Morgunblaðið - 21.12.2007, Page 36

36 FÖSTUDAGUR 21. DESEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
VIÐVARANDI viðleitni nor-
rænu ríkjanna til að fyrirbyggja
vandamál í þróunarríkjunum
styrkir fátæk ríki og skilar mun
betri árangri en aðgerðir þjóðland-
anna hvers fyrir sig. Brýnt er að
styrkja enn frekar aðgerðir til að
hindra umhverfisslys í þróunarríkj-
unum.
Ráðherrar sem bera ábyrgð á
þróunaraðstoð vilja leggja niður
Norræna þróunarsjóðinn (NDF)
sem hingað til hefur unnið á skil-
virkan hátt. Því á samkvæmt áætl-
un að vera lokið fyrir 2013, en
stefnt er að því að ljúka þeim
verkefnum sem þegar eru hafin.
Um þessar mundir eru þróun-
arríkin að endurgreiða lán sem þau
hafa fengið hjá sjóðnum. Markmið
hans var að stuðla að efnahagslegri
og félagslegri upp-
byggingu með lán-
veitingum á hag-
stæðum kjörum.
Ráðherrarnir gátu
ekki náð sam-
komulagi um að
leggja fram aukið
fjármagn til sjóðsins
og kusu þess í stað
að hætta að fjár-
magna rekstur hans.
Þetta er athyglisvert,
því þörfin fyrir
stuðning eykst í þró-
unarríkjunum, ekki
síst stuðning til þess að fyr-
irbyggja umhverfisvanda sem
tengist hlýnun jarðar. Þróun-
arríkin skortir fármagn til þess.
Áhyggjur fara vaxandi af því að
loftslagsbreytingarnar séu mun ör-
ari en spáð var og með mun alvar-
legri afleiðingum fyrir fátæk ríki
sem standa höllum fæti í umhverf-
ismálum. Með samstöðu stjórn-
málamanna á Norðurlöndum er
hægt að koma í veg fyrir umhverf-
isslys, m.a. af völdum loftslags-
breytinga sem ekki síst þróun-
arlöndin standa andspænis.
Þekking norrænna stofnana á sviði
umhverfismála og fjármagns-
streymi frá Norræna
þróunarsjóðnum geta
verið nauðsynleg und-
irstaða í slíkum aðgerð-
um. Þær myndu einnig
styrkja norrænt sam-
starf og því væri miður
ef við Norðurlandabúar
misstum af því tæki-
færi til að vera braut-
ryðjendur og sýna um-
heiminum hvers við
erum megnug.
Sú þróunarhjálp sem
þegar hefur verið veitt
er þeim skilyrðum háð
að þróunarríkin verði að end-
urgreiða lánin, alls um einn millj-
arð evra. Þetta fjármagn ætti að
verða eftir í þessum fátæku ríkj-
um, til þess að koma í veg fyrir
frekari umhverfisvanda sem fylgir
loftslagsbreytingum. Breytingar
sem að mestu leyti eru af völdum
iðnríkjanna grafa undan hags-
munum fátækra ríkja og til lengri
Þekking Norðurlanda getur
hjálpað þróunarlöndunum
Jan-Erik Enestam skrifar um
Norræna þróunarsjóðinn
Jan-Erik Enestam
FÁKEPPNI einkennir íslenskt
viðskiptalíf. Keppinautar læra rétta
hegðun, samráð er óþarft og neyt-
endur borga. Sú regla virkra mark-
aða, að seljendur birti verð sitt og
neytendur meti tilboð þeirra, þjón-
ustu og gæði, virkar
þá varla. Lánamark-
aður er engin und-
antekning. Breytingar
á kjörum eldri íbúða-
lána minna á það því
vextir þess fjár sem
aflað var til þessara
lána hafa ekki hækkað.
Bankar hafa veitt
íbúðalán sín langt um-
fram skynsamleg hlut-
föll, oft án þess að lán-
taki stæði í
íbúðakaupum. Slíkt er
í raun úttekt eigin fjár
til eyðslu, vegna auðsáhrifa. Afleið-
ing af græðgi banka er ofmat eigna
og of miklar skuldir heimilanna.
Sérkenni íslenskra banka er tvö-
falt kerfi óverðtryggðra og verð-
tryggðra skuldbindinga. Þetta
veldur sveiflum á vaxtakostnaði í
verðbólgu, fremur en við breyt-
ingar á framboði og eftirspurn.
Sveiflnanna gætir síðan í fjárhag
heimila og fyrirtækja. Vextir
óverðtryggðra lána fylgja stýri-
vöxtum Seðlabankans en vextir
verðtryggðra lána vöxtum á verð-
bréfamarkaði. Helstu vextir fylgja
þannig ólíkum grunnvöxtum. Þegar
almenn verðtrygging var tekin upp
1979 hafði vaxtafrelsi ekki komist
á. Vextir verðtryggðra lána voru
því ákveðnir af Seðlabankanum
eins og aðrir vextir. Þeir voru al-
mennt breytanlegir og var það
einnig látið gilda um verðtryggð
lán. Breytanleiki vaxta hélst þegar
vaxtafrelsið tók við. Árið 1989 var
Seðlabankanum veitt heimild til að
ákveða að vextir verðtryggðra lána
skyldu vera fastir, en sú heimild
var ekki nýtt. Vextir markaðs-
verðbréfa eru þó almennt fastir,
s.s. vextir spariskírteina og hús-
bréfa. Með húsbréfum buðust
heimilum í fyrsta sinn lán með
föstum markaðsvöxtum. Í nálægum
löndum eru vextir langtímalána
ýmist fastir eða breytanlegir. Í
Bretlandi eru breytanlegir vextir
af húsnæðislánum mjög algengir
en aftur á móti óalgengari í Banda-
ríkjunum og Þýskalandi. Óþarft er
að vextir af verðtryggðum lánum
séu breytanlegir, því verðtrygg-
ingin eyðir óvissu vegna verðbólgu.
Ástæða er til að fara með gát því
verðtrygging endurreisti sparnað.
En það hvernig verð-
tryggingu er beitt má
endurmeta. Hún leiðir
til þess að lántakandi
tekur einn á sig alla
verðbólguáhættu en
lánveitandi er alveg
laus við hana. Lán-
veitendur áskilja sér
líka rétt til einhliða
vaxtabreytinga, sem
ekki er þörf á. Loks
gilda gjaldskrár
þeirra einhliða um
tengd gjöld. Hinir
voldugu bankar ætla
sér einhliða allan rétt. Breytanlegir
vextir verðtryggðra lána leiða til
þess að lántakandi getur ekki áætl-
að vexti sína og séð hvort hann
getur greitt þá. Þetta er því alvar-
legra sem lánstíminn er lengri, en
löng lán í krónum eru einmitt verð-
tryggð. Stjórnvöld komu verð-
tryggingu á og bera ábyrgð á þró-
un hennar. Þar sem hömlur hafa
verið afnumdar og innlendur lána-
markaður tengst erlendum má
þrengja reglur um verðtryggingu,
þótt ekki sé ástæða til að banna
hana. Nú er tímabært að einungis
verði leyfðir fastir vextir af verð-
tryggðum lánum. Eins má lengja
lágmarkslánstíma þeirra. Eft-
irspurn eftir verðtryggðum lánum
mun dvína og meira mun stuðst við
gengisbundin lán í framtíðinni.
Gengi krónunnar mun brátt taka
leiðréttingum og verður þá kjörið
að breyta eldri verðtryggðum lán-
um í gengisbundin.
Vaxtahækkanir hafa áhrif á af-
komu flestra heimila. Félagsleg
áhrif breytanlegra vaxta íbúðalána
eru mikil. Ekki er gott að stórir
hópar verði fyrir eins sveiflum á
sama tíma. Betra er að vextir hald-
ist óbreyttir frá upphafi, enda ein
forsenda fjárfestinga. Breska leið-
in, að hafa íbúðalán með breyt-
anlegum vöxtum, veldur því hins
vegar að stýrivextir Englands-
banka eru sálarlausustu stýrivextir
veraldar og þeir svínvirka. Ekki
hefur yfirstéttin áhyggjur af því.
Ég vara við félagslegum afleið-
ingum þess að fara þá leið hér á
landi. En hún mundi svínvirka og
öðru hvoru kollvarpa fjárhag fjölda
heimila á sama tíma. Bankastjórar
sýna henni áhuga því það má þá
hagræða vöxtunum eftir þörfum í
fákeppninni. Það er líka ókostur að
með óverðtryggðum vöxtum eru
verðbætur greiddar á allan höf-
uðstólinn jafnóðum. Kostur verð-
tryggðra lána er hins vegar sá að
verðbæturnar gjaldfalla með af-
borgunum. Ísland hefur lengi verið
hávaxtaland og ekki verður breyt-
ing á því í bráð. Einstaklingar sem
hallmæla verðtryggingu ættu að
hugleiða þetta vel. Hún er síður en
svo til óþurftar.
Bankastjórar ættu öðru hvoru að
líta í spegil. Ekki er nóg að setja
bæði á sig belti og axlabönd, menn
þurfa líka að fara í buxur. Vilji
bankar njóta trausts á íbúða-
lánamarkaði þurfa þeir að sjá sig
sjálfa eins og aðrir sjá þá. Einhliða
skilmálar endurspegla fákeppni og
græðgi stjórnenda, sem hvattir eru
með óhóflegum kaupréttarsamn-
ingum og sjá venjulegar fjöl-
skyldur sem gróðatækifæri en ekki
viðskiptavini. Íbúðalánasjóður hef-
ur hlutverki að gegna á meðan.
Framundan eru viðsjárverðir
tímar. Óvissa mun skapast um
verðmæti kauprétta eins og annað.
Munu bankar þá velta útlánatöpum
yfir á hina skilvísu með einhliða
gjaldskrám og vaxtahækkunum?
Og dugi það ekki, munu þeir þá
vænta aðstoðar úr sameiginlegum
sjóðum þeirra sem síðustu misserin
hafa í raun borgað kauprétti
þeirra?
Verðtrygging,
kaupréttir og velferð
Ragnar Önundarson skrifar
um vexti og verðtryggingu »Ekki er gott að stórirhópar verði fyrir
eins sveiflum á sama
tíma. Betra er að vextir
haldist óbreyttir frá
upphafi, enda ein for-
senda fjárfestinga
Ragnar Önundarson
Höfundur er viðskiptafræðingur
og bankamaður.
smáauglýsingar
mbl.is
Slökkvilið
Höfuðborgarsvæðisins
Æskilegt er að setja reglur
um kerti og kertaskreytingar
á vinnustöðum og að þær
séu öllum starfsmönnum vel
kynntar. Aldrei má skilja eftir
logandi kerti eða
kertaskreytingu í mannlausu
herbergi s.s. í fundarherbergi
eða á kaffistofu vinnustaðar.
Munið að
slökkva á
kertunum
i