Morgunblaðið - 23.03.2007, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 23. MARS 2007 31
Árið 1928 gaf Ortega y Gasset,ungur spánskur heimspek-ingur, út bók þar sem hannreyndi að sjá fyrir um framtíð-
arþróun 20. aldarinnar. Titill bókarinnar
var Bylting múgsins (La rebelión de las
masas) og náði hún á skömmum tíma
mikilli útbreiðslu enda prentuð á mörg-
um tungumálum. Hann spáði þarna fyrir
um það sem síðar hefur verið kallað
„múgsamfélagið“. Það er samfélag þar
sem fólk hefur sankað að
sér veraldlegum eigum, en
er jafnframt að mestu hætt
að hugsa gagnrýnið og hef-
ur misst áhugann á stjórn-
málum. Manngerð þessa
samfélags, múgmennið, er
eins og fordekraður krakki
sem telur sig eiga rétt á
öllu. Múgmennið er þurftaf-
rekt og síóánægt. Það neyt-
ir alls sem náttúran gefur
af sér án þess að leiða hug-
ann að því hvaðan það kem-
ur. Múgmennið trúir hvorki
á æðri skyldu né að því
beri að fórna einhverju,
það heimtar bara sitt og
vill hafa það gott. Fámenn
valdstjórn á auðvelt með
að stýra múgmenninu að
vild enda hefur það hvorki
langtímaminni né á það sér
framtíðarsýn fyrir sam-
félagið.
Því miður rættust spá-
dómar Ortega y Gasset og
20. öldin varð öld múg-
mennisins og sigurgöngu
múgsamfélagsins. Nú er
hins vegar ný friðsamleg
hreyfing að taka á sig
mynd. Það fer svo hljótt
um hana að við tökum varla eftir henni.
Þessi hreyfing er lítt sýnileg en stað-
reyndirnar tala sínu máli. Hugrakkt fólk
sem tilheyrir 21. öldinni hefur ákveðið að
það vilji ekki lengur vera múgmenni og
það fer eins og eldur um sinu. Víða um
heim, en einkum í Evrópu, hlýða karlar
og konur kalli skyldunnar, endurheimta
gagnrýnisraddir sínar og kalla á nýjan
heim, á alþjóðleg lög um nýja heims-
skipan, á niðurfellingu manngerðra víg-
lína, á breytta hagþróun sem ver jörðina
fyrir yfirvofandi hamförum, sem hefur
löngu verið varað við. Þetta fólk hefur
smátt og smátt orðið meðvitað um rétt
sinn og er byrjað að nýta sér hann. Þetta
er hljóðlát bylting hins venjulega fólks.
Múgmennið er dautt og ný manngerð er
komin fram á sjónarsviðið. 50 árum eftir
stofnun Evrópusambandsins virðir þessi
nýi venjulegi maður að vettugi þær regl-
ur sem eru við lýði og rústar múrum
milli þjóðríkja. Veraldarvefurinn og lýð-
ræðishefðin eru loksins að gefa hinum
venjulega manni þá rödd og þann vett-
vang sem hann þurfti á að halda.
Samruni Evrópu hefur gert þessa vit-
undarvakningu mögulega. Nýtt evrópskt
hugarfar hefur orðið til eftir að þjóðríkin
afsöluðu sér fullveldi sínu til stofnana
Evrópu. Við teljum réttindi vera sjálf-
sögð sem voru ekki einu sinni til fyrir 50
árum, eins og ferðafrelsi, réttinn til að
vinna og setjast að hvar sem við viljum í
Evrópu, til þess að ganga í hjónaband
með öðrum Evrópubúa, til þess að senda
börn okkar í skóla til annarra Evrópu-
landa, til þess að vera sjúkratryggð þeg-
ar við ferðumst um álfuna, til þess að
geta keypt eignir í útlöndum, til þess að
geta stofnað fyrirtæki og fjárfest að lyst
víða um heim. Mestu varðar þó að við bú-
um við evrópskt réttarkerfi sem sátt-
málar Evrópusambandsins færðu borg-
urunum andstætt sáttmálum evrópska
efnahagssvæðisins eða öðrum al-
þjóðasáttmálum, sem veita því miður
venjulegum borgurum takmarkaðan að-
gang, ef þá nokkurn. Alþjóðlegir dóm-
stólar eru einungis opnir fyrir ríkjum og
alþjóðastofnunum. Í 50 ár hafa borgarar
Evrópu hins vegar getað farið með kæru-
mál sín gegn eigin ríki eða stofnunum
Evrópu til Evrópudómstólsins í Lúx-
emborg eða jafnvel til mannréttinda-
dómstólsins í Strassborg.
Davíð gegn Golíat. Borgarar gegn ríkj-
um. Aðgangur borgaranna að yfirþjóð-
legum dómstólum gæti hafa verið kveikj-
an að hinni hljóðlátu byltingu sem nú á
sér stað í Evrópu. Þessi þróun hefur get-
ið af sér hreyfingu sem hvorki verður
stöðvuð né verður henni umsnúið vegna
þess að hún hefur breytt því hvernig
Evrópubúar skynja heiminn. Hún hefur
getið af sér þennan nýja mann.
Á sama tíma og stjórn Bandaríkjanna
reynir að eyðileggja þann árangur sem
hefur náðst með alþjóðlegum lagasetn-
ingum og að grafa undan veikburða yf-
irráðum Sameinuðu þjóðanna með því að
tendra ófriðarbál í nafni „fyr-
irbyggjandi stríða“ er hinn
nýi maður sannfærður um að
öll lönd hafi rétt og beri sið-
ferðileg skylda til að skipta
sér af innanríkismálum ann-
ars ríkis ef þjóðarmorð á sér
stað, ef þjóðin sveltur, ef
kemur til hamfara á borð við
flóðbylgjur eða jarðskjálfta
og þegar umhverfisslys eru
yfirvofandi. Hinn nýi maður
umber hvorki spillingu, rang-
læti né dánartilfelli sem eru
afgreidd sem hliðarverkanir
ástands (collateral damage).
Þessi nýi maður fer út á
götu og mótmælir frið-
samlega. Hann trúir á nýja
tegund grasrótarlýðræðis,
hreyfingu sem kemur neðan
frá og leitast við að komast til
valda á eins friðsamlegan og
skilvirkan hátt og unnt er
vegna þess að hinar gömlu
stofnanir takast ekki á við að-
steðjandi vandamál nýrrar
aldar. Þessi maður trúir að
vald geti breyst og að sam-
félagið geti endurnýjast.
Hann tekur þátt í borg-
aralegu félagsstarfi, sinnir
sjálfboðastarfi í frjálsum fé-
lagasamtökum og er kannski virkur í
nýjum stjórnmálaflokkum.
Heimurinn er ein heild í augum þessa
manns. Það er ekki hægt að sundra
heiminum af fjölþjóðafyrirtækjum, al-
þjóðlegum glæpahringjum eða jafnvel
ríkjum. Þessi maður skilur að þjóðríki
ein og sér hafa ekki burði til að takast á
við vandamál samtímans eins og hryðju-
verkastarfsemi, mansal, styrjaldir, eyðni
eða fátækt. Þjóðir verða að taka höndum
saman. Ef Evrópa hefur ekki bolmagn
eða rétt til inngripa þá leitar þessi maður
annarra alþjóðlegra lausna á vandanum
sem við blasir. Dómari á Spáni, hinn
frægi „juez Baltasar Garzón“ leggur til
nýjan lagalegan grunn að þessari um-
byltingu alþjóðlegrar skipunar. Ég er
viss um að Ortega y Gasset væri stoltur
af honum vegna þess að hann er sönnun
þess að hið úrelta múgmenni 20. aldar er
liðið undir lok.
Þessi nýi maður er hvergi jafn eft-
irtektarverður og í viðhorfum sínum til
umhverfismála. Út um alla Evrópu er ný
kynslóð fólks sannfærð um að „framfar-
ir“ geti verið á kostnað samfélagslegra
umbóta. Hagvöxtur getur verið á kostnað
náttúru sem er of viðkvæm til að lifa af.
Allt í einu virðist sem tapaðir málstaðir
vakni á ný til lífsins sem sést hvað best á
því að krafan um að samþykkja Kyoto
bókunina hefur aldrei verið háværari en
einmitt núna. Heimildarmynd Al Gore,
„Óþægilegur sannleikur“ er bara topp-
urinn á ísjakanum.
Ísland er ekki undanskilið byltingu
hins venjulega manns. Æ fleira fólk læt-
ur í sér heyra um framtíð lands sín og
samfélagsins. Bókin um Draumalandið
varð metsölubók þvert á allar væntingar.
Þetta sést líka á titringnum í kringum þá
hreyfingu sem Framtíðarlandið stendur
fyrir. 15000 manns fylgdu kalli einstaks
og hugrakks manns og gengu í þögn nið-
ur Laugarveginn og syrgðu náttúru sem
var þeim glötuð um aldur og ævi. Þessa
hreyfingu vantaði sterka rödd og Ómar
var maðurinn sem tendraði eldinn. Ný
stjórnmálahreyfing hefur fæðst og til-
gangur hennar er að virkja þá sem hugsa
gagnrýnið, hafa eigin skoðanir og koma
með djarfar lausnir. Í leit að nýja mann-
inum.
Endalok múgmennisins.
Hljóðlát, friðsamleg bylt-
ing breiðist út um Evrópu
Eftir Elviru Méndez Pinedo
»Ný stjórn-málahreyf-
ing hefur fæðst
og tilgangur
hennar er að
virkja þá sem
hugsa gagn-
rýnið, hafa eigin
skoðanir og
koma með djarf-
ar lausnir.
Elvira Méndez Pinedo
Höfundur er er dr. í Evrópurétti og virkur
félagi í Íslandshreyfingu Ómars.
Faxaflóahafnir snúið sér að því að fjár-
magna verkefnið með viðræðum við
lánastofnanir.
Gísli sagði að í aðalatriðum væri hægt
að fara tvær leiðir við fjármögnun. Ann-
ars vegar að fara út í lánsfjárútboð þar
sem lánsféð væri greitt eftir því sem
verkinu yndi fram. Hins vegar væri
hægt að fara þá leið að verktakinn sem
ynni verkið sæi einnig um að fjármagna
það. Þessi leið var farin við gerð Hval-
fjarðaganga.
Faxaflóahafnir munu stofna
dótturfélag um verkefnið
Það er stjórn Faxaflóahafna sem á
frumkvæði að þessu máli. Gísli sagði
hins vegar afar ólíklegt að Faxaflóahafn-
ir myndu leggja Sundabraut í eigin nafni
heldur myndi fyrirtækið stofna dóttur-
félag sem tæki að sér verkefnið. Ekki
væri útilokað að fleiri en Faxaflóhafnir
kæmu að félaginu.
Ekki er víst að hlutafé í félaginu verði
endilega mjög mikið. Hlutaféð í Speli er
t.d. aðeins um 100 milljónir.
Samhliða skipulagsvinnu og fjár-
mögnun þarf einnig eins og áður segir að
láta vinna jarðfræðirannsóknir vegna
Sundabrautar. Mestar líkur eru nú tald-
ar á að gerð verði jarðgöng frá Sæbraut
yfir í Gufunes og nauðsynlegt er að
kanna vel jarðlög á þessu svæði.
Gísli sagði þegar hann var spurður
hvenær yrði hægt að hefja framkvæmd-
ir við Sundabraut, að reynslan hefði
kennt sér að fara varlega í að nefna tíma-
setningar. Hann telur þó allar líkur á að
hægt yrði að hefja framkvæmdir innan
tveggja ára.
Fram að þessu hefur verið rætt um að
leggja Sundabraut í tveimur eða þremur
áföngum. Hugmyndir Faxaflóahafna
ganga hins vegar út á að ljúka verkinu í
einum áfanga. Segja má að helstu rökin
fyrir því að ríkið, sem kemur til með að
fjármagna framkvæmdirnar að mestu
eða öllu leyti, feli öðrum að sjá um bygg-
ingu Sundabrautar sé að með því móti sé
hægt að flýta framkvæmdum og tryggja
að allt mannvirkið sé tekið í notkun á
svipuðum tíma. Arðsemi framkvæmdar-
innar er talin aukast umtalsvert við að
Sundabraut sé byggð í einum áfanga.
breyttar frá því
g voru gerð
Ljósmynd/Línuhönnun
m liggur frá Gufunesi yfir í Kollafjörð. Fyrri áfanginn verður í
brautar undir Elliðaárvog og yfir í Gufunes.
Í HNOTSKURN
»Í vegalögum er gert ráð fyrir aðríkissjóður þurfi að verja 20
milljörðum til Sundabrautar. Ef hins
vegar verða gerð jarðgöng og lagð-
ur vegur með fjórum akgreinum
ásamt mislægum gatnamótum gæti
kostnaðurinn orðið 25 milljarðar.
»Sundagöng verða 4,1 kílómetralöng. Breyta þarf aðalskipulagi
Reykjavíkur ef göngin verða gerð,
en það tekur talsverðan tíma.
íma en fjármögnun Hvalfjarðarganga. Áhætta
a ætti því að geta lokið á innan við tveimur árum.
í
g
r
una. Þegar endanleg skýrsla er síðan lögð fram hefur Skipu-
lagsstofnun 4 vikur til að fara yfir hana. Þetta ferli allt, frá
því að vinna við umhverfismat er hafin og þar til formlegri
umfjöllun er lokið, tekur oft u.þ.b. eitt ár. Það getur hins
vegar ýmislegt komið upp á í allri þessari vinnu. Ef miklar
athugasemdir eru og ef málið er kært til umhverfisráðherra
getur ferlið lengst.
Gert er ráð fyrir Sundabraut í aðalskipulagi Reykjavíkur.
Nú eru hins vegar mestar líkur á að fyrri hluti leiðarinnar
verði í göngum (Sundagöngum), en það þýðir að gera þarf
breytingu á aðalskipulagi. Samkvæmt nýjum lögum verður
að fara fram umhverfismat áður en gerð er breyting á að-
alskipulagi. Vinna við umhverfismat getur tekið talsverðan
tíma.
ngu á aðalskipulagi
Morgunblaðið/Sverrir
valfjarðaganga hófust, en þar var um einkaframkvæmd að ræða líkt og rætt er um að setja Sundabraut í.
llum undirbúningi ljúki á innan við tveimur árum og framkvæmdir geti jafnvel hafist á næsta ári.
fa til margra átta. Verið
umhverfismati, en tals-
ð því ferli ljúki. Miðað er
nnu ljúki á þessu ári, en
st fram yfir áramót.
ulagsvinnu, þar á meðal
ga leið, er ekki lokið.
n, aðstoðarsviðsstjóri á
i Reykjavíkurborgar,
ða fyrir því að ekki væri
na væri að ekki væri bú-
æðirannsóknum. Menn
fyrir framan sig allar
en endanleg ákvörðun
ekin.
na skýrslu um jarðfræði
ar er m.a. byggt á bor-
r hafa verið í Reykjavík
þar sem menn hafa verið að leita að heitu
vatni. Ólafur sagði hins vegar nauðsyn-
legt að gera rannsóknir til að fá staðfest-
ingar á þeim niðurstöðum sem fyrir
liggja og styrkja fyrirliggjandi þekkingu.
Hann sagði ekkert benda til að gerð jarð-
ganga á þessu svæði yrði erfið.
Vegagerðin bauð nýlega út tilrauna-
boranir vegna byggingar Sundabrautar.
Borunum á að vera lokið 1. júlí nk.
Ef stjórnvöld vilja ganga til viðræðna
við Faxaflóahafnir þurfa þessir aðilar að
byrja á því að ljúka samningum um verk-
efnið. Þar skiptir að sjálfsögðu mestu
máli hvernig samið verður um endur-
greiðslur ríkisins vegna lána sem Faxa-
flóahafnir taka vegna framkvæmda. Þeg-
ar samningum við ríkið er lokið geta