Morgunblaðið - 23.03.2007, Blaðsíða 32

32 FÖSTUDAGUR 23. MARS 2007 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
MIÐSVÆÐIS á Suð-
urlandsundirlendinu
steinsnar frá þjóðvegi 1
er náttúruperlan Urr-
iðafoss. Í innan við 70
km fjarlægð frá höf-
uðborginni gefur að líta
einstaka náttúrfegurð
sem ekki er á margra vitorði. Urr-
iðafoss í Þjórsá er vatnsmesti foss á
Íslandi. Hann er lágur og breiður
með fjölbreyttum stöllum og kletta-
myndunum og breytir stöðugt um
ásýnd eftir vatnsmagni og árstíðum.
Stórbrotin fegurð hans lætur engan
ósnortinn.
Lax og urriði hafa gegnum árin
átt viðdvöl undir fossinum á göngu
sinni upp ána. Mikil laxveiði hefur
verið við Urriðafoss og hefur laxinn
þaðan verið sagður sá besti á land-
inu.
En nú hafa váleg tíðindi borist.
Landsvirkjun undirbýr byggingu
þriggja virkjana í Þjórsá; ein þeirra
er Urriðafossvirkun. Fossinn mun
hverfa, reist verður gríðarlegt
mannvirki, og áin fyrir ofan fossinn
svo til þurrkuð upp. Þegar vegfar-
endur aka eftir nýju Þjórsárbrúnni
mun blasa við moldugur árfarvegur
í stað beljandi jökulárinnar. Með-
fram árgljúfrinu verður sett upp
girðing með viðvörunarskiltum.
Þegar hefur farið fram umhverf-
ismat og Skipulagsstofnun hefur
samþykkt framkvæmdina. Sem
sagt, allt klappað og klárt, bara eftir
að hafa „samráð“ við landeigendur.
Samkvæmt íslenskri orðabók
þýðir samráð; sameiginleg ráða-
gerð. Það mætti því ætla að samráð
við landeigendur merkti að landeig-
endur hefðu eitthvað um virkj-
anaframkvæmdir að segja, þ.e. ekki
yrði virkjað nema að þeir sam-
þykktu það. Undirritaðar sátu hinn
12. febrúar sl. fund hjá Lands-
virkjun ásamt landeigendum jarð-
arinnar Urriðafoss. Aðspurðir svör-
uðu fulltrúar Landsvirkjunar því til
að ef landeigendur samþykktu ekki
virkjanaáformin yrðu þeim dæmdar
skaðabætur, þannig að það væri
þeirra hagur að semja um bætur áð-
ur en til þess kæmi. Þeir svöruðu því
einnig til að fjölmennur mótmæla-
fundur sem haldinn var í Árnesi
deginum áður hefði engin áhrif, „þar
hefði ekkert nýtt komið fram“.
Skilaboðin voru skýr: Það skiptir
engu máli hvað hver segir, landeig-
endur eða aðrir Íslendingar, það
verður ráðist í að virkja Urriðafoss.
Við sem þetta ritum slitum barns-
skónum við Urriðafoss og þar
stundaði faðir okkar laxveiði í hart-
nær 60 ár. Fossinn í okkar huga er
eitt af undrum náttúrunnar; fegurð
hans og kraftur er táknrænn fyrir
íslenska náttúru. Okkur var ungum
kennt að virða fossinn og ána. Þar
leyndust hættur og í leysingum þeg-
ar áin steyptist kolmórauð niður
fossinn héldum við okkur fjarri. En
áin var einnig gjöful; á fallegum
sumardögum þegar regnboginn
daðraði við fossbrúnina og laxarnir
léku sér í hylnum fyrir neðan foss-
inn var gaman að vera við ána og þá
veiddist vel við Urriðafoss. Fyrir
okkur er slík náttúra ekki föl.
Með virkjun Urriðafoss er tekin
ákvörðun um alvarleg náttúruspjöll,
ákvörðun um að afmá með öllu eina
af náttúruperlum landsins, ákvörð-
un um að vatnsmesti foss Íslands
verði ekki lengur til. Höfum við rétt
til að taka slíkar ákvarðanir um
náttúru landsins? Ákvarðanir sem
ekki er hægt að taka til baka. Sigríð-
ur í Brattholti barðist fyrir verndun
Gullfoss og hafði sigur að lokum.
Hennar minnast Íslendingar í dag
með stolti og þakklæti; án framsýni
hennar væri Gullfoss ekki til.
Umræður á Alþingi síðustu daga
hafa vakið okkur von í brjósti. Um-
hverfisráðherra hefur kveðið upp úr
um að ekki verið ráðist í virkjanir
við Þjórsá án samþykkis landeig-
enda og að land við ána verði ekki
tekið eignarnámi. Þingmenn ann-
arra stjórnmálaflokka hafa tekið
undir þessi orð ráðherra. Þessu
fögnum við og vonum að þjóðkjörnir
þingmenn beri gæfu til að hugsa
fram á veginn og taka ákvarðanir
um náttúru landsins sem ókomnar
kynslóðir geta verið stoltar af.
Fossbúinn kveður
Jóhanna Einarsdóttir
og Rannveig Einars-
dóttir skrifa um fyr-
irhugaðar virkjana-
framkvæmdir við
Urriðafoss
»Með virkjun Urr-iðafoss er tekin
ákvörðun um alvarleg
náttúruspjöll …
Höfundar eru ættaðar frá
Urriðafossi.
Jóhanna Einarsdóttir Rannveig Einarsdóttir
ÁN þess að hér sé nokkur efn-
isleg afstaða tekin til einstakra
deilumála fyrir dómstólum er vert
að benda á nokkuð mikilvægt. Al-
þekkt er að dómarar verða að
gæta fyllsta hlutleysis og í öllum
tilvikum að dæma út frá lögunum
en ekki skoðunum sínum. Rétt-
vísin er nú einu sinni blind og það
vita dómarar. Það er einmitt þess
vegna sem dómarar við Hæsta-
rétt, eða aðra dómstóla, hafa þann
sið á að taka ekki virkan þátt í
þjóðfélagsumræðum eða daglegu
þrasi í fjölmiðlum.
Undanfarna daga hefur hópur
sakborninga í tilteknu máli nýtt
sér þennan sið dómara hérlendis
og veist af mikilli hörku gegn Jóni
Steinari Gunnlaugssyni, dómara
við Hæstarétt, með fullyrðingum
þess efnis að hann hafi látið undan
þrýstingi þegar hann tók að sér
málsvörn fyrir mann nokkurn í
upphafi hins umrædda sakamáls.
Hefur Jón Steinar alfarið neitað
þeim ásökunum í stuttri yfirlýs-
ingu.
Engar sannanir hafa fylgt allt
að tveggja síðna löngum yfirlýs-
ingum sem sendar voru fjöl-
miðlum. Þegar skjölin sem hóp-
urinn sendi frá sér eru skoðuð
kemur í ljós að aðilar innan hans
lásu skjölin hver á eftir öðrum,
gerðu breytingar og vistuðu. Allt
kemur það fram í tæknilegum eig-
indum skjalanna sem öllum þeim,
sem þekkingu hafa, eru ljós í
skjalinu.
Að því sögðu verður ekki annað
séð en að yfirlýsingar hópsins séu
til þess eins ætlaðar að skaða
mannorð Jóns Steinars og grafa
undan heilindum hans með ómak-
legum hætti. Slíkt er vafalaust
gert í skjóli þess að hann muni
ekki taka til þeirra varna, sem
aðrir hefðu gert, starfs síns vegna.
Friðbjörn Orri Ketilsson
Veist að dómara
Höfundur er framkvæmdastjóri
fyrirtækis í Reykjavík.
ÞRÓUNARSAMVINNA er mik-
ilvægur þáttur í al-
þjóðastarfi Rauða
kross Íslands. Sér-
staða Rauða krossins
felst í hinu alþjóðlega
hjálparneti sem 185
landsfélög Rauða
krossins og Rauða
hálfmánans mynda
með um 97 milljónum
félagsmanna og sjálf-
boðaliða. Þetta er
styrkur sem engin
önnur samtök búa yfir
enda taka landsfélög
Rauða krossins og
Rauða hálfmánans oft
að sér að vinna verk-
efni fyrir stofnanir
Sameinuðu þjóðanna
með þessu hjálparneti.
Allir sjálfboðaliðar
og starfsmenn Rauða
krossins og Rauða
hálfmánans hafa það
sameiginlega markmið
að vernda líf og heilsu
og tryggja virðingu
fyrir mannlegu lífi. Öll hafa lands-
félögin jafnan rétt og ábyrgð og
sömu skyldur til gagnkvæmrar
hjálpar.
Í þróunarsamvinnu Rauða kross
Íslands er sérstök áhersla lögð á að
styðja verkefni sem efla heilbrigði og
umönnun í samfélaginu með áherslu
á aðstoð til þeirra sem þjást vegna al-
næmisvandans. Einnig er lögð
áhersla á að styðja við verkefni sem
hafa það að markmiði að aðstoða
börn sem eru fórn-
arlömb vopnaðra átaka.
Meginstarfssvæði/
starfslönd
Þróunarsamvinnan
byggist á því að styðja
landsfélög Rauða kross-
ins og Rauða hálfmán-
ans í fátækustu löndum
heims við framkvæmd
verkefna og beinist tví-
hliða stuðningur að
þremur löndum í sunn-
anverðri Afríku, þ.e.
Malaví, Mósambík og
Suður-Afríku. Jafn-
framt starfar Rauði
kross Íslands að verk-
efnum í Gambíu og
Síerra Leone. Einnig er
veittur stuðningur í
formi mannafla og fjár-
framlaga til Alþjóða-
sambands Rauða kross
félaga vegna verkefna
sem unnin eru með
landsfélögum í Afríku.
Þar að auki vinnur Rauði krossinn
með Þróunarsamvinnustofnun Ís-
lands að heilbrigðisverkefnum í Mó-
sambík sem mósambíski Rauði
krossinn sinnir.
Rauða kross félögin í hverju landi
eru færust um að meta þörfina og
mæta henni. Það að styðja lands-
félögin er hjálp til sjálfshjálpar svo
þau geti með tíð og tíma sinnt hlut-
verki sínu án utanaðkomandi að-
stoðar. Markmiðið er að tryggja
þátttöku og ábyrgð heimamanna í
mótun síns samfélags. Auk þess þarf
þróunarsamvinnan og starfið að
byggja á gagnkvæmri virðingu og
samstöðu. Aðstoð til systurlands-
félaga við ýmisverkefni styður við
starf þeirra að neyðarvörnum, neyð-
araðstoð og þjónustu við samfélag
sitt og byggir á þekkingu þeirra á að-
stæðum í eigin landi.
Innan Rauða kross hreyfing-
arinnar hafa verið samþykktar
ákveðnar reglur um hvernig komið
er fram við þá sem fá aðstoð. Sjálf-
boðaliðar í deildum Rauða krossins
hér heima og erlendis taka þátt í
samstarfsverkefnum enda eru deild-
irnar oft og tíðum að vinna að svip-
uðum verkefnum, t.d. neyð-
arvörnum, skyndihjálp og forvörnum
og byggja starfið á sömu hugsjónum
og stefnu hreyfingarinnar. Það getur
því verið mjög lærdómsríkt fyrir
deildir að miðla reynslu sín á milli.
Rauði krossinn og sjö önnur fé-
lagasamtök hafa tekið höndum sam-
an um að halda málþing um hlutverk
félagasamtaka hér á landi í þróun-
arsamvinnu. Málþingið ber yf-
irskriftina Frá hugsjónum til fram-
kvæmda og fer fram þann 23. mars í
Norræna húsinu.
Hjálp til sjálfshjálpar
Kristján Sturluson skrifar
um þróunarsamvinnu
Rauða krossins
»Rauði krossÍslands er
hluti af alþjóð-
legu neti lands-
félaga Rauða
krossins og
Rauða hálfmán-
ans…
Kristján Sturluson
Höfundur er framkvæmdastjóri
Rauða kross Íslands.
Hafnfirðingar ganga til kosninga um deiliskipulag bæjarins vegna fyrirhugaðrar stækkunar álversins í
Straumsvík hinn 31. mars nk. Morgunblaðinu hafa borist margar greinar þar að lútandi. Til að gera grein-
arnar aðgengilegri fyrir lesendur blaðsins og til að auka möguleika Morgunblaðsins á birtingu fyrir kosn-
ingarnar, verður útliti þeirra breytt.
Hafnfirðingar kjósa
EI ER að ófyrirsynju að umhverf-
isvernd beri hátt í umræðu, opinberri
sem og manna á meðal, um þessar
mundir. Hitt er ekki
vanzalaust, hversu
títt er þá að sannleik-
urinn verði fórn-
arlamb fordóma og
vanþekkingar, oft á
altari afstæðishyggju
(„postmodernism“).
Áhangendur hennar lifa í sýnd-
arveruleika þar sem rök afkomulegs
eðlis um tekjur og gjöld eiga ekki upp
á pallborðið. Keyrir þá um þverbak
er þessir andófsmenn framfara hafa
allt á hornum sér varðandi viðamesta
framlag Íslendinga til baráttunnar
við hlýnun jarðar sem græningjar er-
lendis telja mesta vágest nútíðar og
framtíðar. Um þetta ritaði Pétur
Blöndal alþingismaður greinina, „Vér
umhverfisenglar“, í Morgunblaðið 15.
febrúar 2007, sem lýkur svo: „Við Ís-
lendingar skulum því búa okkur und-
ir að þurfa að verjast öflugum erlend-
um umhverfisverndarsamtökum, sem
í nafni hnattrænnar umhverf-
isverndar munu krefjast þess að við
virkjum hvern einasta foss. Jafnvel
Gullfoss“. Ofstopafull afstæðishyggja
um náttúruvernd mun sæta alþjóð-
legum andbyr sem ábyrgðarlaus sér-
gæzka og músarholusjónarmið.
Valkostirnir
Nú fara afstæðishyggjupostular
umhverfismála offari í fjandskap sín-
um við sjálfbæra raforkuvinnslu í
landinu og sölu „grænnar“ orku til ál-
vera, sem eru hér til að breyta
orkunni í vörur, allt að 200 talsins,
sem njóta mikillar og stígandi eft-
irspurnar um heim allan á tímum
vaxandi umhverfisvitundar. Það, sem
hins vegar borið er á borð fyrir lands-
lýð og nefnt „eldfjall verðmætra hug-
mynda“, eru mestmegnis léttvæg
gæluverkefni, sem litlu mundu bæta
við verðmætasköpun í landinu, held-
ur einvörðungu kalla á opinber fjár-
framlög, því að eftirspurn vantar.
Undantekning frá þessu er samt
ferðamannaiðnaðurinn. Það er með
ólíkindum og verður að flokka með
öfugsnúinni umhverfisvernd að
hampa honum andspænis stóriðjunni.
Ferðamannaiðnaðurinn er ósjálfbær í
umhverfislegu tilliti, af því að ferðir
til og frá Íslandi, sem og innanlands,
hafa í för með sér mikla eldsneyt-
isbrennslu og myndun gróðurhúsa-
lofttegunda, hættulegs níturoxíðs,
svifryks og losun mikils skolps og
annars úrgangs. Draumsýnin um 2–3
milljónir erlendra ferðamanna á ferð
um „eldfjallaþjóðgarða“ er hvorki að-
laðandi né vistvæn hugmynd. Áliðn-
aður er engan veginn gallalaus, en
hann nýtir þó innlendar og sjálfbærar
orkulindir, og hann framleiðir end-
urvinnanlegar vörur. Á Íslandi eru ál-
verin að auki traustir, fjölbreyttir og
tæknivæddir vinnustaðir. Í heimi
raunveruleikans verður jafnan að
fórna minni hagsmunum fyrir meiri,
enda sé það þá gert með lögform-
legum og lýðræðislegum hætti.
Umhverfisvernd
Hugtakið umhverfisvernd hefur
verið teygt og togað eftir smekk. Við-
urkennd skilgreining þess er hins
vegar: „sjálfbær auðlindanýting án
þess að rýra lífsgæði og tækifæri
næstu kynslóða til hagsældar“. Af
þessari skilgreiningu leiðir t.d., að
fjandskapur við áform um sjálfbærar
og afturkræfar virkjanir er ekki um-
hverfisvernd, ef þar með er glutrað
niður gullnum viðskiptatækifærum til
að afla gjaldeyris með raforkuút-
flutningi á formi melma af marg-
víslegu tagi. Ástæðurnar eru þær að
aðgerðarleysi leiðir til versnandi af-
komu afkomendanna, ef hagvöxtur
verður minni en nemur fólksfjölgun.
Álver á borð við fyrirhugaða viðbót í
Straumsvík, en staðsett erlendis,
mun að jafnaði valda um 3 milljón
tonnum meiri losun gróðurhúsa-
lofttegunda á ári en Straumsvík-
urviðbót og mundi valda meiri meng-
un en nemur allri núverandi mengun
Íslendinga. Mengun og heilsutjón af
völdum svifryks í Reykjavík á síðustu
10 árum er meiri en nemur heilsu-
tjóni af völdum mengunar frá ISAL
frá upphafi. Þrátt fyrir 155% aukn-
ingu framleiðslunnar verða meng-
unarvarnir svo öflugar að heilsu-
farsáhætta Hafnfirðinga af völdum
ISAL hverfur algerlega í skugga um-
ferðarmengunarinnar. Hvor skyldi
vinna umhverfisvernd meira gagn:
sá, sem setur kíkinn fyrir blinda aug-
að, þegar honum ber að vernda
heilsufar þéttbýlisbúa gagnvart
hættulegum tjöruefnasamböndum og
bremsuborðaögnum í svifryki, eða sá,
sem stuðlar að viðbótarálframleiðslu
á Íslandi?
Hafnfirðingar standa nú á tíma-
mótum í atvinnusögu sinni. Munu
þeir bera gæfu til áframhaldandi for-
ystu í iðnaðar- og tækniþróun lands-
ins, eða munu örlög þeirra á ný verða
að standa undir gafli og bíða? Sú
ákvörðun, sem þeir munu tjá með at-
kvæði sínu 31. marz 2007, verður ekki
aftur tekin.
Orkujöfnuður
Íslenzka orkukerfið er einsdæmi í
veröldinni fyrir hreinleika og end-
urnýjanleika, og er hið sjálfbærasta í
hinum iðnvædda heimi. Meginskýr-
ingin er útbreidd notkun jarðhitans
(55% af heild). Árið 2005 voru flutt
inn 44,4 PJ (petajoule) af eldsneyti
eða 29% af heildarorkunotkun lands-
ins. Það er verðugt hagrænt og um-
hverfislegt markmið að flytja út eigi
minna magn hreinnar orku eftir 5 ár
(2012). Nú eru flutt út um 26 PJ á
formi áls og járnblendis, og árið 2008
mun útflutningurinn nema 43 PJ.
Með fyrirhugaðri umhverfisvænni
viðbótarframleiðslu í Straumsvík
næst í fyrsta sinn í sögunni að jafna
orkuviðskiptareikning landsins, og
gæti orkuútflutningurinn 2012 náð 57
PJ og numið þá 30% af heildar-
orkunotkun landsmanna.
Hvað er umhverfisvernd?
Eftir Bjarna Jónsson:
Höfundur er rafmagnsverkfræðingur
og hefur starfað í 27 ár við álvinnslu.