Morgunblaðið - 03.12.2006, Page 12

12 SUNNUDAGUR 3. DESEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
L
úðvík Gizurarson
hefur lengi talið
sig vita að faðir
hans hafi verið
Hermann heit-
inn Jónasson,
fyrrverandi for-
sætisráðherra.
Hann hefur barist fyrir því und-
anfarin ár að fá úr því skorið með
DNA-blóðrannsókn hver hafi verið
faðir hans. Lúðvík hóf baráttu sína
með skírskotun til barnalaga, 15.
greinar, sem kveður á um sérstaka
mannerfðafræðilega rannsókn,
(DNA-rannsókn) til að fá úr því
skorið með erfðafræðilegum rann-
sóknum (DNA) að Gizur heitinn
Bergsteinsson, fyrrum hæstarétt-
ardómari, væri ekki faðir hans.
Slíkur dómur gekk fyrir Héraðs-
dómi Reykjavíkur 2. september
2004 þar sem blóðrannsókn skar úr
um að útilokað væri að Gizur hefði
verið faðir Lúðvíks. Gizur lést um
mitt ár 1997.
Lúðvík hefur haldið því fram að
hans rétta faðerni hafi aldrei verið
leyndarmál innan fjölskyldu hans.
Lúðvík hefur jafnframt haldið því
fram að móðir hans, Dagmar heitin
Lúðvíksdóttir, hafi átt í ástarsam-
bandi við Hermann Jónasson þegar
hún starfaði sem ritari á skrifstofu
lögreglustjórans í Reykjavík. Her-
mann var lögreglustjóri á árunum
1929 til 1934. Lúðvík fæddist árið
1932.
Hermann var kvæntur Vigdísi
Steingrímsdóttur, sem var frænka
Dagmarar. Þær voru systradætur.
Lúðvík hefur greint frá því að
Dagmar, móðir hans, hafi flutt
austur til Neskaupstaðar, til for-
eldra sinna, þegar hún bar hann
undir belti. Ástæðu þess hefur
Lúðvík sagt vera þá að framboð
Hermanns Jónassonar til Alþingis,
á sama tíma og Dagmar gekk með
Lúðvík, hafi ekki þótt sigur-
stranglegt, ef „réttu faðerni hans“
væri flaggað þar sem Hermann var
jú kvæntur maður.
Sérkenni barnalaga
Eitt af sérkennum barnalaga er
að í málum sem rekin eru sam-
kvæmt þeim gildir ekki svokölluð
málsforræðisregla fullum fetum.
Almenna reglan í einkamálum fyrir
dómstólum er sú að málsaðilar hafi
forræði á sakarefni sem kallað er.
Það felur það í sér að þeir stjórna
gagnaöflun, kröfum um gagnasöfn-
un og þess háttar. Frá þessu eru
gerð frávik í barnalögunum sem
lúta að því að dómari geti haft þar
tiltekið frumkvæði að gagnsöfnun,
samanber 15. og 16. grein barna-
laga. Sá háttur helgast af því að
álitamál og dómskröfur sem lúta
að faðerni barna skipta fleira fólk
máli en þá einstaklinga sem eru
málsaðilar.
Málinu var því upphaflega stefnt
inn í Héraðsdóm Reykjavíkur af
lögmanni Lúðvíks, Dögg Páls-
dóttur, til þess að knýja fram
rannsókn eins og þá sem 15. og 16.
gr. barnalaga kveða á um.
Lúðvík höfðaði þessu næst mál
fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur í
desember 2004 þar sem hann
krafðist þess að fá aðgang að hugs-
anlegum lífsýnum Hermanns Jón-
assonar til staðfestingar á faðerni
sínu en stefndu, þau Steingrímur
og systir hans, Pálína Hermanns-
börn, synjuðu þeirri kröfu. Héraðs-
dómur Reykjavíkur úrskurðaði
Lúðvík í hag, að heimilt væri að
nota lífsýni frá Dagmar, móður
Lúðvíks og frá Hermanni Jónas-
syni, meintum föður Lúðvíks.
Steingrímur og Pálína kærðu dóm
Héraðsdóms til Hæstaréttar.
Hæstiréttur sneri dómi Héraðs-
dóms við í maí 2005 og hafnaði
kröfu Lúðvíks um að mann-
erfðafræðileg rannsókn væri gerð
á lífsýnum úr honum sjálfum, móð-
ur hans, Dagmar Lúðvíksdóttur,
og Hermanni Jónassyni. Þeir sem
skipuðu Hæstarétt í þessum dómi
voru Garðar Gíslason, Markús Sig-
urbjörnsson og Ólafur Börkur Þor-
valdsson.
Kjarni málsins í röksemdafærslu
Hæstaréttar fyrir synjun við kröfu
Lúðvíks virðist hafa verið sá að til
þess að geta fengið úrskurðað um
mannerfðafræðilega rannsókn sem
þessa þyrfti stefnandi máls að hafa
uppfyllt ákveðnar lágmarkskröfur
eða „grundvallarskilyrði“ um sönn-
unarfærslu eins og það er orðað í
dómi Hæstaréttar. Hæstiréttur
komst að þeirri niðurstöðu að Lúð-
vík hefði ekki náð að uppfylla slík-
ar lágmarkskröfur. Orðrétt segir í
dómi Hæstaréttar frá 17. maí 2005:
„Í máli þessu neytir varnaraðili
þeirrar heimildar sem veitt er
barni sjálfu með 1. málslið 1. mgr.
10. gr barnalaga til að höfða dóms-
mál um faðerni sitt. Þegar það er
gert gildir sú regla samkvæmt 2.
mgr. sömu lagagreinar að varn-
araðili máls skuli vera sá maður
eða þeir sem taldir eru hafa haft
samfarir við móður á getnaðartíma
barns en að honum eða þeim látn-
um megi beina máli að lögerfingj-
um sem gengju barninu jafnhliða
eða næst að erfðum. Móðir varn-
araðila lést sem áður segir (…),
áratugum eftir að hann átti þess
fyrst kost að höfða dómsmál um
faðerni sitt. Því er ekki borið við í
málinu að hún hafi nokkru sinni
fyrir yfirvöldum eða dómi lýst F
(Hermann – innskot blm.) föður
varnaraðila. Varnaraðili hefur held-
ur ekkert fært fram, hvorki með
gögnum frá móður sinni né öðrum,
til stuðnings því að uppfyllt gæti
verið það meginskilyrði 2. mgr. 10.
gr. barnalaga fyrir málsókn þessari
sem áður er getið. Er reyndar ekki
staðhæft berum orðum í mála-
tilbúnaði varnaraðila að slík atvik
hafi gerst. Mannerfðafræðileg
rannsókn samkvæmt 15. gr. barna-
laga getur farið fram til að leita
sönnunar í dómsmáli sem rekið er
um faðerni barns. Þeirri heimild
verður eðli máls samkvæmt ekki
beitt nema fyrir hendi séu þau
grundvallarskilyrði fyrir höfðun
faðernismáls, sem skortir hér á
samkvæmt framansögðu. (Letur-
breyting blm.)
Að því virtu verður hafnað kröfu
varnaraðila um að slík rannsókn
verði gerð í þessu máli.“
Hér er ástæða til þess að staldra
örlítið við og gaumgæfa innihald 2.
mgr. 10. gr. barnalaga, sem í fljótu
bragði virðist vera sá lagalegi
grunnur sem Hæstiréttur byggir
dóm sinn á, að synja um DNA-
rannsóknina, sem 15. grein barna-
laga og raunar sú 16. einnig heim-
ila. (Sjá sérstakar tilvitnanir í
barnalög.)
Orðrétt er 2. mgr. 10. greinar
barnalaga sem fjallar um málsaðild
svohljóðandi: „Höfði barnið sjálft
mál eða móðir þess skal stefnt
þeim manni eða mönnum sem eru
taldir hafa haft samfarir við móður
á getnaðartíma barns. Nú er mað-
ur látinn áður en mál er höfðað og
má þá höfða það á hendur þeim
lögerfingja hans sem gengi barninu
jafnhliða eða næst að erfðum.“
Í þessari lagagrein kemur ekk-
ert fram sem gerir það að verkum
að staðföst sannfæring barnsins
sjálfs, í þessu tilviki Lúðvíks, nægi
ekki til slíkrar málshöfðunar. Lúð-
vík er barnið sjálft, móðirin (Dag-
mar) er látin, hinn meinti faðir
einnig (Hermann), en lögerfingjum
hans, þeim Steingrími og Pálínu,
sem gengju barninu jafnhliða eða
næst að erfðum, er stefnt.
Hvaða grundvallarskilyrði fyrir
höfðun faðernismáls skortir hér á?
Barnið (Lúðvík) er sannfært um að
faðir stefndu hafi átt í ástarsam-
bandi við móður sína á getnaðar-
tíma sínum. Barnið hefur þegar
fengið úr því skorið með blóðrann-
sókn að Gizur Bergsteinsson gat
ekki hafa verið faðir hans. Barnið
kveðst búa yfir vitneskju frá
bernsku sinni og kveðst lengi hafa
vitað að Hermann heitinn Jónasson
hafi verið faðir sinn. Eru þetta
ekki þau „grundvallarskilyrði“ sem
kveðið er á um í 2. mgr. 10. gr.
barnalaga? Var Hæstiréttur að búa
til eitthvert nýtt „grundvallarskil-
yrði“, sem ekki á sér stoð í barna-
lögum?
Eftir úrskurð Hæstaréttar í maí
2005 nefndi Lúðvík til sögunnar
fimm vitni sem eðli málsins sam-
kvæmt gátu ekki borið vitni um
meint ástarsamband Dagmarar og
Hermanns, heldur töldu Lúðvík og
lögmaður hans að vitnin gætu lýst
aðstæðum og kringumstæðum á
þeim tíma sem um ræddi sem gæti
rennt frekari stoðum undir stað-
hæfingar stefnanda í þá veru að
um ástarsamband hafi verið að
ræða. Lögmaður stefnanda kvað
tilgang vitnaleiðslunnar vera þann
að bera fram sönnur fyrir fullyrð-
ingum stefnanda um að faðir
stefndu og móðir hans hefðu átt í
nánu sambandi á getnaðartíma
hans.
Héraðsdómur Reykjavíkur hafn-
aði kröfu Lúðvíks um áðurnefnda
vitnaleiðslu með úrskurði 8. sept-
ember 2005, á þeirri forsendu að
hún uppfyllti ekki kröfur einka-
málalaganna um vitni, en Hæsti-
réttur sneri þeim úrskurði við með
dómi uppkveðnum 13. október
2005.
Garðar Gíslason, Jón Steinar
Gunnlaugsson og Ólafur Börkur
Þorvaldsson kváðu upp þann dóm.
Forsendan fyrir því að Hæsti-
réttur ákvað að leyfa þessa vitna-
leiðslu var sú að ekki var talið úti-
lokað að í vitnisburði þessa fólks
gætu komið fram nægar upplýs-
Morgunblaðið/Þorkell
Héraðsdómur Héraðsdómur Reykjavíkur hefur í þriðja sinn úrskurðað að heimiluð skuli blóðrannsókn að kröfu Lúðvíks Gizurarsonar.
Það eru nokkrar greinar barnalaga frá 1. nóvember 2003 sem skipta
máli, þegar málatilbúnaður Lúðvíks Gizurarsonar á hendur þeim Stein-
grími Hermannssyni og systur hans Pálínu Hermannsdóttur er skoð-
aður ofan í kjölinn. Allar lagagreinarnar eru úr öðrum kafla laganna sem
ber heitið Dómsmál til feðrunar barns. Umræddar lagagreinar eru birt-
ar hér orðrétt, að hluta eða í heild:
10. gr. Málsaðild.
„Stefnandi faðernismáls getur verið barnið sjálft, …“
„Höfði barnið sjálft mál eða móðir þess skal stefnt þeim manni eða
mönnum sem eru taldir hafa haft samfarir við móður á getnaðartíma
barns. Nú er maður látinn áður en mál er höfðað og má þá höfða það á
hendur þeim lögerfingja hans sem gengi barninu jafnhliða eða næst að
erfðum.“
12. gr. Málsmeðferð
Faðernismál sæta almennri meðferð einkamála að því leyti sem ekki
er mælt fyrir á annan veg í lögum þessum.
Þinghald í faðernismáli skal háð fyrir luktum dyrum.“
15. gr. Mannerfðafræðilegar rannsóknir.
„Dómari getur, samkvæmt kröfu, ákveðið með úrskurði að blóðrann-
sókn verði gerð á aðilum máls og barninu og enn fremur aðrar sér-
fræðilegar kannanir, þar á meðal mannerfðafræðilegar rannsóknir. Eru
þeir sem í hlut eiga skyldir til að hlíta blóðtöku, svo og annarri rannsókn
í þágu sérfræðilegra kannana. Dómari getur með sama hætti ákveðið
með úrskurði að blóðrannsókn og mannerfðafræðileg rannsókn skuli
fara fram á foreldrum og eftir atvikum systkinum aðilanna, svo og á öðr-
um börnum þeirra. Úrskurð samkvæmt þessari málsgrein má kæra til
Hæstaréttar.“
16. gr. Gagnaöflun dómara.
„Dómari getur, ef nauðsynlegt þykir, aflað sjálfur sönnunar-
gagna, …“
Barnalög
Faðernismál
ingar til þess að stefnandi uppfyllti
svokölluð „grundvallarskilyrði“
sem Hæstiréttur hafði sett í fyrsta
dómnum í maí 2005. Ekki að
Hæstiréttur hafi talið að vitnis-
burður vitnanna fimm myndi einn
og sér nægja til þess að úrskurða
um faðerni Lúðvíks.
Að svo búnu var málið komið til
Héraðsdóms á nýjan leik þar sem
vitnin voru leidd fyrir dóminn.
Vitnin voru, auk Lúðvíks sjálfs,
sem gaf aðilaskýrslu, tvö systkina-
börn Dagmarar, móður Lúðvíks,
fædd 1944 og 1946, það þriðja var
skólasystkin Lúðvíks og jafnaldri
og fjórða vitnið, sem fætt var 1932,
var í fjölskyldutengslum við Gizur
Bergsteinsson. Öll kváðust vitnin
oft hafa heyrt rætt um að Her-
mann hefði verið faðir Lúðvíks, en
ekkert þeirra hafði orðið vitni að
því að Dagmar léti orð um það
falla.
Að þeim skýrslutökum loknum,
eða í þinghaldi í Héraðsdómi
Reykjavíkur 30. mars 2006, krafð-
ist lögmaður stefnanda úrskurðar
dómsins um að heimilað yrði að
mannerfðafræðilegar rannsóknir á
lífsýnum úr móður stefnanda, Lúð-
víks og meintum föður, Hermanni,
færu fram til þess að staðreyna
faðerni stefnanda. Af hálfu Lúðvíks
var því jafnframt lýst yfir að hann
myndi gangast undir mann-
erfðafræðilega rannsókn í sama
skyni.
Lögmaður Steingríms og Pálínu
Hermannsbarna mótmælti kröf-
unni.
Sönnunarfærsla heimiluð
Kristjana Jónsdóttir héraðsdóm-
ari kvað upp úrskurð í málinu hinn
6. apríl 2006 og í niðurlagsorðum
úrskurðarins segir Kristjana m.a.:
„Eftir umræddan dóm Hæstaréttar
(frá 17. maí 2005 – innskot blm.)
hefur stefnandi gefið aðilaskýrslu
fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur. Þá
hefur stefnandi leitt fram fimm
vitni. Telja verður að við yfir-
heyrslurnar hafi komið fram vís-
bendingar um að móðir stefnanda
og faðir stefndu hafi átt í nánu
sambandi á getnaðartíma stefn-
anda. Í ljósi þessara skýrslna þykir
rétt að heimila stefnanda sönn-
unarfærslu samkvæmt 15. gr.
barnalaga og verða kröfur hans í
þessum þætti málsins því teknar til
greina.“
Héraðsdómur Reykjavíkur virð-
ist þannig hafa talið að með vitna-
leiðslu, hafi Lúðvík fullnægt áður
settum „grundvallarskilyrðum“,
sem sett voru í Hæstaréttar-
dómnum í maí 2005 og þar af leið-
andi hafi DNA-rannsóknin verið
heimiluð.