Morgunblaðið - 21.09.2006, Blaðsíða 30

30 FIMMTUDAGUR 21. SEPTEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
VIÐ MYNDUM
hluta hóps sem býður
sig fram til stjórnar
Heimdallar undir yf-
irskriftinni „háværari
Heimdall.“ Við viljum
að Heimdallur verði á
ný stjórnmálafélag
sem einkennist af
krafti og baráttugleði. Félag sem
hefur áhrif og berst fyrir jákvæð-
um breytingum á íslensku sam-
félagi.
Þannig félag hefur Heimdallur
jafnan verið. Fjölmörg dæmi þess
má finna í sögu Heimdallar sem
spannar nú næstum 80 ár. Má þar
nefna mótmælastöðu við rúss-
neska sendiráðið á þeim tíma þeg-
ar samhyggjan réð lögum og lof-
um þar í landi, fjölmenna
kappræðufundi við löngu horfnar
ungliðahreyfingar og margvíslegar
uppákomur sem vöktu athygli á
baráttumálum félagsins. Því miður
hefur lítið farið fyrir slíkum að-
gerðum undanfarið. Við viljum þó
ekki dvelja við hið liðna heldur
líta fram á veginn. Við viljum að
Heimdallur verði enn á ný það fé-
lag sem hæst lætur, félagið sem
berst af krafti fyrir breytingum.
Leiðarstjarnan í starfi Heim-
dallar hefur í gegnum árin verið
frelsi einstaklingsins. Þá leið-
arstjörnu myndum við að sjálf-
sögðu vilja hafa okkur til leiðbein-
ingar. Frelsið þarf að ná til allra,
ekki má vera um að ræða frelsi
sumra. Þess vegna viljum við
styðja við bakið á þeim sem vilja
flytjast til Íslands, þess vegna
styðjum við fullt jafnrétti
kynjanna, þess vegna styðjum við
lítið ríkisvald, þess vegna finnst
okkur skipta máli að dregið sé úr
reglubyrði fólks og félaga, sérstök
skattlagning einstakra atvinnu-
vega eða ívilnanir annara verði af-
numdar. Það er vegna viljans til
að breyta, viljans til að hafa áhrif
á þau mál sem skipta máli fyrir ís-
lenskt samfélag og viljans til þess
að skipa Heimdalli þann sess í
þjóðmálaumræðunni sem hann á
skilið sem við bjóðum okkur fram
til stjórnar Heimdallar fyrir vet-
urinn 2006-2007.
Vilji til að hafa áhrif
Nanna Kristín
Tryggvadóttir og
Sindri Ástmarsson
fjalla um Heimdall
og stjórnarkjör í fé-
laginu
» Við viljum að Heimdallur verði
á ný stjórnmálafélag
sem einkennist af
krafti og baráttugleði.
Nanna Kristín
Tryggvadóttir
Höfundar eru frambjóðendur
Dallsins til stjórnar Heimdallar.
Sindri
Ástmarsson
LÁNASJÓÐUR íslenskra náms-
manna (LÍN) hefur tekið miklum
breytingum síðastliðin ár og eru
þær langflestar námsmönnum til
hagsbóta. Þrátt fyrir það má alltaf
gera betur og er það
án efa sameiginlegt
markmið fulltrúa
námsmanna og fulltrúa
stjórnvalda í stjórn
LÍN að gera lánasjóð-
inn enn betri en hann
er í dag.
Í því sambandi vilja
fulltrúar námsmanna
benda á nokkur atriði
sem mega betur fara í
úthlutunarreglum
sjóðsins. Á næstu mán-
uðum verða þessi atriði
kynnt hvert fyrir sig
fyrir námsmönnum,
stjórnvöldum og sam-
félaginu í heild sinni.
Fyrsta málið sem
tekið verður fyrir er
bætt fyrirkomulag
varðandi lán fyrir
skólagjöldum, annars
vegar að lánað sé fyrir
skólagjöldum í
grunnháskólanám er-
lendis og hins vegar að
það hámark sem náms-
menn geta fengið lánað
fyrir skólagjöldum hér
á landi verði skipt upp fyrir grunn-
nám og framhaldsnám.
Lánað fyrir skólagjöldum í
grunnháskólanámi erlendis
Samkvæmt núgildandi úthlut-
unarreglum LÍN er lánað fyrir
skólagjöldum bæði í grunnnámi og
framhaldsnámi á Íslandi en náms-
menn erlendis fá aðeins lánað fyrir
skólagjöldum í framhaldshá-
skólanámi.
Í ágúst síðastliðnum kom fram
skýrsla sem unnin er af sérfræð-
ingum OECD og fjallar um há-
skólamenntun á Íslandi.
Þar kemur fram mikilvægi þess
að íslenskir námsmenn haldi áfram
að sækja sér menntun erlendis.
Stjórnvöldum er hrósað fyrir að
gera ekki greinarmun á fram-
færsluláni til námsmanna hérlendis
eða erlendis. En eftir stendur þó
spurningin um lán til skólagjalda í
grunnháskólanámi erlendis. Það má
búast við að Íslendingar hætti að
sækja sér menntun í marga af
þekktustu háskólum heims þar sem
það er ekki í boði að fá lánað fyrir
skólagjöldum. Það má því segja að
stjórnvöld séu með þessum aðgerð-
um að stjórna því hvert námsmenn
séu að sækja sér menntun og
leggja hindrun í veg fyrir þá sem
kjósa að halda utan
strax eftir stúdents-
próf, þar sem þeir
hafa einfaldlega ekki
möguleika á að fara út
vegna skorts á fjár-
magni. Alþekkt er að
góðum námsmönnum,
sem hafa sannað sig í
háskólum erlendis,
eru oft boðnir styrkir
eða starf við kennslu
til að hafa upp í skóla-
gjöldin. En í upphafi
námsins er ekki um
neitt slíkt að ræða og
vekur það því spurn-
ingu hvaða stefnu
stjórnvöld eru að
marka í þessum mál-
um.
Engum dylst með
hvaða hraða íslenskt
þjóðfélag hefur þróast
á skömmum tíma og
ekki má gleyma þátt
þeirra einstaklinga
sem hafa farið utan í
nám og borið með sér
ferska strauma, nýjar
hugmyndir, nýja
tækni og tengslanet er þeir sneru
til baka að námi loknu.
Eins og þessu er háttað í dag
brjóta úthlutunarreglur LÍN hugs-
anlega í bága við fjórfrelsisákvæði
EES-samningsins. Samkvæmt
lögfræðiáliti sem unnið hefur verið
fyrir SÍNE er menntun skilgreind
sem þjónusta í EES-samningnum.
En ákvæði í samningnum kveða á
um að engin höft skuli vera á frelsi
ríkisborgara aðildarríkja EB og
EFTA til að veita þjónustu í öðru
aðildarríki EB og EFTA.
Þar að auki hefur mennta-
málaráðherra skrifað undir Bo-
logna-yfirlýsinguna en meginmark-
mið hennar er að í Evrópu verði til
hágæða háskólasamfélag þar sem
landamæri eða aðrar hindranir
standa ekki í vegi fyrir hreyfanleika
nemenda og kennara. Það er án efa
mikil hindrun fyrir evrópskt há-
skólasamfélag að námsmenn geti
ekki fengið lán ef þeir kjósa að
stunda grunnnám sitt í háskóla í
Evrópu sem krefst skólagjalda.
Fulltrúar námsmanna vilja að
námsmenn sem kjósa að stunda
nám sitt erlendis og þeir sem kjósa
að stunda það hér heima sitji við
sama borð þegar kemur að út-
hlutun skólagjaldalána.
Hámark skólagjaldalána
Að hámarki er hægt að fá kr. 3,2
m.kr í skólagjaldalán á Íslandi og
lán vegna skólagjalda erlendis eru í
ákveðnu hlutfalli af þeirri upphæð.
Fulltrúar námsmanna telja eðlilegt
að hafa tiltekið hámark en að hver
námsmaður geti ráðstafað því hvort
sem er í grunnnám eða framhalds-
nám.
Hægt væri að útfæra þak skóla-
gjaldalána þannig að ákveðið há-
mark er í grunnnám og ákveðið há-
mark í framhaldsnám. Ef lánþegi
nýtir sér ekki heimild sína fyrir
skólagjaldaláni í grunnnámi bætist
sú upphæð við framhaldsnámsheim-
ildina.
Þeir háskólar sem hafa heimild
til að innheimta skólagjöld á Íslandi
hafa nýtt sér þá heimild óspart og
er nú svo komið að upphæð skóla-
gjalda virðist hækka langt umfram
verðlagsþróun á ári hverju. Að okk-
ar mati er ein leið til að sporna við
þessari þróun sú að setja ákveðið
hámark á lán fyrir skólagjöld í
grunnnám hérlendis og ákveðið
hlutfall af því í grunnnám erlendis
líkt og tíðkast í dag með framhalds-
námið. Þannig geta stjórnvöld
stoppað þá þróun sem hefur átt sér
stað síðastliðin ár enn fremur kom-
ið í veg fyrir enn meiri skuldasöfn-
un hjá íslenskum námsmönnum.
Þessi grein er skrifuð fyrir hönd
fulltrúa námsmanna í stjórn LÍN,
sem eru eftirfarandi náms-
mannahreyfingar Bandalag ís-
lenskra námsmanna (BÍSN), Sam-
band íslenskra námsmanna erlendis
(SÍNE), Stúdentaráð Háskóla Ís-
lands (SHÍ) og Iðnnemasamband
Íslands (INSÍ).
Enn betri lánasjóður
– skólagjaldalán
Eyrún Jónsdóttir og Hjördís
Jónsdóttir skrifa um námslán »… vilja fulltrúarnámsmanna benda á
nokkur atriði sem mega
betur fara í úthlut-
unarreglum sjóðsins.
Hjördís Jónsdóttir
Eyrún er framkvæmdastjóri BÍSN
og Hjördís er framkvæmdastjóri
SÍNE.
Eyrún Jónsdóttir
NÚ AÐ lokinni norrænni menn-
ingarhátíð heyrnarlausra sem
haldin var á Akureyri í sumar
finnst mér umræða um viðurkenn-
ingu á táknmáli sem fyrsta máli
heyrnarlausra, heyrnarskertra og
daufblindra ætti að fá sína umfjöll-
un. Því miður er ég
ekki svo rík að geta
sagt fyrir hönd þjóð-
ar minnar að hún
hafi viðurkennt tákn-
málið rétt eins og
aðrar Norð-
urlandaþjóðir hafa
gert, þótt það sé á
mismunandi hátt.
Allavega búa heyrn-
arlausir á Norð-
urlöndum við ákveðið
öryggi í táknmáls-
túlkunarmálum. Hér
á Íslandi virðist sem
réttindi heyrn-
arlausra á þessu sviði
séu sem viðhengi við
rekstur Samskipta-
miðstöðvar heyrn-
arlausra og heyrn-
arskertra. Í stuttu
máli búa heyrn-
arlausir á Íslandi við
ákveðið óöryggi hvað
þetta varðar. Rök
fyrir því er að finna
hérna í greininni.
Staðan hér á landi
er sú að táknmálið
hefur enn ekki verið
viðurkennt af stjórnvöldum. Þó
hafa heyrnarlausir barist lengi fyr-
ir því, þeir hafa haft mótmæli fyrir
utan Alþingishúsið og um það hafa
verið skrifaðar greinar í blöð og
mikilvægi viðurkenningarinnar
ítrekað. Nefndir hafa verið settar
á fót og skilað af sér einhverjum
og engum niðurstöðum eftir
margra ára bið. Heyrnarlausir
hafa því algera óbeit á einhverju
nefndarstarfi á vegum stjórnvalda
um málefni þeirra. Frumvarp um
viðurkenningu hefur verið flutt
tvisvar sinnum á Alþingi, fyrst á
árinu 2003 og í seinna skiptið 2004.
Því miður var ekki mikill áhugi hjá
menntamálanefnd að taka það til
umræðu í nefndinni eða þá að
leggja einhverja vinnu í það svo
það fór í bæði skiptin í ruslafötuna
í nefndarherberginu eins og svo
mörg góð mál sem þingmenn
stjórnarandstöðunnar leggja fram
og enginn er vilji stjórnliða að
taka þau fyrir.
Hins vegar er það af táknmálinu
sjálfu að segja að nokkrar stoðir
fyrir sjálfa viðurkenninguna eru til
staðar. Það er þá helst að nefna
það að menntamálaráðherra setti á
fót í nóvember 2004 félagslegan
táknmálstúlkunarsjóð sem er 10
milljónir á ári og kom þar pínulítil
viðurkenning á mikilvægi þess að
heyrnarlausir gætu pantað túlk til
ýmissa félagslegra þarfa í daglegu
lífi, eins og það að sinna fasteigna-
viðskiptum, eða íþrótta- og tóm-
stundastarfi barna sinna, jafnvel
fara á hvers konar námskeið. Þessi
sjóður hefur verið mikið notaður af
heyrnarlausum og nú stefnir í að
þessar 10 milljónir verði uppurnar
í nóvember á þessu ári. Ástæð-
urnar fyrir því eru meðal annars
þær að heyrnarlausir eru meðvit-
aðir um notagildi sjóðsins og eru
meiri þátttakendur í samfélaginu
en var og svo mun væntanlega að
öllum líkindum skella á gjald-
skrárhækkun á næstunni sem mun
leiða til umtalsverðrar hækkunar á
hverri túlkaðri klukkustundu. Hins
vegar er stór galli á þessum sjóði
sá að hann er ekki tryggður
heyrnarlausum um aldur og ævi,
heldur er þetta bara enn ein
bráðabirgðaákvörðun eftir geð-
þótta menntamálaráðherra sem þó
er vissulega góðra gjalda verð en
ótrygg þegar til lengdar lætur.
Þannig séð eru réttindi heyrn-
arlausra á forsendum táknmálsins
tryggð í rekstri ríkisstofnunar,
sem gengur út á það að sé enginn
peningur í sjóðnum til staðar þá
fái heyrnarlausir enga fyr-
irgreiðslu fyrir sig til
að sinna sínum dag-
legum félagslegu þörf-
um eins og virkir þátt-
takendur í
samfélaginu. Þetta er
mikilvæg stoð í ferlinu
að viðurkenningunni
en það verður að segj-
ast því miður að hún
er sú veikasta af öll-
um.
Af því sem áunnist
hefur að réttindi
heyrnarlausra á for-
sendum táknmálsins
séu tryggð á opinber-
um vettvangi, er meðal
annars að finna í lög-
um um réttindi sjúk-
linga, aðalnámskrá
grunnskóla og aðal-
námskrá framhaldskól-
anna. Því miður er
slíkt ekki að finna enn
í aðalnámskrá leik-
skóla og er það miður.
Táknmálsfræði og
táknmálstúlkun er
kennd við Háskóla Ís-
lands og er þar með
stórum áfanga náð að
táknmálsfræðin sé kennd á há-
skólastigi.
Þá er líka vert að nefna Sam-
skiptamiðstöð heyrnarlausra og
heyrnarskertra. Samkvæmt lögum
vinnur sú stofnun meðal annars að
rannsóknum á táknmáli, kennslu
þess og námsgagnagerð líka. Einn-
ig sér stofnunin um táknmáls-
túlkun.
Ein stoðin sem vantar í þetta og
hefur afar lítt verið sinnt af stjórn-
arvöldum í gegnum árin, það er
menningarlíf heyrnarlausra. Það
snýst um leiklist, myndlist, bók-
menntir o.fl. rétt eins og heyrandi
sinna sinni menningu af alhug. Það
kom vel í ljós á nýafstaðinni fyrstu
alþjóðlegu leiklistarhátíð heyrn-
arlausra, Draumar 2006, sem hald-
in var á Akureyri 10.–16. júlí sl.
hvað aðrar þjóðir eru duglegar að
styðja við bakið á leiklistarhópum
heyrnarlausra og veita heyrn-
arlausum aðgang að menningu
heyrnarlausra á forsendum tákn-
málsins það brautargengi sem til
þarf. Á meðan enginn er stuðning-
urinn er ansi lítið um að vera í
menningarlífi heyrnarlausra á for-
sendum táknmálsins og ekki nema
von að heyrnarlausir séu ekki mik-
ið inni í menningarumræðu lands-
ins. Þetta þarf að styrkja á næstu
árum, sá styrkur elur af sér meðal
annars fjölbreytta atvinnumögu-
leika fyrir heyrnarlausa.
Þessi upptalning er ekki tæm-
andi en þó þær helstu, stoðirnar
eru mikilvægar fyrir viðurkenn-
inguna sjálfa rétt eins og þak er
húsi mikilvægt. Við skulum þá
bara segja að nú þegar hafa verið
reistar þrjár stoðir, þá fjórðu,
nefnilega menningarinnar, þarf að
byggja upp og leyfa að dafna. Þeg-
ar þessar fjórar stoðir eru komnar
þá vantar bara þakið og það er
viðurkenningin sjálf sem heldur
þessum stoðum föstum saman á
þeim grundvelli sem hún snýst um,
nefnilega táknmálinu og þar með
eru réttindi heyrnarlausra á for-
sendum táknmálsins tryggð.
Réttindi og viður-
kenning íslenska
táknmálsins
Sigurlín Margrét Sigurð-
ardóttir fjallar um málefni
heyrnarlausra
Sigurlín Margrét
Sigurðardóttir
» Staðan hér álandi er sú
að táknmálið
hefur enn ekki
verið viður-
kennt af stjórn-
völdum. Þó hafa
heyrnarlausir
barist lengi fyr-
ir því …
Höfundur er varaþingmaður Frjáls-
lynda flokksins í SV-kjördæmi.