Morgunblaðið - 20.11.2007, Síða 22

22 ÞRIÐJUDAGUR 20. NÓVEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
OLÍUVERÐ OG ATVINNULÍF
Olíuverð hefur farið hækkandiað undanförnu og er nú fariðað nálgast eitt hundrað dali á
tunnu. Þótt ótrúlegt megi virðast hef-
ur raunverð olíu þó ekki náð því stigi,
sem það komst á í byrjun og aftur í
lok áttunda áratugarins. Olíuverðs-
hækkanir þá áttu mikinn þátt í að
kynda þá óðaverðbólgu sem gekk yfir
Ísland í tvo áratugi frá því upp úr
1970 og fram til 1990.
Þótt olíuverð hafi hækkað mjög
hefur lækkandi verð Bandaríkjadoll-
ars þó leitt til þess að raunhækkun er
ekki jafn mikil og kannski virðist við
fyrstu sýn.
Engu að síður er augljóst að hækk-
andi olíuverð endar með því að verða
þung byrði fyrir þjóðarbúskap okkar.
Fiskiskipaflotinn er knúinn með olíu.
Hátt olíuverð kemur fram í afkomu
útgerðarfyrirtækja en getur einnig
leitt til þess að útgerðarmenn sæki
síminnkandi afla á ódýrari skipum.
Hið mikla magn af stáli sem nú er
notað til þess að sækja 130 þúsund
tonn af þorski er ekki endilega hag-
kvæmasta leiðin til þess.
Flutningaskipin, sem sigla milli Ís-
lands og annarra landa, eru knúin
áfram með olíu. Hækkandi olíuverð
getur leitt til hækkandi flutnings-
gjalda sem að lokum kemur fram í
hærra verði til neytenda.
Flutningabílarnir, sem keyra um
Ísland þvert og endilangt með fisk og
aðrar vörur, ganga fyrir olíu. Hækk-
andi olíuverð leiðir einnig til hækk-
andi flutningsgjalda á landleiðum.
Millilandaflugið gengur fyrir flug-
vélaeldsneyti og hækki það verða far-
gjöldin dýrari og um leið fækkar
þeim sem fljúga á milli landa.
Heimilisbíllinn gengur fyrir benz-
íni. Á áttunda áratugnum var áber-
andi að fólk fór um á litlum og spar-
neytnum bílum enda benzínverðið
hátt. Nú eru allar götur fullar af dýr-
um bílum sem eyða miklu. Ef benz-
ínverðið heldur áfram að hækka end-
ar það með því að fólk vill losna við
þessa eyðslufreku bíla sem þá falla í
verði.
Það er alveg ljóst að hækkandi ol-
íuverð á heimsmörkuðum kemur okk-
ur Íslendingum við. Það kemur beint
við afkomu hverrar einustu fjöl-
skyldu í landinu og með einum eða
öðrum hætti þýðir það aukinn kostn-
að í rekstri fyrirtækja.
Þegar olían hækkar í verði aukast
umræður um að leita að öðrum orku-
gjöfum. Þegar olían lækkar í verði
gleymast þær umræður. En nú er
spurningin ekki bara sú hve mikið ol-
ían á eftir að hækka í verði heldur
einnig hversu mikið er eftir af henni.
Ráðist Bandaríkjamenn á Íran, sem
vel getur orðið á næstu tveimur miss-
erum, mun olíuverðið hækka gífur-
lega með þeim afleiðingum sem því
fylgja fyrir þjóðarbúskap okkar.
Það er kominn tími til að við Ís-
lendingar mörkum okkur stefnu í
orkumálum, ekki einungis vegna
þeirrar orku sem við viljum virkja og
selja heldur einnig vegna þeirrar
orku sem við verðum að kaupa.
MISSKIPTING Í HEILSUGÆSLU
Ákveðið misrétti virðist vera inn-byggt í hið félagslega heilbrigð-
iskerfi á Íslandi. Þar er fólki mismun-
að eftir efnum og sjúkdómum. Í
viðtali við Freystein Jóhannsson í
Morgunblaðinu á sunnudag segir
Rúnar Vilhjálmsson, prófessor í
heilsufélagsfræði, að rannsóknir sín-
ar hafi leitt í ljós að mikill munur sé á
milli þjóðfélagshópa hvað sem líði
stjórntækjum til að jafna út kostn-
aðarbyrðar. Hann segir að hlutfall
heilbrigðisútgjalda af heimilisút-
gjöldum sé hæst hjá tekjulágum, fötl-
uðum og öldruðum og fólki á aldrin-
um 18 til 24 ára.
Rúnar bendir einnig á að útgjöld
einstaklinga vegna heilbrigðisþjón-
ustu hafi aukist á undanförnum árum.
Árið 1987 námi þessi útgjöld einum
hundraðshluta af vergri þjóðarfram-
leiðslu, en árið 2004 var hlutfallið
komið upp í 1,7 hundraðshluta.
Hann segir að almennt hafi kaup-
máttaraukning í samfélaginu valdið
því að þessi aukning hafi ekki dregið
úr aðgengi fólks að heilbrigðiskerf-
inu. „Þetta er meðaltalsmyndin,“ seg-
ir Rúnar, „en hækkunin hefur auðvit-
að komið illa við þá, sem ekki hafa
notið kaupmáttaraukningarinnar til
fulls og þá tölum við iðulega um sömu
hópana; aldrað fólk, atvinnulausa, ör-
yrkja, langveika og láglaunafólk.“
Rúnar bendir einnig á ákveðnar
mótsagnir í sambandi við verðstjórn-
un og niðurgreiðslu lyfja. „Krabba-
meinslyf eru svokölluð stjörnumerkt
lyf og kosta sjúklinginn ekkert,“ seg-
ir Rúnar. „Hins vegar taka hjarta- og
æðasjúklingar þátt í kostnaði við sín
lyf, þó svo að hjarta- og æðasjúkdóm-
ar séu algengustu dánarorsakir Ís-
lendinga. Þá þurfa einstaklingar með
geðræn vandamál að taka þátt í
kostnaði við sín lyf, nema þegar um
sterkustu geðlyfin er að ræða.“
Það er ekki eðlilegt að fólki sé mis-
munað með þessum hætti í kerfinu og
það fari eftir sjúkdómum hversu mik-
inn kostnað sjúklingar þurfi að bera.
Fólk gerir aðrar og meiri kröfur til
heilbrigðiskerfisins á Íslandi.
Hér er á ferðinni mál, sem þarfnast
endurskoðunar. Hér geta Jóhanna
Sigurðardóttir félagsmálaráðherra
og Guðlaugur Þór Þórðarson tekið
höndum saman. Það er ekki eðlilegt
að sjúklingar séu dregnir í dilka,
hvort sem það er eftir efnum eða
sjúkdómum. Full ástæða er til að fara
ofan í saumana á því hvort of langt
hafi verið gengið í gjaldtöku, en eins
þarf að gera heilbrigðiskerfið að-
gengilegra hverjum og einum. Ein af
niðurstöðum Rúnars er að fólk leiti
síður til læknis ef það þekkir ekki
heimilislækninn sinn. Það er hins
vegar ekki hægt að verja það að þeir,
sem minnst mega sín í samfélaginu
beri þyngstu byrðarnar. Það var ekki
markmiðið í upphafi og fyrst svo er
orðið hefur eitthvað farið alvarlega
úrskeiðis.
Einar Sigurðsson.
Styrmir Gunnarsson.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
Áhverju ári hinn 11. nóv-ember kl. ellefu f.h.minnast Ástralar þeirrahermanna sinna sem lát-
ið hafa lífið á vígvöllum erlendis.
Ástralar hafa tekið þátt í einum
átta meiri háttar styrjöldum – allt
frá Búastríðinu og heimsstyrjöld-
unum tveimur, Kóreu og Víetnam,
til Afganistans og Íraks. Allt í von
um stuðning frá Bretum eða
Bandaríkjunum síðar meir ef á
þyrfti að halda.
Að margnýta vatnið
Vorið stökk hjá og sumarið hefur
gengið í garð með tilheyrandi
þurrkum, roki og sólskini. Vart er
talað um annað en vatn, jafnt í fjöl-
miðlum sem meðal manna – eða öllu
heldur vatnsskort, enda sjöunda
þurrkárið í gangi. Tveir þriðju af
ræktuðu landi Ástralíu eru nú op-
inberlega yfirlýst þurrkasvæði.
Sumir reyna að hughreysta fólk
með því að tala um að plágurnar
komi sjö sinnum í röð og áttunda
árið hljóti að færa regn – en hvað þá
með tólf ára gömul börn í Drottn-
ingarlandi sem hafa aldrei séð
regn? Ávaxtabændur eru sérlega
illa settir vegna vatnsskorts og
margir sem hafa ræktað grænmeti
heima við hafa nú gefist upp við
slíkt vegna mjög strangra vökv-
unarskilyrða. Svona löng þurrka-
tímabil eru ekki óþekkt fyrirbæri
hér í álfu en alvara þessara þurrka
er meiri en nokkru sinni fyrr. Aldr-
aður þulur sem man skelfilega
þurrka á árunum eftir 1930 spáir
flóðum í Narrabri (8.000 manna bæ
í Nýju Suður-Wales) í lok nóv-
ember. Vonandi rætist það. Það er
fátt eins dapurlegt og að horfa á
græna akra skrælna niður smátt og
smátt.
Fljótandi gull
Fólk leggur óspart höfuðið í
bleyti til að finna upp ráð og aðferð-
ir til að spara vatn. Alríkisstjórnin
hefur veitt 400 milljónum ástr-
alskra dala til vatnssparandi að-
gerða víða um álfuna. Hér í kjör-
dæminu Parkes í Nýju Suður-Wal-
es eru ráðagerðir um að bjarga 145
milljónum lítra af vatni árlega með
slíkum aðgerðum. Sem dæmi má
nefna að safna regnvatni af þökum
skólahúsa í vatnstanka tengda
áveitum, efla meðvitund almenn-
ings um verðmæti vatns, margnota
vatn og það eitt að setja gervigras á
grasflöt fyrir keiluleik sparar 4
milljónir lítra af vatni á ári. Vita Ís-
lendingar hve vel þeir þurfa að
vernda hið fljótandi gull sitt í fram-
tíðinni?
Af sem áður var
Útlitið er vægast sagt ekki gott í
landbúnaðarmálunum. Bregðist
vetraruppskeran nú í lok ársins
hefur það í för með sér hækkandi
verðlag á matvöru, grænmeti og
ávöxtum. Ýmis teikn eru á lofti um
vaxandi verðbólgu sem nú er um
það bil 3%.
Alríkisstjórnin býður bændum
allt að 170 þúsundum ástralskra
dala ef þeir vilji hætta búskap og
hverfa af jörðum sínum. Kveður
þetta gera þeim kleift að hætta bú-
skapnum með reisn. Gerir stjórnin
ráð fyrir að einir þúsund bændur
velji þennan kost. Hins vegar geta
bændur vart gert ráð fyrir að nokk-
ur vilji kaupa, hvorki hús þeirra né
jörð og þessi upphæð dugir skammt
við kaup á húsnæði í borg. Baðm-
ullin þarf mikið vatn, en það þurfa
vínberin líka. Rætt hefur verið um
að flytja búskapinn frá hinu þurra
suðri til norðurhluta álfunnar þar
sem vætan er meiri, en Bænda-
flokkurinn (The National Party),
sem situr í alríkisstjórninni með
Frjálslynda flokknum, er ekki of
hrifinn af slíkum hugmyndum.
Ástralar hafa verið seinir að átta
sig á því að það er einfaldlega ekki
lengur hægt að stunda hér land-
búnað á Englandsvísu eins og gert
hefur verið sl. 200 ár. Næringarefni
í jarðveginum eru miklu minni en
gert var ráð fyrir, auk þess sem of-
beit, veðrun, saltmyndun og þurrk-
ar af mannavöldum eru alvarleg
vandamál. Á árinu 1962 voru land-
búnaðarvörur 62% af útflutningi
Ástralíu en eru nú 14%. Á sama ári
unnu 10,3% við landbúnað en nú að-
eins 3,1%. Greinilega þarf að taka
landbúnaðinn til endurskoðunar.
Leiðtogafundur Asíu
og Kyrrahafsríkja
APEC-ráðstefnan var haldin í
Sydney í september sl. við mikla at-
hygli fjölmiðla. Bob Hawk fyrrum
forsætisráðherra Verkamanna-
flokksins átti hugmyndina að stofn-
un APEC og Keating, sá sem tók
við af honum sem forsætisráðherra
sama flokks, raungerði hana. 60%
af útflutningi Ástrala fer til Asíu –
kol, járn, úraníum o.s.frv. svo þetta
var góð hugmynd og mikilvægt
skref til að styrkja samstöðu þess-
ara þjóða.
John Howard núverandi for-
sætisráðherra hafði vonað að þessi
atburður myndi styrkja
stjórnmálaaðstöðu hans, en sá
draumur rættist ekki. Samt birtust
myndir af honum með mörgum
helstu leiðtogum heims á forsíðum
flestra blaða þá daga sem ráð-
stefnan stóð yfir.
Forseti Kína sem kom á ráð-
stefnuna hóf heimsókn sína með
ferð til Vestur-Ástralíu þar sem gíf-
urlegur námurekstur er og mikill
hluti jarðargæðanna er fluttur út til
Kína. Forsetinn heimsótti líka fjár-
bónda og virtist blanda sér meira
meðal fólksins en aðrir leiðtogar.
Hin gífurlega öryggisgæsla kring-
um forseta Bandaríkjanna ofbauð
mörgum. Miðborg Sydney var
meira og minna lokuð almenningi
og þar var afar strangt eftirlit. Áttu
fréttamenn erfitt með að komast
ferða sinna, veitingahúsum og
kaffihúsum var lokað eða þau stóðu
tóm.
Meðlimir í frægum gamanþætti
(„Chaser – war on everything“ eða
„Stríð á hendur öllu“) á ABC-sjón-
varpsstöðinni settu strik í reikning-
inn. Þátttakendur hans dulbjuggu
sig sem kanadíska vélhjólagrúppu
og var einn klæddur sem Bin Lad-
en með skegg og tilheyrand
komust mjög nærri bústað
forseta í Sydney áður en ör
isgæslan tók við sér og bar
um leið um heiminn. Bush f
fór ekki í grafgötur með stu
sinn við John Howard í kom
kosningum, enda lofar Kev
leiðtogi Verkamannaflokks
taka ástralska hermenn he
Írak við fyrsta tækifæri, ve
kosinn næsti forsætisráðhe
Ástralíu.
„Doktor dauði“
Heilbrigðiskerfið er ofar
baugi þessa dagana. Gífurl
skortur er á læknum og hjú
fræðingum hér í álfu. Um þ
4.000 erlendir læknar starf
alíu, þar af um 1.500 á sjúk
í NSW. Læknar erlendis fr
gegnum mikið skriffinnsku
ur en þeir fá vinnu. Mörgum
siðlaust að taka lækna frá A
Afríku þar sem þeirra er en
þörf en hér og sé tekið dæm
Narrabri þá er hægt að kom
tannlæknis sem er frá Paki
lækna sem eru frá Kína eða
des.
Sagan af indverska lækn
Haneef barst um heiminn o
gífurlegu hneyksli. Hann v
aður um að hafa vitað um o
stoðað við sprengjutilræðið
út um þúfur í Skotlandi me
lána frænda sínum símkort
Eftir margra daga fangelsi
yfirheyrslur voru allar ákæ
felldar niður og Haneef fór
Sat Kevin Andrews ráðher
flytjendamála uppi með skö
hattinum.
Haneef vill koma aftur ti
en Andrews veltir enn fyrir
hvort hann eigi að gefa hon
vegabréfsáritun. Eftir allt
húllumhæ með Haneef er f
tortryggið í garð útlendu læ
var það reyndar fyrir eftir
reynslu af einum sem fékk
urnefnið „doktor dauði“ en
úr landi. Reyna yfirvöld í D
ingarlandi að fá hann fram
frá Bandaríkjunum en það
hægt því maðurinn finnst e
Hörmung heilbrigðiske
Ekki er ástandið betra á
tannlæknaþjónustu. Í NSW
200.000 manns á biðlista til
ast til tannlæknis. Þetta er
fólk sem hefur ekki efni á a
og getur fengið þjónustuna
mestu fría hjá þeim sem er
Keppinautar John Howard (t.v.), forsætisráðherra Ástralíu, hei
Kevin Rudd, nýjum leiðtoga Verkamannaflokksins. Rudd er spáð
væntanlegum þingkosningum.
Loforð og lygar
FRÉTTABRÉF
Sólveig Kr. Einarsdóttir
skrifar frá Ástralíu