Morgunblaðið - 03.12.2006, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 3. DESEMBER 2006 21
Eftir Helgu Kristínu Einarsdóttur
helga@mbl.is
Fordæming á illri meðferð á börnum
er síst minni í dómabókum 19. aldar,
en í málskjölum í barnaverndarmál-
um nútímans, segir Hildur Biering,
sagnfræðingur og ráðgjafi við Þjón-
ustumiðstöð Vesturbæjar. Hildur
lauk nýlega BA-prófi í sagnfræði og
hefur efni lokaritgerðar hennar ver-
ið birt í fjórða smáriti Sögufélagsins.
Nefnist það Barnauppeldisins heil-
aga skylda, barnavernd á fyrri hluta
19. aldar, og var að koma út.
Hildur hefur unnið við barna-
verndarmál í tuttugu ár og venti sínu
kvæði í kross og fór í sagnfræði árið
2001. Hún hefur unnið á Unglinga-
heimili ríkisins, kennt við Einholts-
skóla og verið starfsmaður barna-
verndarnefndar Reykjavíkur og á
Vistheimili barna. „Ég hafði lengi
verið í erfiðri og krefjandi vinnu og
fannst ég einfaldlega orðin út-
brunnin og ákvað því að láta gamlan
draum rætast og fór í sagnfræði,“
segir hún. Barnaverndaryfirvöld
hafa afskipti af hundruðum barna á
hverju ári sem ekki njóta viðunandi
uppeldisskilyrða og eru flest tilefni
vegna vanrækslu, næstflest mál
varða börn sem hafa orðið fyrir kyn-
ferðislegu ofbeldi og þriðji stærsti
málaflokkurinn er vegna barna sem
hafa orðið fyrir andlegu eða lík-
amlegu ofbeldi.
Hildur segir að mál sem barna-
verndarnefndir hafa afskipti af séu
ekki til umfjöllunar á opinberum
vettvangi, eins og gefur að skilja,
nema foreldrarnir sjálfir kjósi að
koma fram. „Það er því ekki stór
hópur manna sem þekkir vel til að-
stæðna þeirra barna sem búa við
vanrækslu nú í upphafi 21. aldar og
landsmenn geta fyrir vikið lifað í
þeirri góðu trú að einungis hafi verið
farið illa með börn í gamla daga. Í
ljósi reynslu minnar fer ég því og
skoða þessi mál með allt öðrum
hætti en hefur verið gert,“ segir hún.
Dómsmál frá 1807–1860
Hildur segir ennfremur að fyrr á
öldum, rétt eins og nú, hafi verið til
foreldrar sem ekki stóðu undir því að
veita börnum sínum umönnun og
uppeldi, auk þess sem veikindi,
dauðsföll og fátækt gátu komið í veg
fyrir eðlilegt heimilislíf. „Spurningin
er þá hvort almennt var farið illa
með börn eða hvort það var í und-
antekningartilvikum, eins og nú um
stundir.“
Hún skoðaði nokkur dómsmál
með hliðsjón af verkefnum barna-
verndaryfirvalda í dag og eftir
nokkra athugun varð tímabilið 1807–
1860 fyrir valinu, þar sem mál frá
þeim tíma gáfu góðar vísbendingar
um viðhorf til illrar meðferðar á
börnum og hvað þótti rétt og rangt í
uppeldi þeirra og umönnun. Í fyrsta
málinu koma fyrir dómstóla hjón á
Snæfellsnesi sem ákærð voru fyrir
að hafa valdið dauða niðursetnings
sem var hjá þeim með líkamlegu of-
beldi. Í öðru málinu voru foreldrar í
Skaftafellssýslu ákærðir fyrir að
vera valdir að dauða sonar síns með
vanrækslu, í því þriðja eru stjúpa og
faðir í Skaftafellssýslu ákærð fyrir
vanrækslu og líkamlegt ofbeldi á
ungum dreng og hið fjórða varðar
kynferðisbrotamál, þar sem vinnu-
maður á bæ í Norður-Þingeyjarsýslu
var kærður fyrir að nauðga átta ára
gamalli telpu. Hildur segir að hvorki
fyrr né síðar hafi verið lögbundnar
jafn nákvæmar uppeldisaðferðir og
húsagatilskipunin frá 1746 geri ráð
fyrir. „Sem undirstrikar að gott upp-
eldi hefur lengi þótt vera mikilvægur
grunnur fyrir framtíðina. Foreldrum
bar fyrst og fremst að efla trúarvit-
und barna sinna og búa þau undir
þátttöku í bændasamfélagi. Guðsótti
og hlýðni voru talin til mannkosta og
góður agi þótti hverju barni nauð-
syn. Oft hefur verið litið á þá lög-
bundnu uppeldisaðferð að aga börn
með hendi eða vendi sem vísbend-
ingu um harðræði í uppeldi barna, en
greinilegt er að skýr greinarmunur
var gerður á flengingum sem aga-
tæki og miskunnarlausum bar-
smíðum,“ segir hún.
Hildur segir ennfremur að ef eitt-
hvað er hafi dómarar í upphafi 19.
aldar verið enn harðorðari í garð
þeirra sem brutu af sér gegn börn-
um en menn leyfa sér í dag. „Nú er
oftast að athuguðu máli skilgreind
ástæða þess að foreldri veldur ekki
uppeldishlutverkinu á meðan for-
eldrum á 19. öld var talið fátt til
málsbóta, ekki einu sinni fátækt eða
matarskortur.“
Auknar kröfur til barna
Sem fyrr segir eru flest afskipti
barnaverndaryfirvalda í nútímanum
komin til vegna vanrækslu og segir
Hildur að vanræksla geti birst í ýms-
um myndum. Ekki aðeins að börn
séu afskipt, heldur líka til dæmis í
auknum kröfum hinna fullorðnu um
að þau standi sig og skari fram úr í
íþróttum og keppni eða öðrum tóm-
stundum, með tilheyrandi álagi. „Ég
kom aftur til starfa þegar ég var að
vinna að ritgerðinni og ákvað þá með
sjálfri mér að hún væri kveðjustefið
hvað barnaverndarmál varðaði. Þess
vegna er ég að vinna með fullorðnum
í dag, fólki sem á við geðræn vanda-
mál að stríða eða er að takast á við
tilveruna eftir langvarandi neyslu á
vímuefnum og áfengi.“
Útgangspunkturinn í rannsóknum
Hildar var afskipti af og skyldur yf-
irvalda gagnvart börnum. „Ég lít
þær mjög jákvæðum augum, sem
fyrrverandi barnaverndarstarfs-
maður og næsta verkefni sem ég að
gæla við er að skoða hvað gerist í
samfélaginu og þar með barna-
verndarmálum þegar þéttbýli eykst
og bæir fara að myndast. Nú er ég
komin af stað, saga barnaverndar
hefur langt frá því verið skrifuð,“
segir Hildur Biering.
Barnavernd Fyrr á öldum, eins og nú, voru til foreldrar sem ekki stóðu
undir að ala upp og annast börn sín. Úr myndasafni Morgunblaðsins.
»Dómarar í upphafi19. aldar voru enn
harðorðari í garð þeirra
sem brutu af sér gegn
börnum en menn leyfa
sér í dag.
UPPELDI»
Ill meðferð
barna fordæmd
á 19. öld
Ritgerð um barnavernd og heilaga
skyldu barnauppeldis gefin út
Heim að dyrum
www.postur.is
Sparaðu dýrmætan tíma og forðastu stress í
jólaundirbúningnum með því að láta Póstinn
sjá um jólasendingarnar þínar.
• Með okkur fer sendingin þín alla leið
heim að dyrum
• Hún kemst í réttar hendur á réttum tíma,
innanlands eða utan. Það tryggir öflugt
dreifikerfi okkar
• Notaðu vefinn okkar, www.postur.is
Þar finnurðu nýjustu heimilisföng vina
og vandamanna sem uppfærast sjáflkrafa
eftir að þú hefur búið til heimilisfanga-
listann þinn. – Þú finnur líka pósthúsið
næst þér á www.postur.is
Mundu að koma tímanlega til okkar með
jólakortin og jólapakkana.
Sjálflíman
di
og sjálflýs
andi
jólafrímer
ki
ÍS
L
E
N
S
K
A
/S
IA
.I
S
/I
S
P
3
45
81
1
1/
06