Morgunblaðið - 30.11.2006, Qupperneq 27

íga
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 30. NÓVEMBER 2006 27
flugumferðar- og flugvallarstjórnunar í Kosovo
og Afganistan er dæmi um „sérhæft framlag“,
sem vakti verulega athygli innan bandalagsins.
Spyrja má hvort Ísland gæti lagt eitthvað fleira
slíkt af mörkum. Í upplýsingaefni frá NATO
kemur fram að sérstök áherzla sé nú lögð á varnir
gegn tölvu- og nethernaði, þ.e. árásir á tölvu- og
netkerfi bandalagsins og aðildarríkjanna. Þar
kemur einnig fram að í þriðja fámennasta aðild-
arríkinu, Eistlandi, verði senn sett á stofn mið-
stöð þar sem þróa eigi slíkar varnir. Spyrja má
hvort Ísland, með vaxandi hugbúnaðariðnað og
umtalsverða þekkingu á þessu sviði, ætti ekki er-
indi í slíkt samstarf.
Jafnframt er á vegum NATO rekið samstarfs-
verkefni (SCP, Sealift Capability Package upp á
ensku), sem gengur út á að tryggja NATO trygg-
an aðgang að nokkrum svokölluðum roro-skipum,
(e. roll-on/roll-off), þar sem stór farartæki geta
ekið hindrunarlaust um borð og frá borði. NATO
þarf á slíkum skipum að halda, meðal annars til
að koma búnaði hraðliðsins á milli landa á sem
skemmstum tíma. Aftur má spyrja hvort ríki, þar
sem rekin eru öflug skipafélög, ætti ekki erindi í
slíkt samstarf, en Ísland er ekki á meðal þeirra
ellefu aðildarríkja, sem skrifað hafa undir sam-
starfssamning um verkefnið. Það eru hins vegar
t.d. bæði Noregur, Danmörk og Bretland.
Aukinn kostnaður heima fyrir
Heima fyrir er líka nokkuð ljóst að kostnaður við
varnir og öryggi landsins eykst á næstu árum.
Þegar hefur verið ákveðið að verja mjög auknu fé
til Landhelgisgæzlunnar með kaupum á nýju
varðskipi, þyrlum og eftirlitsflugvél. Líklegt er að
enn verði að efla Gæzluna, meðal annars vegna
áforma um stórfellda eldsneytisflutninga um ís-
lenzka lögsögu. Þá mun kostnaður við lögregluna
fara vaxandi, bæði vegna sérsveitarinnar og
greiningardeildar, sem áformað er að koma upp
við embætti ríkislögreglustjóra.
Ekki er ljóst hvort það yrði hluti af slíkri grein-
ingardeild, en samkvæmt upplýsingum Morg-
unblaðsins er nú innan stjórnkerfisins rætt um
hugsanlega þörf á einhvers konar stofnun, sem
hefði með höndum upplýsingamiðlun og -úr-
vinnslu, m.a. um ferðir skipa og flugvéla við land-
ið. Slík stofnun þyrfti að geta safnað saman upp-
lýsingum frá ratsjárkerfinu, lögreglu, tollgæzlu,
landhelgisgæzlu og hugsanlega öðrum stofn-
unum, og miðlað til samstarfsríkja okkar í
NATO. Þá þyrfti jafnframt mannskap til að
flokka og greina sambærilegar upplýsingar, sem
bærust frá nágrannalöndunum í miklu magni.
Starfsemi af þessu tagi kostar líka peninga.
Óvíst er hvaða kostnað Ísland mun bera af rat-
sjár- og loftvarnakerfinu eftir viðræður við
NATO og Bandaríkin, en gera verður ráð fyrir að
hann verði einhver.
Sömuleiðis mun einhver rekstrarkostnaður
fylgja því að starfrækja öryggissvæðið á Kefla-
víkurflugvelli, sem ætlað er flugvélum samstarfs-
ríkja og áhöfnum þeirra.
Af þessari upptalningu er nokkuð ljóst að inn-
an nokkurra ára kann kostnaður Íslands við eigið
öryggi og varnir að nema milljörðum króna,
fremur en fáeinum hundruðum milljóna, eins og
nú er. Þá stendur Ísland kannski líka betur undir
nafni sem „bandamaður“ í NATO.
flutningum styðja við bakið á aðildarríkjunum,
sem standa í eldlínunni í sunnanverðu Afganist-
an, þar sem átökin við talibana eru hörðust. Sam-
kvæmt upplýsingum Morgunblaðsins verður þar
um þungaflutninga að ræða, annaðhvort með
flugvélum í eigu íslenzku flugfélaganna eða vél-
um, sem leigðar verða af erlendum flugfélögum.
Ísland hefur áður fjármagnað flug á vegum
NATO til Afganistans.
Ekki liggur fyrir hver kostnaðurinn verður við
þessar aðgerðir Íslendinga í þágu friðargæzl-
unnar í Afganistan.
Sú gagnrýni, sem kom fram á Ríga-fundinum á
fyrirvara ýmissa NATO-ríkja við það hvernig
liðsafla þeirra í Afganistan er beitt, snýr ekki að
Íslandi. Samkvæmt upplýsingum blaðsins ríkir
fullur skilningur á því meðal samstarfsríkjanna í
NATO að íslenzkir friðargæzluliðar eru ekki her-
menn og eiga ekkert erindi í framlínu átaka –
jafnvel þótt Jaap de Hoop Scheffer, fram-
kvæmdastjóri bandalagsins, hafi mismælt sig í
gær og talað um fulltrúa herafla allra aðildarríkj-
anna, þar sem íslenzkur lögreglumaður stóð með
25 hermönnum frá hinum NATO-ríkjunum.
Fleiri „sérhæfð framlög“?
Á leiðtogafundinum í Ríga var lögð mikil áherzla
á að aðildarríkin ykju framlög sín til varnar- og
öryggismála. Það liggur í augum uppi að Ísland
mun á næstu árum leggja meira fé til alþjóðlegra
friðargæzluverkefna, m.a. í ljósi yfirlýsingar for-
sætisráðherra í Ríga.
Athygli vekur að í lokayfirlýsingu leiðtoga-
fundarins er lögð meiri áherzla en áður á hinn
borgaralega þátt alþjóðlegra aðgerða af því tagi,
sem NATO stýrir nú í Afganistan. Verði það
raunin, má gera ráð fyrir að þrýstingur aukist á
Ísland, sem ekki hefur yfir herafla að ráða en hef-
ur hins vegar færa borgaralega sérfræðinga á
ýmsum öðrum sviðum, að leggja meira af mörk-
um. Á leiðtogafundi bandalagsins í Prag fyrir
fjórum árum var mörkuð stefna um „sérhæfð
framlög“, þ.e. framlög þar sem einstök aðildarríki
hefðu einhverja verðmæta sérfræðiþekkingu,
sem nýttist bandalaginu. Framlag Íslendinga til
til nágrannaríkja sinna, sem hefðu í för með sér
að þau þyrftu að bæta við sig nýjum mannskap
eða búnaði. Áherzla er þess vegna lögð á að ná
samkomulagi um einhvers konar verkaskiptingu
milli ríkjanna, verði af samstarfi. Augljóslega er
mest vænzt af viðræðum við Noreg, enda er það
eina ríkið sem hefur opinberlega og að fyrra
bragði lýst yfir vilja til að taka þátt í vörnum Ís-
lands, eins og fram kom hér í blaðinu þarsíðasta
sunnudag.
Þegar það liggur fyrir hvað nágrannaríkin
fjögur eru hugsanlega tilbúin að leggja af mörk-
um í samstarfi við Ísland, getur komið til kasta
Atlantshafsbandalagsins að koma að einhvers
konar heildarsamkomulagi um varnir Íslands.
Líklegt er að ríkin leggi öll áherzlu á að framlag
þeirra til varnar- og öryggismála Íslands verði
skilgreint með formlegum hætti innan ramma
NATO. Meðal annars gætu þau horft til þess, í
ljósi takmarkaðs mannskapar, fjármuna og
tækjabúnaðar, að ef NATO telji mikilvægt að þau
sinni eftirliti á hafsvæðinu í kringum Ísland, verði
þau leyst undan einhverjum öðrum skyldum í
þágu bandalagsins á meðan.
Orkuöryggi og norðurhöf
Þá þarf NATO að koma að viðræðum um framtíð
íslenzka loftvarnakerfisins. Ratsjárstöðvarnar
voru á sínum tíma byggðar með fé frá NATO, en
Bandaríkin hafa staðið undir rekstrarkostnaði við
þær. Það munu þau gera fram til 15. ágúst á
næsta ári. Ísland hefur óskað eftir viðræðum við
NATO og Bandaríkin um hvað taki þá við, en
rekstur stöðvanna kostar um 1,2 milljarða króna
á ári.
Í lokayfirlýsingu Ríga-fundarins er að finna
grein um orkuöryggi, sem er nýmæli í stefnu
bandalagins. Þar er fastaráði NATO falið að skil-
greina þær hættur, sem helzt steðja að orku-
öryggi og skilgreina hvar NATO getur orðið að
liði með stuðningi við aðildarríkin.
Þessi grein segir út af fyrir sig ekki mikið og
hún er væntanlega fyrst og fremst tilkomin
vegna þess að innan NATO hafa menn áhyggjur
af því að Rússar muni beita „orkuvopninu“ í sam-
skiptum við nágrannaríki sín. Hins vegar ber á
það að líta að áhugi Norðmanna á samstarfi við
Ísland í varnarmálum er fyrst og fremst sprott-
inn af áhyggjum þeirra af orkuöryggi – þeir vilja
tryggja flutningaleiðirnar fyrir gas og olíu frá
nýjum vinnslusvæðum í Barentshafi um Norður-
Atlantshafið. Þótt athygli NATO beinist í dag
ekki að þessum flutningum – enda hefur banda-
lagið um nóg annað að hugsa og flutningarnir
hefjast ekki fyrr en á næsta ári – gæti þessi grein
í lokayfirlýsingunni verið fyrsti vísir að því að
bandalagið fengi á ný aukinn áhuga á norður-
höfum.
Aukin framlög til friðargæzlu
Friðargæzla Atlantshafsbandalagsins í Afganist-
an var stærsta málið á fundinum í Ríga. Mikil
áherzla var lögð á að aðildarríkin stæðu við skuld-
bindingar bandalagsins gagnvart Afganistan og
þar er Ísland ekki undanskilið, þótt það hafi eng-
um herafla yfir að ráða. Geir H. Haarde lýsti því
yfir á fundinum að Ísland myndi leggja meira fé
til endurreisnar- og þróunarverkefna í Afganist-
an. Hvort það þýðir fjölgun friðargæzluliða í
landinu liggur ekki fyrir, en líklegt verður að telja
að svo verði.
Þá lofaði Geir því að Ísland myndi með loft-
gistómarúm Í HNOTSKURN»Á leiðtogafundi NATO var gengið fráþví að Ísland hefji viðræður við Dan-mörku, Bretland og Kanada, auk Noregs,
um hugsanlegt samstarf í öryggis- og
varnarmálum.
» Geir H. Haarde lýsti því yfir að Íslandmyndi taka stöðu sína upp í fastaráði
bandalagsins á næstu mánuðum.
» Ályktun um orkuöryggi gæti veriðfyrsta skref í því að auka áhuga NATO
á norðurhöfum á ný.
» Ísland mun auka framlög sín til frið-argæzlu í Afganistan.
» NATO leggur aukna áherzlu á borg-aralegan þátt friðargæzluaðgerða.
» Eftir fáein ár kann kostnaður Íslandsvegna öryggis- og varnarmála að
nema nokkrum milljörðum, en er nú undir
einum milljarði.
AP
agsins í Ríga í gær var þrýst á aðildarríkin að auka framlög sín til varnar- og öryggismála.
olafur@mbl.is
irlýsingu, þar sem hann fagnaði því að óvissu undanfar-
inna mánaða um það hvort tækist að koma hraðliðinu sam-
an, væri eytt.
Scheffer sagði að náðst hefði samkomulag á fundinum
um fjármögnun aðgerða hraðliðsins, sem gripið væri til
með skömmum fyrirvara, en það þýðir að ríki, sem senda
sveitir af stað, fá stuðning frá öðrum aðildarríkjum. Þetta
sagði framkvæmdastjórinn að myndi hvetja ríki til að
leggja sitt af mörkum.
NATO og Svíar kaupa flugvélar
Eitt meginvandamál hinna evrópsku NATO-ríkja er að
þótt þau hafi yfir tvær milljónir manna undir vopnum, eiga
þau ekki flugvélar til að koma þeim yfir hálfan hnöttinn á
skömmum tíma, eins og hugmyndin að baki hraðliðinu ger-
ir ráð fyrir. Í Ríga var því mikið gert úr samkomulagi
þrettán aðildarríkja, auk Svíþjóðar, sem ekki á aðild að
NATO, um að taka sig saman um að kaupa þrjár eða fjórar
langdrægar C-17 flutningaflugvélar. Fyrsta vélin á að
verða komin í gagnið á næsta ári og kaup á fleiri slíkum
flugvélum eru áformuð.
Þá var á fundinum skrifað undir samning um kaup á
fyrsta eldflaugavarnakerfinu fyrir NATO-heri, en það á að
verja hermenn á vettvangi fyrir árásum eldflauga. Í loka-
yfirlýsingu leiðtoganna er mjög ákveðið orðalag um fram-
lög aðildarríkjanna til varnarmála. Ríki, sem hafa dregið
úr útgjöldum, eru hvött til að stöðva samdráttinn og auka
raunútgjöld sín til málaflokksins á ný. Þarna er tekið
dýpra í árinni en áður, en engu að síður er ástæða til að
efast um að til dæmis í Þýzkalandi náist pólitísk samstaða
um að auka verulega útgjöldin til varnarmála.
að styrkja samstarfið við ríki, sem hafi „sömu hagsmuni og
viðhorf“ og NATO-ríkin og leggi nú þegar sitt af mörkum
til hernaðaraðgerða bandalagsins eða geti gert það í fram-
tíðinni. Engin nöfn eru hins vegar nefnd.
NATO hefur í vaxandi mæli látið til sín taka í þjálfun
herliðs ríkja utan bandalagsins, meðal annars til að gera
hermenn í stakk búna til að taka þátt í alþjóðlegum frið-
argæzluverkefnum. Á leiðtogafundinum var samþykkt að
bjóða ýmsum samstarfsríkjum NATO í Mið-Austurlöndum
upp á stuðning við þjálfun, fyrst um sinn í varnarmálahá-
skóla NATO í Róm, en síðar er ætlunin að NATO styðji
uppbyggingu þjálfunarmiðstöðvar í Mið-Austurlöndum.
Hraðliðið klárt í slaginn
Mikil áherzla hefur verið lögð á það í Ríga að sýna að hin
hernaðarlega umbreyting bandalagsins sé komin vel á veg,
en hún á að felast í því að í stað þess að hermenn sitji í her-
búðum í heimalandinu og bíði af gömlum vana eftir innrás
frá stórveldi, sem leið undir lok fyrir fimmtán árum, séu
þeir reiðubúnir að stökkva upp í flugvél með skömmum
fyrirvara og fara hvert á land sem er til að stilla til friðar
eða berjast við hryðjuverkamenn og útlagaríki. Til að sýna
fram á að NATO sé á réttri leið í þessum efnum, hefur með-
al annars verið sett upp mikil sýning í íþróttahöll, sem
stendur við hlið Ólympíumiðstöðvarinnar í Ríga, þar sem
leiðtogafundurinn fór fram.
Jaap de Hoop Scheffer var kampakátur að geta lýst því
yfir í fundarlok að 25.000 manna hraðlið NATO, sem hefur
verið í undirbúningi undanfarin fjögur ár, væri nú klárt í
slaginn. „Það er meiriháttar árangur,“ sagði hann. James
L. Jones, yfirherforingi NATO, sendi sömuleiðis frá sér yf-
Úkraína og Georgía fá líka sína hvatningu og fram kem-
ur að haldið verði áfram viðræðum við ríkin um hugs-
anlega aðild, en tekið fram að engu sé lofað um ákvörðun í
því efni.
Þá ákváðu leiðtogarnir að taka Serbíu, Svartfjallaland
og Bosníu-Herzegóvínu inn í friðarsamstarf NATO. Þeir
segjast sannfærðir um að ríkin þrjú geti lagt sitt af mörk-
um til stöðugleika og öryggis á Balkanskaga en taka fram
að þeir ætlist til þess að bæði Bosnía og Herzegóvína og
Serbía sýni fullan vilja til samstarfs við Alþjóðaglæpadóm-
stólinn. Upp á það hefur þótt vanta að stjórnvöld í lönd-
unum geri sitt til að handsama eftirlýsta stríðsglæpamenn
og leiðtogarnir segja að NATO muni fylgjast vandlega með
aðgerðum ríkjanna í þessu sambandi.
Innan NATO hefur verið deilt um hversu langt banda-
lagið eigi að ganga í samstarfi við ýmis lýðræðisríki í fjar-
lægum heimshlutum, sem tekið hafa þátt í aðgerðum
NATO og óskað eftir nánari samskiptum við bandalagið.
Þar á meðal eru til dæmis Japan, Nýja-Sjáland og Ástralía.
Í lokayfirlýsingu fundarins er fastaráði bandalagsins falið
ann sagði að enn-
falla frá fyr-
rmönnum NATO
rdaga. Þá sagði
kuldbinding af
þó varla við Ís-
rum NATO-
„Það er ekki
kar í Afganist-
öldverðar okkar í
sem mætti vinna,
vinna. Mörg
orseti Frakk-
rtist hér í Morg-
samráðshópi
ekið á leiðtoga-
ars vegna þess að
mkvæmdastjóra
ernig koma mætti
gi Albaníu, Kró-
ginu hrósað,
jóðlegri frið-
ið 2008 hyggst
uppfylla staðla
f mörkum til ör-
væðinu,“ segir
um sig í Afganistan
» Jaap de Hoop Scheffer var kampa-
kátur að geta lýst því yfir í fund-
arlok að 25.000 manna hraðlið NATO,
sem hefur verið í undirbúningi und-
anfarin fjögur ár, væri nú klárt í slag-
inn. „Það er meiriháttar árangur,“
sagði hann.