Morgunblaðið - 30.10.2006, Síða 28

28 MÁNUDAGUR 30. OKTÓBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
KARL Steinar Valsson aðstoð-
aryfirlögregluþjónn segir í blöðum
að íslenska lögreglan þurfi að huga
betur að hvernig hún
endurspegli samfélagið
og þurfi að breytast í
takt við þann mikla
fjölda útlendinga sem
hér býr. Jafnframt
kemur fram í fréttinni
að til þess að svo geti
orðið þurfi að breyta
lögum.
Það gleðilegt fram-
tak hjá lögreglunni að
vekja athygli á þessu
og ekki skal öðru trúað
en alþingismenn
bregðist vel við og
breyti þeim lögum sem þarf að
breyta. Ekki síst í ljósi þess að Evr-
ópuráðið, í nafni Evrópunefndar
gegn kynþáttamisrétti, hefur lagt á
það þunga áherslu að stofnanir sam-
félags leitist við hafa innanborðs fólk
af mismunandi uppruna. Það er lyk-
ilatriði að fólk sem er af erlendu
bergi brotið sé í sem flestum störf-
um í samfélaginu, ekki síst lögregl-
unni, bæði til þess að lögreglan sé
hæfari til þess að fást við mál sem
upp koma og ekki síður til þess að
uppvaxandi kynslóðir sjái aðflutta í
sem flestum hlutverkum. Það er
grundvallaratriði ef við ætlum að
eiga gott samfélag í framtíðinni.
Víðast hvar í Evrópu hafa menn
unnið að því að fá innflytjendur og
fólk úr minni-
hlutahópum í lögregl-
una og gengið svona
upp og ofan en alls
staðar er einhver hluti
lögregluliðs frá inn-
flytjendum eða minni-
hlutahópum. Það hefur
borið svolítið á því t.d. í
Belgíu að fólk úr minni-
hlutahópum hætti í lög-
reglunni og beri við að
það samlagist ekki
móralnum þar, falli
sem sé ekki í kramið,
verði fyrir áreitni frá
starfsfélögum, afskiptaleysi eða ein-
elti. Þessu þurfa menn hér að huga
vel að. Ein menning er þykk og hörð
og ekki alltaf auðvelt fyrir fólk úr
minnihlutahópum að koma inn og
þrífast.
En það eru fleiri en lögreglan sem
mættu endurspegla þjóðfélagið bet-
ur. Allir þeir sem bera ábyrgð á
mannaráðningum, ekki síst í op-
inbera geiranum, ættu að hafa það
hugfast að mikilvægt er að fólkið
sem vinnur í stofnunum þeirra end-
urspegli samfélagið sem við lifum í.
Þetta á ekki síst við um skólana. Sex
til átta prósent Íslendinga eru af er-
lendu bergi brotin. Eðlilegt er að
skólarnir endurspegli þessa stað-
reynd sem best með starfsliði sínu.
Til þess að svo megi verða þurfa
skólastjórnendur og sveitarstjórnir
að leggja lykkju á leið sína til þess að
ráða fólk úr minnihlutahópum. Átak
þyrfti að gera í þessum efnum. Það
er mikilvægt að börnin sjái innflytj-
endur á sem flestum póstum, að þau
alist ekki upp við það að aðfluttir séu
bara í ákveðnum (láglauna)störfum.
Oft er þetta spurning um að koma
auga á og viðurkenna menntun þess
sem er aðfluttur og oft er þetta
spurning um að láta hann ekki
gjalda þess að vera nýkominn.
Lögreglan og innflytjendur
Baldur Kristjánsson skrifar
um innflytjendur á Íslandi
og vilja stjórnvalda til að
koma til móts við þá
» Sex til átta prósentÍslendinga eru af er-
lendu bergi brotin.
Baldur Kristjánsson
Höfundur er 1. varaforseti Evrópu-
nefndar gegn kynþáttamisrétti
(ECRÍ), nefndar á vegum
Evrópuráðsins í Strassborg,
tilnefndur af íslenskum stjórnvöldum.
ÞAÐ HEFUR verið sannarlega
sérkennilegt að fylgjast með fram-
vindu mála við að leyfa hvalveiðar
á ný. Núverandi sjávarútvegs-
ráðherra hefur komið reglulega
fram og útlistað ákvörðun sína.
Máli sínu til stuðnings hefur hann
jafnan vitnað í einlægan vilja yf-
irgnæfandi meirihluta þjóðarinnar.
Vissulega hafa kann-
anir sýnt það svo ekki
verður um villst að
Íslendingar eru ekki
á móti hvalveiðum. Sú
spurning hlýtur að
vakna, í ljósi þess
skilningsleysis sem
mætir okkur Íslend-
ingum á alþjóðavett-
vangi, hvort mál-
staður okkar sé jafn
ágætur og ætla má af
eindreginni afstöðu
Frónbúa. Áður en
lengra er haldið er þó
tilhlýðilegt að huga að röksemdum
sjávarútvegsráðherra og annarra
hvalveiðisinna í þessu máli. Með
nokkurri einföldun má skipta rök-
unum í þrjá flokka.
Nytjarökin
Það er óskoraður réttur okkar
Íslendinga að nýta auðlindir okk-
ar. Sá réttur varðar sjálfsákvörð-
unarrétt okkar sem sjálfstæðrar
þjóðar og einu má gilda hvað aðrir
segja, við verjum þennan rétt
fram í rauðan dauðann.
Hvalir eru ekki óskoruð auðlind
okkar, allra síst stórhvelin. Öll
stórhveli eru fardýr sem halda sig
hér við land um sumartímann, en
dvelja síðan flest langt suður í
höfum þar sem þau makast og
kelfa. Við höfum því engan óskor-
aðan rétt umfram aðrar þjóðir
sem eiga efnahagslögsögu að far-
leiðum hvala.
Hvalveiðar koma okkur að
litlum notum. Við getum varla selt
afurðirnar og því verða nytjar litl-
ar. Þvert á móti egnir þessi af-
staða aðrar þjóðir gegn okkur og
dregur úr trúverðugleika okkar,
enda erum við sem skeyting-
arlausir og duttlungafullir minni-
málsmenn.
Sjálfstæði okkar og sjálfs-
ákvörðunarréttur grundvallast
ekki á að við getum gert það sem
okkur hentar, enda erum við sem
þjóð í margvíslegum skuldbind-
ingum við aðrar þjóðir. Nægir þar
að nefna kvaðir gagnvart Evrópu-
sambandinu.
Jafnvægisrökin
Í stuttu máli virðast hval-
veiðisinnar líta svo á að hvalir
raski verulega einhvers konar
„jafnvægi í hafinu“ á kostnað
nytjastofna okkar. Með hval-
veiðum sláum við tvær flugur í
einu höggi; í fyrsta
lagi högnumst við á
hvalveiðum og jafn-
framt getum við veitt
meira af þorski.
Það ríkir ekkert
jafnvægi í hafinu og
með ólíkindum að
heyra sjávarútvegs-
ráðherra sem og aðra
embættismenn klifa á
þessu. Sýnu verra er
þó þegar sjómenn og
útgerðarmenn fara
með sömu meinlok-
una. Maður gæti þó
ætlað að þeir hafi skynjað víðáttur
og margbreytileika N-Atlantshafs-
ins. Halda menn virkilega að sér-
hverjar veiðar miði að stillingu á
„jafnvægi hafsins“? Í hafinu eru
tugþúsundir af tegundum í sam-
keppni um viðurværi og það hvort
Íslendingar veiði einhver hundruð
hvali skiptir ekki nokkru máli.
Engu líkara er en að hver emb-
ættismaðurinn, eins og sjáv-
arútvegsráðherra og formaður
sjávarútvegsnefndar, gangist und-
ir annars hönd við að halda þess-
um ósannindum að þjóðinni. En
starfsmenn á Hafró, einkum for-
stjórinn Jóhann Sigurjónsson og
líffræðingurinn Gísli Víkingsson,
og ekki síst fræðimenn við eina
æðstu menntastofnun landsins,
Háskóla Íslands, vita betur, en
þegja þunnu hljóði.
Því í ósköpunum hafa þeir fé-
lagar hjá Hafró ekki komið fram
og leiðrétt þessi gervivísindi? Þeir
eru á launum hjá ríkinu við að
veita ráðleggingar á þessu sviði.
Svonefndar „vísindaveiðar“ þeirra
halda ekki vatni að mati jafningja,
niðurstöður birtast illa og seint,
en þegar þorsktutla finnst í
hrefnumaga kallar Gísli Víkings-
son á fjölmiðla til að ýja aftur að
stórfelldu afráni hvala á fiskistofn-
um. Þeir mættu sannarlega endur-
skoða vinnubrögð sín.
Þá er það þáttur fræðimanna í
líffræði við HÍ. Einnig gæti maður
ætlað að fræðimenn í líffræði við
HÍ yndu allir sem einn glaðir við
sitt í fílabeinsturninum fræga. Að
allt þetta dægurþras snerti þá
ekki agnarögn. Ég tel það aug-
ljósa siðferðilega og fræðilega
skyldu þeirra að leiðrétta jafn
áberandi staðleysur og varða
„jafnvægi hafsins“, og furða mig á
þögn þeirra.
Tilfinningarökin
Það er skringileg þjóðremba fal-
in í þessari réttlætingu. Tilfellið
er semsé að útlendingar séu svo
firrt stórborgarbörn og vitlausir
að álit þeirra byggist allt á tilfinn-
ingum einvörðungu, en hjá okkur
Íslendingum ríki skynsemin ein.
Og skynsemin grundvallast m.a. á
ranghugmyndum um ábyrgð-
arhlutverk okkar sem varðmanna
„jafnvægis“ í N-Atlantshafi.
Sjávarútvegsráðherra getur
barið sér á brjóst og látið sem
ekkert sé. En nú þegar er búið að
slá af eina alþjóðlega sjáv-
arútvegsráðstefnu, Íslendingar
eru sýndir sem villimenn í barna-
efni sjónvarps í Þýskalandi og
menn geta rétt ímyndað sér
hvernig rætt er um okkur við mat-
borðið hjá alþýðu manna í hinum
vestræna heimi.
Það er ljóst að þessi fáeinu dýr
sem til stendur að veiða skipta
engu um svokallað jafnvægi hafs-
ins, framtíð viðkomandi hval-
stofna, viðgang þorsksins né af-
komu okkar Íslendinga. Hins
vegar er rík ástæða til að óttast
um orðstír okkar meðal annarra
þjóða. Hvarvetna á lífríkið undir
högg að sækja vegna ágangs
manna. Það er ekki ásættanlegt að
ein ríkasta þjóð heims gangi í ber-
högg við alþjóðasamfélagið, bara
til að sanna sjálfstæði sitt. Við
höfum þjóðhátíðardaginn til að
minnast þess.
Meira hvalræði
Jóhann S. Bogason fjallar
um hvalveiðar » Það er ekki ásætt-anlegt að ein ríkasta
þjóð heims gangi í ber-
högg við alþjóðasam-
félagið, bara til að sanna
sjálfstæði sitt.
Jóhann S. Bogason
Höfundur er heimspekingur
og þýðandi.
FYRIRTÆKIN að yfirgefa
hlutabréfamarkaðinn: Fyrir þrem-
ur árum voru 17 sjávarútvegsfyr-
irtæki skráð í Kaup-
höllinni en í dag eru
þau þrjú. Hvað hefur
gerst? Helstu skýr-
ingar fyrirtækjanna
sjálfra:
 Lítill áhugi al-
mennra fjárfesta á
hlutabréfum í sjáv-
arútvegsfyrirtækjum,
viðskipti með þau lítil
og gengisþróun óhag-
stæð.
 Miklar kvaðir
um upplýsingagjöf í
tengslum við mark-
aðsaðild.
 Markaðs-
skráning hefur opnað
möguleika á ýmsum
óæskilegum „uppá-
komum“ varðandi
hlutabréf og eign-
arhald í fyrirtækj-
unum.
Hvað þýðir það að
taka fyrirtækin af
markaði:
Í flestum tilfellum
er það fámennur hóp-
ur stjórnenda og að-
standenda fyrirtækj-
anna sem stendur að
því að taka þau af
markaðnum, þ.e.
kaupa upp þau hluta-
bréf sem eru í eigu al-
mennra fjárfesta. Til að gera þetta
er oftar en ekki stofnað eign-
arhaldsfélag sem kaupir hlutabréf-
in en fjármagnið hefur komið frá
bönkunum. Lauslega má áætla að
það hafi verið „pakki“ upp á 30–50
milljarða króna, að ná eignarhaldi
hlutabréfanna og taka félögin af
markaði. Nægir í þessu sambandi
að benda á að upplausn á Brimi var
15–20 milljarðar króna. Eig-
endahópurinn setur þá gjarnan inn
í eignarhaldsfélagið önnur hluta-
bréf sín í félaginu til að tryggja bet-
ur þau lán sem veitt hafa verið til
kaupanna.
Bankarnir hafa verið fúsir til að
fjármagna þessi kaup.
Veltum fyrir okkur nokkrum
álitaatriðum varðandi þessa
þróun:
 Hugmyndin um almenna og
dreifða eign í sjávarútvegsfyr-
irtækjum, sem aðalhandhafa auð-
lindar hafsins, hefur þá mistekist.
Ekki fer á milli mála að þróun
hlutabréfamarkaður á Íslandi hefur
beðið hnekki, því fjárfestar eiga nú
færri innlenda kosti en ella. Sú taug
sem ætti að vera á milli eins af aðal-
atvinnuvegum þjóðarinnar og eig-
enda fjármagns í landinu hefur
slitnað.
 Hugmyndafræði hlutabréfa-
markaðarins um fjárfestinn, fyr-
irtækin, ótakmarkað fjármagn, arð-
semi og aðhald hinnar ósýnilegu
handar markaðarins á þá ekki við
um íslenskan sjávarútveg? Fyrir þá
sem vonuðu að sjávarútvegur væri
að þróast í það að vera alvöru at-
vinnuvegur eru þetta mikil von-
brigði.
 Mikil og vaxandi skuldsetning
hefur lengi verið áhyggjuefni sjáv-
arútvegsins. Nýtt áhættufé í stað
lánsfjár, en lánsfé þarf að greiða
hvort sem gengur vel eða illa, var
það sem margir álitu að sjávar-
útvegurinn þyrfti. Það fé sem
greinin hefur lagt í innri hagræð-
ingu, með uppkaupum á öðrum fyr-
irtækjum, sem áætla má að sé 30–
50 milljarðar, er fjármagn sem
hefði þurft að greiða á löngum tíma
með „þolinmóðu“ fé og hlutabréfa-
markaðurinn hefði átt að vera þar í
lykilhlutverki. Í staðinn hafa nú
bæst við beinar og óbeinar skuldir
greinarinnar, samtals allt að 100
milljarðar króna.
Hvað hefur þá stýrt
þessari þróun:
Eins og svo oft er
það ekkert eitt sem
skýrir stöðuna. Það er
hins vegar skoðun mín
að hér hafi skamm-
tímasjónarmið ráðið
för og menn hafi verið
of fljótir að gefast upp
á markaðnum. En
skoðum þetta nánar:
 Umræðan um
framtíðarskipan sjáv-
arútvegsins, sem hefur
staðið linnulítið frá
upptöku kvótakerf-
isins, hefur tekið mikið
á krafta þátttakenda
og vafalítið hafa marg-
ir komið sárir frá
þeirri orrahríð. Innan
sjávarútvegsins upp-
lifðu margir þessa um-
ræðu sem afar nið-
urlægjandi og
ósanngjarna fyrir
greinina, að í þessari
grein störfuðu hálf-
gerðir bófar og ræn-
ingjar. Þessi sár eru
mögulega ekki gróin.
 Þrátt fyrir að
arðsemi sjávarútvegs-
fyrirtækjanna hafi al-
mennt stórbatnað ein-
kenna þessa grein
miklar sveiflur, sem margar hverj-
ar eru ekki af manna völdum heldur
náttúrunnar. Þessi raunveruleiki
hentar illa hlutabréfamarkaðnum,
jafnvel þótt engin þjóð frekar en Ís-
lendingar ætti betur að skilja þessa
stöðu.
 Uppgjör útflutningsfyr-
irtækja í ísl. krónum eru um margt
afar ruglingsleg vegna breytinga á
gengi krónunnar. Sérstaklega á
þetta við um fjármagnskostnað og
um leið hagnað fyrirtækjanna.
Þannig geta t.d. stórskuldug fyr-
irtæki verið með jákvæðan fjár-
magnskostnað og hagnað eftir því.
Afkoma fyrirtækjanna sveiflast
mikið og er óljós og ekki trausvekj-
andi.
 Sjávarútvegurinn hefur ekki
eignast neinn áberandi talsmann
sem hefur talað máli greinarinnar.
Talsmann bjartsýni og framfara,
sem hefur verið þess megnugur að
gera sjávarútveginn spennandi.
 Veigamikill þáttur í brott-
hvarfi fyrirtækjanna af hlutabréfa-
markaði er einnig sá að þeir sem
kaupa þau út af markaðnum fá
hlutabréfin á góðu verði, ef litið er
til upplausnarverðs fyrirtækjanna.
Sjávarútvegurinn þarf að vinna
fyrir opnum tjöldum. Þessi grein
hefur enn þann sess í íslensku at-
vinnulífi að hún þarf að ganga upp-
rétt og sækja fram í almennt harðn-
andi samkeppni. Henni hefur verið
treyst fyrir stórum parti af þjóð-
arauðnum. Það leggur henni sér-
stakar skyldur á herðar. Þessar
skyldur eru:
 Varðveisla og nýting á fiski-
stofnum.
 Greiðsla hóflegs afgjalds fyrir
afnotin.
 Upplýsingar til eiganda auð-
lindarinnar/þjóðarinnar um nýt-
inguna.
 Sérstakar skyldur um upplýs-
ingagjöf og opin vinnubrögð, sem
eru ekki í ætt við heimóttarskap og
„ykkur kemur ekki við hvað við
gerum“.
Sjávarútvegsfyrir-
tækin og hluta-
bréfamarkaðurinn
Jón Atli Kristjánsson fjallar
um sjávarútveg
og hlutabréfamarkað
Jón Atli Kristjánsson
» Sjávarútveg-urinn þarf að
vinna fyrir opn-
um tjöldum.
Þessi grein hef-
ur enn þann sess
í íslensku at-
vinnulífi að hún
þarf að ganga
upprétt og
sækja fram í al-
mennt harðn-
andi samkeppni.
Höfundur er hagfræðingur.