Morgunblaðið - 03.12.2006, Page 18

18 SUNNUDAGUR 3. DESEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Heilbrigðismál | Gífurlegur alnæmisfaraldur er í Suður-Afríku og hann skilur eftir sig sviðna jörð. Lítið er um lyf,
sem geta haldið sjúkdómnum í skefjum. Barnauppeldi | Fordæming á illri meðferð á börnum er síst minni í dóma-
bókum 19. aldar, en í málskjölum í barnaverndarmálum nútímans. Þetta kemur fram í nýrri rannsókn. Erlent | Ókyrrðar hefur orðið vart í
röðum stuðningsmanna Hugo Chavez, forseta Venesúela, því stjórnarandstaðan gengur nú loks sameinuð til kosninga.
N
okulunga lítur dagsins ljós í þögn.
Eftir keisaraskurðinn líður
nokkur tími áður en hún rekur
upp fyrstu hljóðin. Ekki er hægt
að segja, að framtíðin brosi við
henni sem stúlku í Zululandi. Þar er alnæm-
isfaraldurinn í algleymingi og lítið er um lyf,
sem geta haldið sjúkdómnum í skefjum.
Sólin er gengin til viðar yfir Zululandi eða
KwaZulu-Natal í austanverðri Suður-Afríku. Í
skurðstofunni á Eshowe-sjúkrahúsinu situr
kúbanski læknirinn Louisa Che og bíður þess,
að deyfingin virki á Slindile Mnugunis, 17 ára
gamla stúlku. Hún hefur haft hríðir í tvo daga
og nú á að taka barnið með keisaraskurði. Við
litum á sjúkraskrána til að komast að því hvort
hún væri alnæmissmituð en við því var ekkert
svar.
Che hefst nú handa og eftir litla stund er
barnið komið í heiminn. Keisaraskurður er al-
gengur á sjúkrahúsinu vegna þess, að næstum
helmingur þungaðra kvenna er alnæmissmit-
aður. Ef barn er tekið með keisaraskurði er
minni hætta en ella á því, að það smitist af
móður sinni. Nokulunga litla er öll að lifna við
og nú lætur hún í sér heyra svo undir tekur í
húsinu.
Che gefur sér tíma til að segja frá reynslu
sinni á sjúkrahúsinu:
„Sex konur hafa dáið eftir barnsburð á þessu
ári, alnæmið og áreynslan sáu til þess. Tvær
lifðu aðeins í viku. Bara í gær ætlaði ég að nota
sónar á 25 ára alnæmissmitaða konu en hún
gafst upp í rúminu og dó í örmum mér.“
Lítið hefur verið um alnæmislyf í Zululandi
fram að þessu en það er þó aðeins að byrja.
Talið er, að nú fái rúmlega 1.000 manns lyf
reglulega, sem er auðvitað bara eins og dropi í
hafið.
Endalausar biðraðir
Næstu tvo dagana fer ég úr einni sjúkra-
húsdeildinni í aðra og alls staðar blasir dauðinn
við. Biðraðirnar eru endalausar og algengt, að
fólk hafi beðið í meira en sólarhring. Úti fyrir
standa líkbílarnir í röðum og ein hjúkrunar-
konan sagði mér, að ósjaldan slægjust bílstjór-
arnir um viðskiptavinina.
Á barnadeildinni sé ég rúm, sem líkist mest
búri. Í því er Neliswa Shange, tveggja ára.
Hún er brosmild, eftirlæti allra á deildinni, en
það er meira, sem amar að hjá henni en óhrein
bleyja. Hún er ekki enn farin að ganga og talar
ekki. Hún er andlega vanrækt, engin örvun.
Alnæmið tók foreldra hennar og ættingjarnir
vilja ekkert með hana hafa. Sjálf er Shange
litla alnæmissmituð og með berkla, ein og yf-
irgefin fyrir utan einstaka bros frá önnum
köfnu starfsfólkinu.
Sue Purchase, læknirinn, sem fylgir mér um
spítalann, fer með mig yfir í næstu deild þar
sem Londiwe Ziguba, fimm ára stúlka, liggur
með slöngu í æð. Hún er alnæmissjúk og starir
í kringum sig tómum augum. Styrkur ónæm-
iskerfisins mælist 2% og hún er ein af þeim,
sem fá alnæmislyf. Móðir hennar lét sig hverfa
eftir að hafa mætt í eina kennslustund í lyfja-
gjöf og þess vegna varð starfsfólkið á sjúkra-
húsinu að taka hana að sér.
„Hún verður dáin eftir mánuð,“ segir Sue og
fer síðan að velta því fyrir sér hvort rétt sé að
láta lítið barn líða svona mikið. Hvort ekki sé
rétt að hætta lyfjagjöfinni og leyfa henni að
sofna.
Ömurlegt hlutskipti kvennanna
Ég hef spurt sjálfan mig að því hvers vegna
það sé svona mikið af fársjúku fólki, börnum
eins og Neliswa og Londiwe, í Zululandi. Eftir
að hafa komið þangað öðru hverju í sex ár get
ég svarað því að sumu leyti. Nú skiptir hins
vegar mestu máli að útvega fólkinu lyf. Þau
draga stórlega úr smithættunni. Með svoköll-
uðu PCR-prófi er hægt að mæla veirufjöldann
í milljónum í sjúkri manneskju en eftir lyfja-
gjöf í mánuð er hann oft ekki mælanlegur.
Ein af ástæðunum fyrir alnæmisfaraldrinum
í Zululandi er, að konurnar ráða sér ekki sjálf-
ar.
„Þegar karlmaður tjáir konu ást sína getur
hún ekki sagt nei. Hann vill ekki nota verju,
hann vill hafa „enyamenyameni“, sem útleggst
hold við hold,“ segir Kevin McDonald, yfirmað-
ur sjúkrahússins, en hann hefur starfað í Zulu-
landi í 20 ár.
McDonald segir, að hafi kona á klæðum eða
eiginmaðurinn á ferðalagi, sé það talið eðlilegt,
að karlmenn leiti til vændiskvenna, taki sér
hjákonu eða aðra eiginkonu. Afleiðingin er sú,
að konur eru sjö sinnum líklegri til að smitast
af alnæmi en karlmenn.
Kynlíf eini gjaldmiðillinn
Aurelia Mhlongo, hjúkrunarkona á eftir-
launum, starfar nú á munaðarleysingjahæli,
sem Norðmenn komu á fót. Hún segir, að sið-
leysi eða fjöllyndi karlmannanna hafi byrjað
fyrir hálfri öld þegar þeir fóru frá Zululandi til
að vinna í námunum við Jóhannesarborg. Hér
sé því ekki um að ræða gamla hefð en síðan hafi
fátækt og félagslegir erfiðleikar bætt um bet-
ur.
„Konur selja sig jafnvel fyrir nokkur kjöt-
bein í poka, það er ekki einu sinni svo, að þær
fái almennilegt kjöt fyrir að þóknast karlmönn-
um með „enyamenyameni“. Oft er það þannig,
að það eru eldri menn, sem hafa atvinnu og
peninga, sem sækjast eftir mjög ungum stúlk-
um,“ segir Aurelia. „Ég hef heyrt, að fólk hafi
keypt líkamsvessa af smituðum til að smita sig
sjálft og fá þannig þann litla styrk, sem sjúku
fólki er veittur. Fátæktin er svo mikil, að kynlíf
er það eina, sem konan hefur að bjóða. Það
þýðir heldur ekkert fyrir hana að segja nei,
drengirnir okkar taka ekki mark á því.“
Á sjúkrahúsinu hitti ég ungan mann, Sakhile
Shandu, 19 ára. Honum líður mjög illa, skilur
ekki enn, að hann skuli hafa smitast af þessum
skelfilega sjúkdómi. Hann er einkennalaus en
óttinn við að deyja skín úr augunum. Hann er
vöðvastæltur og vel á sig kominn, hleypur fjóra
til fimm kílómetra á hverjum degi.
Shandu segist hafa verið í sambandi við 24
stúlkur á sama tíma, flestar á aldrinum 15 til 19
ára. Með þeim lá hann hverja nótt og stundum
í skólanum líka.
Við spyrjum hvort hann sé ekki hræddur um
að hafa smitað einhverja stúlkuna en hann gef-
ur lítið fyrir það. Segist aðeins hafa sagt einni
stúlku frá þessu, þeirri, sem hann ætli að gift-
ast.
„En ég er hræddur við að deyja, ég vil ekki
veslast upp,“ segir hann en foreldrar hans eru
látnir úr alnæmi.
„Hef ekki tíma“
Nokkru síðar sest ég inn í annað herbergi
með Purchase. Það er yfirfullt af rúmum og
saurlyktin er megn. Maðurinn, sem á að halda
gólfinu hreinu, er ekki öfundsverður.
Við beygjum okkur niður að Tholakele
Buthelezis. Hún hvíslar fremur en talar,
berklasjúk lungun ráða ekki við meira. Hún
ætlar að segja okkur frá börnunum sínum
þremur en brestur í grát. Seinna fáum við að
vita, að yngsta barnið lést úr alnæmi og líka
mennirnir tveir, sem hún átti börnin með.
Ég spyr hana hvort hún sé reið manninum,
sem smitaði hana.
„Nei, ég hef fyrirgefið honum,“ segir hún og
slær á rúmið. Hún biður okkur að koma nær,
hún vill segja eitthvað áður en það er um sein-
an. „Nei, ég hef ekki tíma, hef ekki tíma,“ segir
hún og líður út af. Sue, læknirinn, segir, að hún
sé svo langt leidd, að engin lyf komi lengur að
haldi. Styrkur ónæmiskerfisins er kominn nið-
ur í 14 en lyfjagjöf hefst yfirleitt fari hann nið-
ur fyrir 200. Í heilbrigðri manneskju er hann
1.600.
Það er erfitt að ganga um þessi húsakynni
dauðans með veika rödd Tholakele í eyrunum
en á fæðingardeildinni vaknar vonin aftur.
Thandeka Vilakazi átti stúlkubarnið Sibanes-
hile fyrir nokkrum dögum og þær eru að fara
heim. Vonandi smitast barnið ekki af móður
sinni en Thandeka fékk lyfið Nevaripine fyrir
fæðingu og síðan dóttir hennar líka.
Í rúminu við hliðina liggur Nokulunga litla,
sem við sáum koma í heiminn, og sýgur í ákafa
brjóst móður sinnar, Slindile. Á zulumáli þýðir
Nokulunga sá eða sú, „sem engum vandræðum
veldur“ og það besta af öllu er, að Slindile fór í
alnæmispróf og reyndist ósmituð.
Dauðinn í Zululandi
Alnæmisfaraldurinn í sunnanverðri Afríku kvistar niður fólk á besta aldri og skilur eftir sig tugþús-
undir munaðarlausra barna. Ástæðurnar er margar, fátækt og fáfræði og afar bág staða kvenna
Ljósmynd/Torbjörn Selander
Á banasæng Londiwe litla átti ekki nema mánuð ólifaðan. Móðir hennar fór á námskeið í lyfja-
gjöf fyrir dóttur sína en lét sig hverfa. Hér er læknirinn Sue Purchase að huga að Londiwe.
HEILBRIGÐISMÁL» Í HNOTSKURN» Í Zululandi eða KwaZulu-Natal, semer hluti af Suður-Afríku, voru 15,7%
landsmanna með alnæmissmit um mitt
þetta ár.
» Í október síðastliðnum voru 120barnshafandi konur alnæmispróf-
aðar á Eshowe-sjúkrahúsinu og af þeim
reyndust 53 smitaðar eða 44%. Af 106
börnum, sem prófuð voru á barnadeild-
inni, voru 47 smituð.
» Eshowe-sjúkrahúsinu er ætlað aðþjóna á milli 250 til 300.000 manns.
Læknarnir telja, að 60–70% þeirra, sem
þangað leita, komi vegna alls kyns sjúk-
leika af völdum alnæmis.
» Hættan á smiti frá móður til barnsvið fæðingu er 30% en sé konunni
gefið lyfið Nevirapine fyrir burð eru lík-
urnar um 20%. Ef konan hefur barnið á
brjósti aukast líkurnar um 10–15%.
» Áætlað er, að af 48 millj. íbúa Suð-ur-Afríku séu 5,4 milljónir eða 11%
smitaðar af alnæmi. Vegna þess hefur
meðalævin styst verulega og er nú 49 ár
fyrir karlmenn en 53 ár fyrir konur.
» Af þeim 196.000 manna, sem létust íKwaZulu-Natal 2005, voru 111.000
dauðsföll vegna alnæmis.
Fáfræði Sakhile Shandu, 19 ára, á erfitt með að horfast í augu við það, að hann er smitaður af
alnæmi og óttast að deyja. Hann segist hafa lifað kynlífi með 24 stúlkum á sama tímabili.
Eftir Torbjörn Selander
selander@iafrica.com
VIKUSPEGILL»