrir okk-
ur öll til lengri tíma) sem boðar að-
hald í einu orðinu en hvetur til skuld-
setningar í hinu.
Hvað er til ráða?
Spyrja má hvort vaxtabótakerfið
sé ekki barn síns tíma sem nú er lið-
inn, sérstaklega í ljósi þess að flest-
allir geta nú þegar fengið stærstan
hluta húsnæðislána á vildarkjörum.
Hugsanleg ástæða langlífis vaxtabóta
er líklega vegna þess að flestir hugsa
ekki um að vaxtabætur fara úr sam-
eiginlegum sjóði okkar allra (peninga
sem mætti nota í annað), þær hvetja
til skuldasöfnunar en refsa fyrir
sparnað og stuðla að aukinni verð-
bólgu. Réttast væri því að afnema
vaxtabætur í áföngum (sem und-
anfarnar hækkanir fasteignaverðs
stefndu óbeint að) og hækka skatt-
leysismörk. Hækkun skattleys-
ismarka myndi t.a.m. hjálpa mest
þeim sem nú eru að koma undir sig
fótunum, þ.e. ungu fólki. Slíkt væri
hvatning til vinnu en ekki aukinna
lántakna. Hafi einstaklingar áhuga á
því að kaupa dýrara húsnæði með
þeim aukapeningi sem fæst með
hækkun skattleysismarka er það
þeirra val. Þeir sem kjósa að verja
hamingju sinni minna í steypu þurfa
hins vegar ekki að fjármagna jeppa-
kaup nágranna síns.
Vilt þú borga jeppa nágranna þíns?
Már Wolfgang Mixa fjallar um
áhrif af auðveldara aðgengi
almennings að lánsfé
» Spyrja má hvortvaxtabótakerfið sé
ekki barn síns tíma sem
nú er liðinn, sérstaklega
í ljósi þess að flestallir
geta nú þegar fengið
stærstan hluta húsnæð-
islána á vildarkjörum.
Már Wolfgang Mixa
Höfundur er fjármálafræðingur.
UMRÆÐA um mat-
vælaverð hefur verið
fyrirferðarmikil í fjöl-
miðlum í sumar. Eng-
inn deilir um að mat-
arreikningur
Íslendinga er hár mið-
að við nágrannaþjóðir
okkar og löngu er orðið
tímabært að gera rót-
tækar úrbætur á því
sviði. Einhverra hluta
vegna hafa spjótin æ
ofan í æ borist að ís-
lenskum bændum, rétt
eins og þeir einir beri ábyrgð á háu
matarverði. Það er mikill misskiln-
ingur.
Samfylkingin hefur um langt
skeið verið í fararbroddi í umræðu
um aðgerðir til að lækka matarverð,
hvort heldur er í samanburði á milli
höfuðborgarsvæðis og landsbyggðar
eða Íslands og annarra landa. Til að
ná því markmiði höfum við jafn-
aðarmenn lagt til áfangaskipta
lækkun/afnám vörugjalda og toll-
verndar svo og lækkun á virð-
isaukaskatti af matvælum.
Hvað fær
blessaður bóndinn?
Við þessa umræðu vaknaði áhugi
minn á að vita hversu hátt hlutfall
útsöluverðs lambakjöts fer til bónd-
ans. Niðurstaða athugana minna
kom mér vægast sagt á óvart. Mun-
urinn á kílóverði til bóndans og til
neytenda út úr verslun er æpandi.
Bóndinn, sem framleiðir heimsins
besta lambakjöt, fékk aðeins kr. 310
fyrir hvert kg í fyrra, eða um 4.700
kr. fyrir 15 kg þungan skrokk! Ég
trúði vart viðmælanda mínum og
leitaði því frekari upplýsinga. Þær
staðfestu þennan veruleika.
Ég er mér fyllilega meðvitandi um
beingreiðslur ríkisins til bænda. Út-
reikningur á þeim er of flókinn fyrir
stutta blaðagrein sem þessa. Eftir
stendur að ef heildarþunga dilka-
kjöts á síðasta ári er
deilt í stuðninginn
kemur í ljós að bein-
greiðslur nema u.þ.b.
275 kr. á hvert kg. Ef
horft er til allrar
kindakjötsframleiðslu
síðasta árs verða þetta
um 247 kr. á hvert kg.
Hvað kostar lamba-
kjötið út úr búð?
Ég kannaði verð á
lambakjöti í verslun á
höfuðborgarsvæðinu.
Þetta var niðurstaðan:
Ófrosið og nið-
ursagað kjöt:
Lambaframhryggjarsneiðar
kr. 1.698 kg x 2,8 kg = 4.755 kr.
Súpukjötsbitar
kr. 898 kg x ca. 2,8 kg = 2.515 kr
Kótilettur
kr. 1.798 kg x ca. 2.5 kg = 4.495 kr.
Lærissneiðar
kr. 1.898 kg x ca. 5,9 kg = 11.198 kr.
Slög o.fl. 1 kg = verðlaust.
Þessi litla skyndikönnun leiddi
sem sagt í ljós að 15 kg lambs-
skrokkur, sem bóndinn fékk 4.700
kr. fyrir, kostar ófrosinn og nið-
ursagaður út úr búð rétt um 23 þús-
und krónur! Verðgildi skrokksins
hefur sem sagt aukist um rúmar 18
þúsund kr. eða rúmlega 400% frá
haga til maga. Bóndinn fær 20% út-
söluverðsins!
Rétt er að geta þess að bóndinn
fær lítið sem ekkert fyrir gæru, inn-
mat og haus eða kannski u.þ.b. 500
kr. í fyrra, en þessar greiðslur munu
falla niður á móti flutningskostnaði í
haust, að minnsta kosti hjá nokkrum
sláturleyfishöfum samkvæmt frétt-
um.
Það þarf ekki hálærða reikni-
meistara til að finna það út að sauð-
fjárræktun er ekki sá ábatasami at-
vinnuvegur sem ætla mætti af
umræðunni. Bóndi, sem leggur inn
300 lömb að hausti eða u.þ.b. 4.500
kg af kjöti, fær samkvæmt þessu 1,4
milljónir fyrir innleggið og hugs-
anlega 1,2 milljónir í beingreiðslur
frá ríkinu. Alls eru þetta um 2,6
milljónir í heildartekjur.
Þessar tekjur þurfa að nægja
bóndanum og fjölskyldu hans til lífs-
viðurværis, rekstrar og viðhalds
húsakosts og tækja. Hljómar þetta
freistandi? Vill einhver taka yfir
slíkan rekstur? Halda menn að þetta
sé ábatasamt?
Á meðan bóndinn fær 2,6 milljónir
kr. í sinn hlut að beingreiðslunum
meðtöldum kostar sama magn af
kjöti 6,9 milljónir kr. út úr búð miðað
við framangreinda skiptingu í kjöt-
flokka. Ríkið tekur til sín um 850
þúsund kr. í virðisaukaskatt af út-
söluverðinu eða sem nemur um 70%
af beingreiðslunum.
Hver ber ábyrgð
á háu verði?
Vissulega er matarverð hátt hjá
okkur, en þetta litla dæmi sannar að
ekki er við blessaðan bóndann að
sakast. Kaup hans er smánarlegt.
Við stöndum í raun og veru í mikilli
þakkarskuld við íslenska sauð-
fjárbændur fyrir að búa til heimsins
besta lambakjöt, og taka sama og
ekkert fyrir það, ef svo má að orði
komast.
Þess vegna spyr ég: Hver fær
mismuninn og hver getur og vill
svara því?
Hver fær mismuninn?
Kristján L. Möller
skrifar um matvælaverð » Verðgildi skrokks-ins hefur sem sagt
aukist um rúmar 18
þúsund kr. eða rúmlega
400% frá haga til maga.
Bóndinn fær 20% út-
söluverðsins!
Kristján L. Möller
Höfundur er þingmaður
Samfylkingarinnar.
STEFÁN Ólafsson skrifaði um
skattamál skömmu fyrir kosningar
og þó að óhætt sé að fullyrða að
berstrípaður sannleikurinn í því
máli hafi aldrei stigið fram í dags-
ljósið, þá er það hneisa að einhverjir
samstarfsmenn hans skuli hafa
nuddað í rektor vegna þeirra skrifa.
Læknar í opinberri þjónustu
þora ekki fyrir sitt litla líf að setja
fram skoðanir sínar af ótta við að
lenda í ónáð hjá framkvæmdastjór-
um spítalanna. Til hvers erum við
að kosta gáfuð ungmenni til lang-
skólanáms ef misvitur möppudýrin
eiga að ráða framvindu vísindanna
á Íslandi?
Jarðfræðingar skrifa um sprung-
ur í berglögunum en þau skrif eru
kölluð trúnaðarmál og stungið und-
ir stól. Hafa Íslendingar ekkert
lært af réttarhöldunum yfir Galil-
eó?
Davíð Oddsson spjallar um þjóð-
málin og vinstri öfgamennirnir
missa múlann fram af sér. Lang-
samlega gáfaðasti stjórn-
málamaður Íslendinga síðan Jón
forseti var á dögum skýrir sam-
hengi hlutanna og samstundis er
allt í hers höndum.
Við skulum allir sem einn leggj-
ast gegn þessari andhælislegu
þöggunarstefnu. Leyfum fólkinu að
tala. Það er kallað málfrelsi. Ég vil
að félagsfræðingar tali sem allra
mest um skatta, læknar um lækna-
vísindi, jarðfræðingar um sprungur
og Davíð Oddsson um allt milli him-
ins og jarðar.
Baldur Hermannsson
Mega mennirnir
ekki tala?
Höfundur er eðlisfræðingur.
UM LANGA hríð hefur það verið
eitt af baráttumálum Félags ís-
lenskra stórkaupmanna að ráða nið-
urlögum vörugjalda,
sem eru eins og kunn-
ugt er einn ósann-
gjarnasti skattur sem
þekkist. Hann er lagð-
ur tilviljunarkennt á
ýmsa vöruflokka, m.a.
ýmsar vörur sem eru
reglulega á inn-
kaupalista heimilanna,
svo sem matvörur,
rafmagnsvörur og
byggingarvörur. Inn-
heimta vörugjalda er
dæmi um ógagnsæja
skattheimtu, þar sem
skatturinn er alger-
lega falinn fyrir neyt-
endum og kemur ein-
göngu fram við
tollafgreiðslu eða þeg-
ar hann er greiddur af
innlendum framleið-
endum þessara vara.
Vörugjöldin eru því
dæmi um gamla þaul-
sætna drauga sem enn
eru á sveimi í skatt-
kerfinu og afar erf-
iðlega hefur gengið að
kveða niður. Það hefur hins vegar
gengið vel í öðrum löndum, enda er
búið að ráða niðurlögum þessa
skatts víðast hvar í nágrannalönd-
um okkar.
Vegna þess hve vörugjöldin eru
lögð tilviljanakennt á hina ýmsu
vöruflokka verður fáránleikinn í
skattheimtunni alger. Margnefnt
dæmi er munurinn á skattlagningu
brauðrista og samlokugrilla. Brauð-
ristar eru bæði án vörugjalda og
tolls á meðan samlokugrill bera
7,5% toll og þar að auki 20% vöru-
gjald. Mörg fleiri dæmi í þessa veru
mætti nefna. Það getur varla hafa
verið ætlun löggjafans að ákveða
hvort fólk ristar brauðin sín í lóð-
réttri eða láréttri
stöðu. Eða hvað?
Ef haft er í huga
hversu illa hefur gengið
að sannfæra stjórnvöld
um nauðsyn þess að af-
nema þennan skatt,
væri hægt að ímynda
sér að hér væri eitt
dæmið um þá áráttu
stjórnvalda að stýra
innkaupum fólks í gegn
um skattkerfið. Í gegn
um tíðina hafa for-
svarsmenn FÍS oft
fengið loforð frá stjórn-
völdum um að nú yrði
tekið til í vörugjalds-
frumskóginum. Nú
mörg undanfarin ár
hafa efndirnar hins
vegar engar orðið.
Skýringarnar hafa ým-
ist verið þær að afkoma
ríkissjóðs sé með þeim
hætti að hún leyfi ekki
slíkt tekjutap, eða að
þenslan í þjóðfélaginu
sé of mikil til að afnám
vörugjalda sé vogandi.
Stjórnvöld hljóta að gera sér
grein fyrir því að það mun varla gef-
ast betra tækifæri til að afnema
vörugjöld en nú, enda staða rík-
issjóðs með þeim hætti að afkomu
hans yrði ekki stefnt í voða þótt
þetta mikilvæga skref yrði stigið.
Hitt er víst að aðildarfyrirtæki FÍS
sætta sig ekki lengur við vanefndir
stjórnvalda í þessu efni.
Burt með
vörugjöldin
Andrés Magnússon
skrifar um vörugjöld
Andrés Magnússon
» Innheimtavörugjalda
er dæmi um
ógagnsæja
skattheimtu,
þar sem skatt-
urinn er alger-
lega falinn fyrir
neytendum.
Höfundur er framkvæmdastjóri FÍS.