Morgunblaðið - 18.05.2007, Blaðsíða 27

Morgunblaðið - 18.05.2007, Blaðsíða 27
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 18. MAÍ 2007 27 G ordon Brown þarf að breyta starfsháttum sínum töluvert eigi honum að takast að setja mark sitt á emb- ætti forsætisráðherra í Bretlandi. Það er þó alls ekki útilokað að hann komi öllum á óvart, að þegar hann komist loks á tindinn takist honum að kasta af sér hlekkjunum sem hafa fjötrað hann á meðan hann hefur staðið í skugganum af Tony Blair. Þetta er mat Peters Hennessy, prófessors í samtímasögu við Queen Mary- og Westfield-háskóla í Lond- on, en hann er staddur hér á Íslandi. Hennessy hefur ritað fjölda bóka, m.a. eina frá árinu 2000 sem fjallaði um alla þá sem gegnt hafa embætti forsætisráðherra í Bretlandi frá lok- um síðari heimsstyrjaldar. Þetta er fjórða heimsókn Hennes- sys til Íslands en hann hóf að venja komur sínar hingað um miðjan ní- unda áratuginn. Að þessu sinni er hann hingað kominn til að flytja er- indi um afstöðu Breta til Evrópu- sambandsins, en fyrirlesturinn hef- ur titilinn: „Bretland og Evrópa – tilfinningahalli hjá eyþjóð“. Þar hyggst Hennessy ræða afstöðu Breta til Evrópusamrunans og velta vöngum yfir því hvers vegna eyþjóð- in líti hann öðrum augum en meg- inlandsþjóðir, hvers vegna Bretar séu svo miklu meiri efasemdarmenn en aðrir. En Hennessy ætlar líka að velta því fyrir sér hvort afstaða Ís- lendinga kunni að skýrast af sömu hlutum, þ.e. að báðar þjóðirnar hafi verið stoltar siglingaþjóðir. „Það er ekki bara fjarlægðin milli landa sem veldur því að hafið virkar sem markalína, heldur líka þau áhrif sem það hefur á hugarfarið. Ég get nefnt í þessu samhengi tilsvör [Winstons] Churchill þegar [Charl- es] de Gaulle kom á hans fund að- eins örfáum dögum fyrir innrás bandamanna í Norður-Frakkland 1944. De Gaulle er búinn að eiga í miklum deilum við Roosevelt og Churchill verður honum afar reiður og segir: mundu, að ef ég stend ein- hvern tímann frammi fyrir vali milli Evrópu og úthafanna þá mun ég alltaf velja úthöfin. Og ef ég þarf einhvern tímann að velja milli þín og Roosevelts mun ég alltaf velja Roosevelt.“ Hennessy nefnir fleiri ástæður. Bretland sé fyrrverandi heimsveldi. Það sé jafnframt kjarnorkuveldi og Bretar hafi síðan í seinni tíð, með réttu eða röngu, litið svo á að þeir þyrftu að brúa bilið milli Evrópu og Bandaríkjanna. „Það er mjög erfitt að leggja til hliðar þær tilfinningar sem þessu tengjast. Við erum ein- faldlega ekki tilbúin að vera bara miðlungsstórt ríki í svæðisbundnum ríkjahópi,“ segir hann. En Ísland hefur aldrei verið ný- lenduveldi og ekki er það kjarn- orkuveldi. Hvar sérðu líkindi með þjóðunum tveimur? „Nei, þetta er rétt. En þið eruð stolt úthafsþjóð og líkist Bretum að því leyti til að þið viljið hafa aðgang að þeim þáttum Evrópusamrunans sem ykkur líkar við, svo sem frjáls- um viðskiptum, en kærið ykkur ekki um tilskipanirnar sem frá Brussel koma. Þetta er ástæða þess að svo margir Bretar – ég tek fram að ég er ekki í þeim hópi – myndu gjarnan vilja vera í þeirri stöðu gagnvart Evrópu sem þið eruð í. Staðreyndin er þó sú að okkur yrði aldrei leyft að komast upp með það, hagkerfi okkar er of stórt til þess, samanborið við ykkar.“ Gott og vel, Ísland og Bretland sem eyþjóðir hafa sumpartinn sömu afstöðu gagnvart ESB. En hvernig skýrirðu þá afstöðu Íra, hún hefur verið af allt öðrum toga, ekki satt? „Írar hafa alla ástæðu til að vilja reyra sig fast við Evrópusambandið, rétt eins og þjóðirnar sex, sem í upp- hafi fóru af stað undir merkjum Evrópusamruna, höfðu öll sérstakar ástæður fyrir því að vilja vera í þessu ríkjabandalagi. Evrópusambandið var sem skap- að fyrir Írland. Í fyrsta lagi vegna þess að með ESB-aðild gátu Írar hafið þá vegferð að laga þau erfiðu tilfinningalegu vandamál sem tengdust samskiptum þeirra við Bretland, því að með aðild gátu þeir skotist framhjá Bretlandi og í beint samband við Evrópu. Í öðru lagi þá komu Írland og Bretland inn í ESB á þeim tíma þegar fyrst var farið að veita svæðisbundna styrki og Írland var mest allra háð landbúnaði og var fátækasta ríkið í sambandinu og naut því mjög góðs af aðildinni.“ Ekki hrifinn af Tony Blair Hennessy er fróðari en margur annar um bresk samtímastjórnmál og bók hans The Prime Minister: The Job and Its Holders Since 1945 er afar skemmtileg aflestrar. Það liggur því beint við að spyrja hann um væntanleg forsætisráð- herraskipti í Bretlandi, en Tony Blair hefur sem kunnugt er tilkynnt að hann láti af embættinu eftir mán- uð eftir tíu ár á valdastóli. Arftaki hans, Gordon Brown, hefur setið í ríkisstjórn Blairs frá upphafi og þeir hófu þá vegferð saman, að breyta breska Verkamannaflokknum. Engu að síður er mikill og djúp- stæður munur á þessum tveimur mönnum, að sögn Hennessys. „Gordon Brown, ólíkt Tony Blair, hefur mjög djúpar rætur í verka- lýðshreyfingunni. Tony Blair hefur enga þekkingu á sögu verkalýðs- hreyfingarinnar í þessu landi eða til- finningu fyrir henni. Hann kann raunar ekki ýkja vel við flokk sinn og hefur aldrei gert það,“ segir Hen- nessy. Vissulega hafi þeir Blair og Brown verið sammála um að flokk- urinn þyrfti að breytast og það veru- lega. Innst inni sé Brown hins vegar mun meiri jafnaðarmaður en Tony Blair, hann vilji nota ríkisvaldið sem tæki til að dreifa auðnum. „Ég veit ekki hvort þú ert sam- mála en ég hef alltaf talið að maður læri mest um stjórnmálaforingja með því að fylgjast með þeim þegar þeir eru „í sjálfvirkum gír“, þegar þeir halda að það sé enginn að fylgj- ast með þeim. Og Gordon er miklu meiri jafnaðarmaður – og var það sem fjármálaráðherra – heldur en Tony. Gordon hefur verið að segja okk- ur að hann muni sem forsætisráð- herra gefa sjónarmiðum annarra mun meiri gaum en gert hefur verið, iðka samráð í mun ríkari mæli. Stað- reyndin er þó sú að hans tilhneiging er að treysta nánast eingöngu á lít- inn hóp ráðgjafa. Hann hefur í fjár- málaráðuneytinu unnið náið með átta til tíu manna hópi og hann vill helst aðeins vinna með fólki sem hann þekkir og treystir. Þú sleppur kannski með þetta sem fjármálaráðherra, en þess hátt- ar starfshættir ganga ekki þegar þú ert orðinn forsætisráðherra. Ég held því að þegar hann stendur í þeirri trú, að það sé enginn að fylgj- ast með honum, þá muni hann alls ekki ráðfæra sig svo mikið við aðra. Ráðherratíð hans fram til þessa bendir til að hið gagnstæða verði raunin. Brown þolir ekki að vera á fundum þar sem hann er ekki í hlut- verki stjórnanda og jafnvel þegar hann er að stýra fundum, þá lætur hann það fólk fara mjög í taugarnar á sér sem hann telur ekki að hafi jafn mikinn skilning á málefnunum og hann sjálfur – en það nær eig- inlega alltaf til næstum allra. Gordon er óvenjulegur maður, þungbrýnn og afar inn í sig, fræði- mannslegur. Mesti munurinn á stjórnháttum þeirra tveggja, Tonys og Gordons, er samt sá að Gordon er sú manngerð sem leggur sig eftir því að kunna skil á smáatriðunum. Tony hugsar meira um stóru spurn- ingarnar. Ég spurði einn af kenn- urum Gordons við Edinborgar- háskóla árið 1998 hvort hann hefði hitt fyrrverandi nemanda sinn ný- verið. Hann svaraði því neitandi, en kvaðst telja sig skilja hann; að Gord- on skrifaði nú eina doktorsritgerð á ári og gæfi henni titilinn fjárlög. Þetta er svona lítil saga sem ég held að segi mikið um það hversu mjög hann helgar sig smáatrið- unum. Auðvitað er það þannig að þegar menn komast alla leið á tindinn þá geta þeir sleppt sér lausum, kastað af sér hlekkjunum sem hafa fjötrað þá og byrjað upp á nýtt. Gordon kynni því að verða mun glaðlegri og tilbúnari til að hafa samráð við sam- starfsmenn sína. Raunar hefur hann nú þegar breyst að þessu leyti til, hann hefur verið eitt bros frá því að Tony tilkynnti um afsögn sína.“ Hennessy vill hins vegar fyrir sitt leyti ekki skrifa upp á að Tony Blair hafi verið sá hrífandi og sá drífandi leiðtogi sem stundum er talað um. Hann hafi alls ekki haft neina slíka áru yfir sér. „Hér neyðist ég til að tala á ögn persónulegum nótum. Ég hef aldrei kunnað við Tony Blair, við höfum ekki átt skap saman. Í þau fáu skipti sem við höfum hist höfum við kinkað kurteislega kolli hvor til annars og látið þar við sitja. Ég hef alltaf haft mínar grun- semdir um leiðtoga sem þurfa sífellt að vera að segja fólki hversu fastir þeir séu fyrir og hversu stórar hug- sjónir þeirra séu. Ef þú ert raun- verulega fastur fyrir og veist hvert þú vilt fara þá hefurðu ekki þörf fyr- ir að vera sífellt að segja fólki það. Margaret Thatcher var eins að þessu leyti til, hún hafði lítið sjálfs- öryggi og fannst hún því alltaf þurfa að vera að sýna vald sitt. Hvað mig varðar þá hefur Tony alls ekki áru mikils leiðtoga yfir sér. Hann hefur á sér blæ manns sem telur sig hafa sérstöku hlutverki að gegna, sem hafi einstakan skilning á mannlegu eðli, rétt eins og Marg- aret [Thatcher]. En þannig stjórn- málamenn eru þeir hættulegustu, ekki satt? Raunin er jú sú að fæstir stjórnmálamenn búa yfir eitthvað sérstakri innsýn í mannlegt eðli.“ Hennessy tekur þó fram að hann kunni vel að verða mun jákvæðari í garð Blairs er fram líða stundir. „Þú hefur séð í bók minni um forsætis- ráðherranna að ég fór mun mjúkari höndum um þá sem féllu af stalli,“ segir hann kankvís. En þú vilt sem sé meina að Brown muni ef til vill koma fólki á óvart? „Sá möguleiki er sannarlega fyrir hendi. Eitt mun hann alveg örugg- lega ekki gera, en það er teyma okk- ur út í ólögleg stríð.“ Mun það ef til vill hjálpa Brown að hann hefur þessa durgsímynd – það reiknar í raun enginn með öðru en að hann verði þurr á manninn og þungbrýnn að eðlisfari? „Það myndi í öllu falli koma öllum skemmtilega á óvart ef hann reynd- ist vera sjálfshæðinn maður og sátt- ur við sjálfan sig og ef hann léti það vera, að predika yfir okkur. Þeir eiga það báðir til, Tony og Gordon, að predika. Við Bretar þol- um það ekki til lengdar, að þannig sé talað til okkar. Það skýrir hvers vegna við urðum svo þreytt á Marg- aret Thatcher. Hún var alltaf að messa yfir okkur.“ Gordon Brown þarf að varast allar predikanir Það er djúpstæður munur á þeim Gordon Brown og Tony Blair, að sögn Peters Henn- essy. Davíð Logi Sig- urðsson ræddi við Hennessy en hann segir Blair, sem senn víkur fyrir Brown eftir tíu ár á valdastóli, aldr- ei hafa kunnað sér- staklega vel við þann stjórnmálaflokk sem hann tilheyri. Morgunblaðið/ÞÖK Prófessor „Brown þolir ekki að vera á fundum þar sem hann er ekki í hlutverki stjórnanda og jafnvel þegar hann er að stýra fundum, þá læt- ur hann það fólk fara mjög í taugarnar á sér sem hann telur ekki að hafi jafn mikinn skilning á málefnunum og hann sjálfur – en það nær eig- inlega alltaf til næstum allra,“ segir Peter Hennessy. Í HNOTSKURN »Peter Hennessy heldurfyrirlestur í boði Alþjóða- málastofnunar Háskóla Ís- lands, Sagnfræðingafélags Ís- lands og breska sendiráðsins á Íslandi í stofu 101 í Odda, húsi Félagsvísindastofnunar HÍ, í hádeginu í dag. Fyrirlesturinn hefst stundvíslega kl. 12. david@mbl.is dóri Blöndal, sem varð forseti Alþingis. Einnig var boðað að Valgerður Sverrisdóttir tæki síðar á kjörtímabilinu við félagsmálaráðuneytinu af Páli Péturssyni en svo fór að Valgerður tók við emb- ætti iðnaðar- og viðskiptaráðherra af Finni Ing- ólfssyni í árslok 1999. Ingibjörg Pálmadóttir hætti sem heilbrigðisráðherra árið 2001 og Jón Kristjánsson tók við. Björn Bjarnason hætti sem menntamálaráðherra árið 2002 og Tómas Ingi Olrich varð menntamálaráðherra. Ríkisstjórnin hélt enn velli í kosningunum 2003 þótt þingmönnum stjórnarflokkanna fækk- aði en Sjálfstæðisflokkur fékk þá 22 þingmenn og Framsóknarflokkur 12. Samstarfið var end- urnýjað en nokkur breyting varð á ráðherraemb- ættum. Tveir nýir ráðherrar komu inn í stjórn- ina, Björn Bjarnason kom á ný inn í ríkisstjórnina og varð dómsmálaráðherra í stað Sólveigar Pétursdóttur, sem varð forseti Alþing- is. Af hálfu framsóknarmanna varð Árni Magn- ússon félagsmálaráðherra í stað Páls Péturs- sonar. Þá var boðað að Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir myndi taka við menntamálaráðu- neytinu af Tómasi Inga og Sigríður Anna Þórð- ardóttir myndi taka við umhverfisráðuneytinu haustið 2004 en samkomulag var um það á milli stjórnarflokkanna að þá myndi Halldór Ásgríms- son taka við embætti forsætisráðherra. Það gekk eftir og höfðu þeir Halldór og Davíð sætaskipti en Siv Friðleifsdóttir fór út úr ríkisstjórninni. Miklar mannabreytingar áttu þó enn eftir að verða í ríkisstjórninni því Davíð Oddsson hætti sem ráðherra í september 2005 og Geir H. Haarde tók við utanríkisráðherraembættinu, Árni M. Mathiesen varð fjármálaráðherra og Einar K. Guðfinnsson varð sjávarútvegs- ráðherra. Í mars 2006 sagði Árni Magnússon af sér embætti og Jón Kristjánsson varð félags- málaráðherra en Siv Friðleifsdóttir kom á ný inn í ríkisstjórnina, nú sem heilbrigðis- og trygginga- málaráðherra. Um mitt síðasta ár varð á ný mikil uppstokkun þegar Halldór Ásgrímsson ákvað að segja af sér embætti forsætisráðherra. Geir H. Haarde tók við því embætti, Valgerður Sverr- isdóttir varð utanríkisráðherra, Jón Sigurðsson kom inn í stjórnina og varð iðnaðar- og við- skiptaráðherra. Framsóknarflokkurinn tók aftur við umhverfisráðuneytinu og þar settist Jónína Bjartmarz í stól ráðherra en Sigríður Anna Þórð- ardóttir fór úr stjórninni. Þá tók Magnús Stef- ánsson við embætti félagsmálaráðherra af Jóni Kristjánssyni, sem sagði af sér ráðherraembætti. Þannig hefur stjórnin verið skipuð fram á þenn- an dag. Gunnar Helgi og Guðni eru á einu máli um að samkomulag flokkanna eftir kosningar 2003 um að gerðar yrðu breytingar á stjórnarforystunni á kjörtímabilinu, þar sem Halldór tók við forsæt- isráðuneytinu af Davíð, hafi verið mjög óvenju- legt. „Kannski munu menn þegar frá líður rekja endalok þessarar stjórnar til þess en það er þó allt of snemmt að fullyrða neitt um það,“ segir Guðni. Gunnar Helgi tekur dýpra í árinni og seg- ir að þetta samkomulag virðist hafa verið afleikur hjá Halldóri. „Það er greinilegt ef litið er á tölur um vinsældir ráðherra og fylgi Framsókn- arflokksins að það mæltist illa fyrir. Niðursveifla Framsóknarflokksins tekur á sig skýra mynd einhvern tíma um þetta leyti,“ segir hann. sam- r lokið r á tröppum Bessastaða í aprílmánuði árið steinn Pálsson, sjávarútvegs- og dóms- og örg Pálmadóttir, heilbrigðis- og trygginga- ðskiptaráðherra, Guðmundur Bjarnason, land- Morgunblaðið/Kristinn

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.