Morgunblaðið - 16.02.2008, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 16. FEBRÚAR 2008 29
Með nýjum heilbrigð-islögum hefur Land-spítalinn verið skil-greindur sem
aðalsjúkrahús landsins og há-
skólasjúkrahús, sem veitir sér-
hæfða sjúkrahúsþjónustu fyrir
alla landsmenn og almenna
sjúkrahúsþjónustu fyrir íbúa höf-
uðborgarsvæðisins.
Vitanlega voru um það skiptar
skoðanir meðal almennings og
starfsmanna spítalanna, hvort
sameina ætti sjúkrahúsin í
Reykjavík árið 2000. En meg-
inröksemdin fyrir sameiningunni
var, að nú yrði stofnað til nútíma-
legs háskólasjúkrahúss, sem stæði
undir nafni á alþjóðavísu, hvað
varðaði stærð, fjölbreytilega þjón-
ustu og vísindalegan grundvöll.
Það var þessi sýn, sem olli því að
langflestir læknar snerust til
fylgis við sameininguna. Starfs-
menn spítalanna og allur almenn-
ingur skildi líka þörfina fyrir nýja
spítalabyggingu, sem leysti af
hólmi úreltar og óhagkvæmar
byggingar, og aðbúnaður sjúk-
linga yrði í samræmi við kröfur
tímans og aðstæður í landinu..
Hvað er háskólaspítali – þurf-
um við háskólasjúkrahús?
Háskólaspítali veitir fjölbreytta
þjónustu í flestöllum við-
urkenndum sérgreinum lækn-
isfræðinnar, en leggur jafnframt
áherslu á kennslu, rannsóknir og
þróun. Þjónusta við sjúklinga,
kennsla og rannsóknir eru þannig
samþætt í starfi háskólasjúkra-
húss. Slík samþætting hefur í för
með sér markvissa öflun, varð-
veislu og miðlun þekkingar, sem
leiðir til bætts árangurs í meðferð
sjúklinga. Læknar og aðrir starfs-
menn Landspítalans eiga stóran
hlut í árlegu vísindaframlagi Há-
skóla Íslands, ef það er metið á
alþjóðlega vísu með fjölda og
gæðum birtra greina á við-
urkenndum vettvangi. Háskóli Ís-
lands kemst ekki í röð 100
fremstu háskóla heims nema með
atbeina heilbrigðisgreinanna.
Mörg öflug fyrirtæki hafa sprottið
upp úr frjóu sambýli spítala og
háskóla og veita þúsundum Ís-
lendinga atvinnu. Vörur tengdar
heilbrigðisgreinum eru lang-
stærsti hluti útflutnings Íslend-
inga á hátæknivarningi.
Í hinu íslenska fámenni er aug-
ljós nauðsyn að sameina alla
krafta og þekkingu. Á þeim for-
sendum ákváðu framsýnir leiðtog-
ar þjóðarinnar að byggja upp nýtt
og nútímalegt háskólasjúkrahús á
sameiginlegri lóð Landspítalans
og Háskóla Íslands við Hring-
braut.
Rökin fyrir staðarvalinu voru
eftirfarandi:
1. Staðsetning við Hringbraut
var langódýrasti kosturinn vegna
alls þess nýtilega húsnæðis, sem
þar er fyrir.
2. Tengsl Landspítala við Há-
skóla Íslands eru mikilvæg og
munu vaxa með nábýli.
3. Við Hringbraut var nægilegt
rými til uppbyggingar. Víða er-
lendis, t.d. í Osló og Stokkhólmi
eru nýir spítalar byggðir þéttar
og hærra á flatareiningu en fyr-
irhugað er við Hringbraut.
4. Margir töldu æskilegt að efla
miðbæjarlíf.
Er Landspítalinn of stór?
Landspítalinn er mjög fyr-
irferðarmikill í íslensku heilbrigð-
iskerfi. En íslenskt heilbrigð-
iskerfi er örsmátt á mælikvarða
nágrannaþjóðanna. Sem háskóla-
spítali er Landspítalinn því lítill.
Margar sérgreinar eru tæpast
nógu stórar til að marktækur ár-
angur náist í fræðastarfi, þótt góð
þjónusta sé veitt á flestöllum svið-
um. Það væri glapræði að sundra
sérfræðikröftum íslenskra heil-
brigðisstarfsmanna og sólunda
fjármunum almennings með því
að skipta spítalanum á ný í örein-
ingar. Sem kennslustofnun annast
Landspítalinn fræðslu og þjálfun
um 1100 nemenda á ári og er
þannig ein stærsta menntastofnun
landsins. Vegna hratt vaxandi
þekkingar og aukinnar sérhæf-
ingar í heilbrigðisgreinum hafa
háskólasjúkrahús víðast farið
stækkandi. Landspítalinn er ekki
of stór.
Markmið með
nýbyggingu Landspítala
Höfuðmarkmið með nýbyggingu
er að auka gæði og öryggi þjón-
ustunnar. Starfsemi spítalans er
nú á 16 stöðum á höfuðborg-
arsvæðinu í 100 húsum. Mörg
þeirra eru viðbyggingar við eldri
hús eða bráðabirgðahús, sem hafa
staðið miklu lengur en í upphafi
var ætlað. Meginstarfsemin bæði
við Hringbraut og í Fossvogi er í
húsum, sem hönnuð voru fyrir
meira en hálfri öld fyrir sjúkra-
hússtarfsemi, sem var gjörólík
þeirri, sem nú er stunduð svo að
ekki sé minnst á starfsemi, sem
er fyrirsjáanleg í næstu framtíð.
Engin leið er að veita sjúkling-
um ásættanlega þjónustu í þess-
um húsakosti. Í annan stað er í
hönnunarforsendum hins nýja
sjúkrahúss mælt svo fyrir, að
hagsmunir sjúklingsins skuli
ávallt í fyrirrúmi. Í
því felst m. a. að
sjúkrastofur skuli
vera einbýli, um-
hverfi hlýlegt, góð
aðstaða fyrir að-
standendur og
greiður aðgangur
að upplýsingum. Í
þriðja lagi skal
spítalinn vera góð-
ur vinnustaður, sem
dregur að starfs-
fólk. Tilfinnanlegur
skortur er á fag-
lærðum og ófag-
lærðum starfsmönnum í heilbrigð-
isþjónustu hér á landi eins og
víðast í vestrænum ríkjum. Án
verulegra umbóta í starfsumhverfi
á spítalanum er ekki líklegt að úr
rætist á næstunni. Fjórða mark-
miðið er hagræðing og aukin skil-
virkni. Reynsla erlendis sýnir, að
spara má 8-10% árlegs rekstr-
arkostnaðar með því að flytja
starfsemi úr gömlu húsnæði í
húsakynni, sem hönnuð eru með
gagnreyndri þekkingu nútímans.
Þar að auki lýkur sameining-
arferli sjúkrahúsanna í Reykjavík
með nýbyggingunni – eiginlegu
háskólasjúkrahúsi. Í því felst aug-
ljós viðbótarhagræðing. Ætla má,
að af 33 milljarða rekstri gæti ár-
legur sparnaður numið a.m.k. 3
milljörðum. Þetta skýrist einkum
af bættum starfsaðstæðum og
aukinni sjálfvirkni. Mestu varðar
þó, að öryggi sjúklinga stóreykst.
Bandaríska eftirlitsstofnunin
Institute of Medicine hefur sýnt
að við nútímalegar aðstæður
fækkar mistökum við lyfjagjafir
um 30% og spítalasýkingum um
11%. Upplýsingaöflun og varð-
veisla verður öruggari og for-
sendur einkalífs eru virtar með
einbýli sjúklinga.
Á undanförnum mánuðum hafa
fjölmargir starfsmenn spítalans
unnið með arkitektum og verk-
fræðingum danska fyrirtækisins
C.F. Möller, sem hlutskarpast
varð í samkeppninni im skipulags-
hönnun sjúkrahússins. Í þeirri
samvinnu hafa þróast snjallar og
framsæknar lausnir, sem þjóna
vel framangreindum markmiðum.
Hvað er framundan?
Það er til mikils að vinna, ef
hraðað verður svo sem unnt er
þeim nýbyggingaráformum, sem
kynnt hafa verið. Það fer saman,
að almenningur og starfsmenn
bíða óþreyjufullir eftir kynningu á
næstu áföngum uppbyggingar og
að aðilar vinnumarkaðarins hafa
kallað eftir auknum opinberum
framkvæmdum. Hagkvæmur, al-
þjóðlega samkeppnisfær háskóla-
spítali, sem er hornsteinn heil-
brigðisþjónustu í landsinu, leysir
af hólmi úreltar og óhagkvæmar
byggingar, býr sjúklingum stór-
bættar aðstæður, bætta þjónustu
og aukið öryggi er framtíðarsýn,
sem allir landsmenn geta samein-
ast um.
Hvað miðar uppbygg-
ingu Landspítalans ?
Eftir Guðmund Þorgeirsson
og Þórð Harðarson
»Engin leið er að
veita sjúklingum
ásættanlega þjónustu í
þessum húsakosti.
Guðmundur
Þorgeirsson
Höfundar eru prófessorar við
læknadeild Háskóla Íslands og yf-
irlæknar á Landspítala.
Þórður
Harðarson
Fyrirhugað byggingarsvæði Landspítalans og Háskóla Íslands.
lega þarf að bora holur til þess að komast að
því hvort það sem þar er undir sé nýtanlegt.
En ef menn geta tekið ákvörðun um það að
viðkomandi svæði eigi annaðhvort að vera
orkunýtingarsvæði eða verndarsvæði segir
það sig sjálft að það væri miklu skynsamlegra
að fá þá ákvörðun og þá meira afgerandi,“
segir hann
Hann bendir á að með breytingu á skipu-
lagslögum, sem nú séu til umfjöllunar á Al-
þingi, sé verið að setja inn nýtt skipulagsstig,
landsskipulagið. Með því mun Alþingi geta
tekið fram fyrir hendurnar á sveitarstjórnum
og getur tekið ákvarðanir um nýtingu eða
verndun ákveðinna svæða. „Þá er verið að
færa inn á Alþingi umræðu um grundvall-
arspurningar, en eins og lagaramminn hefur
verið hingað til, eru nokkur mál nánast í sjálf-
heldu. Nærtækast er að skoða Norðlingaöld-
una eða Langasjó sem eru í ákveðinni sjálf-
heldu í skipulagi, vegna þess að lagaramminn
er ekki nægilega skýr og ríkisvaldið hefur
ekki haft nægjanlega skýr lagatæki til þess að
taka fram fyrir hendurnar á sveitarstjórnum,“
segir Árni.
Því megi hins vegar líka velta fyrir sér hvað
geti réttlætt það að landsstjórnin taki fram
fyrir hendur á sveitarstjórnum í ákvörðunum
um nýtingu eða verndun svæða. Reiknað sé
með því að þingsályktun verði samþykkt um
landsskipulagið og því gæti Alþingi komið
með afgerandi niðurstöður á borð við þær að
flugvöllur verði í Vatnsmýri, Kerlingarfjöll
verði verndarsvæði og Hengilssvæðið verði
orkuvinnslusvæði.
n gerir athugasemd við það. En síðan
framkvæmdin hefur farið rétt í gegnum
lið og kemur að framkvæmdinni sjálfri,
r fólk.“
egt að fjallað sé fyrr um mál
tt eru það sveitarstjórnir sem taka
ðanir um framkvæmdir. Árni segir að
gt væri að færa umfjöllun um þær
r í skipulagsferli. „Það sem skiptir meg-
er að fá umræðuna um grundvall-
n á fyrri stigum,“ segir hann. Árni
á að það að bora eina rannsóknarholu
m það bil 120 milljónir króna. „Vissu-
m að sama málinu
Árvakur/ÞÖK
»Eistar lýstu yfir sjálfstæði 24.febrúar 1918 og var fyrsta
stjórnarskrá lýðveldisins samþykkt
árið 1920.
»Landið var síðan sjálfstættþangað til Sovétmenn tóku yfir
Eistland, Lettland og Litháen með
Molotov-Ribbentrop-samningnum
við nasista árið 1939 um skiptingu
Austur-Evrópu.
»Sovétmenn hernámu Eistland íkjölfarið í júní 1940 og fólu
samningarnir í sér að nasistar tóku
yfir stærsta hluta Póllands.
»Á valdaskeiði Míkhaíls Gorbat-sjovs á níunda áratugnum tóku
vonir Eista um sjálfstæði að aukast
á ný, samhliða því sem þeir gátu
rætt á opinskáan hátt um fortíðina.
»11. febrúar 1991 lýsti Alþingiyfir stuðningi við sjálfstæði
Eistlands, Lettlands og Litháens.
»Hreyfingin í átt að sjálfstæði íEistlandi hafði þá risið með
auknu málfrelsi allt frá árinu 1988.
»Eistar lýstu yfir sjálfstæði 20.ágúst 1991 í kjölfar valdaráns-
ins í Moskvu 19. ágúst, sem stóð yf-
ir í þrjá daga.
»Sama dag var sovéskum skrið-drekum og hervögnum ekið inn
til Tallinn um 300 km leið frá
landamærunum, þeim var síðan
snúið við 21. ágúst.
»Þann 22. ágúst viðurkenndi Ís-land endurvakið sjálfstæði
Eista, fyrst erlendra ríkja.
»Eistar leggja mikla áherslu á
orðið endurheimt í þessu sam-
hengi, enda telja þeir sig hafa verið
svipta sjálfstæði sínu í síðari heims-
styrjöldinni.
»Þann 26. ágúst 1991 undirrit-uðu Jón Baldvin Hannibalsson
utanríkisráðherra og kollegi hans
Lennart Meri sameiginlega yfirlýs-
ingu um að ríkin tvö hefðu komið á
formlegum samskiptum að nýju.
»Við utanríkisráðuneyti landsinser nú að finna „Íslandstorg“,
sem svo var nefnt árið 1999 til að
minnast framlags Íslands til sjálf-
stæðisbaráttunnar.
Vörðuð og
grýtt leið
að frelsinu
– Hver var tilfinning fólksins
eftir að þeir voru farnir?
„Yfirgnæfandi meirihluti Eista
var mjög jákvæður í garð sjálf-
stæðisyfirlýsingarinnar, þrátt fyrir
ýmis samtök sem voru mjög á
bandi Sovétríkjanna. Fólk í slíkum
samtökum var að sjálfsögðu mjög
niðurdregið.“
Voru tilbúnir fyrir sjálfstæði
– Hvar varstu þegar lýst var yf-
ir sjálfstæði 1991?
„Ég var sautján ára gamall, bjó
í Tallinn, þar sem ég starfaði á út-
varpsstöð. Ég man þegar ég
heyrði fyrst af valdaráninu í
Moskvu. Dagana þrjá hafði ég gott
tækifæri til að fylgjast með fram-
vindunni í Tallinn.
Andrúmsloftið var mjög tilfinn-
ingaþrungið. Þegar ljóst varð þann
20. ágúst að valdaránsmennirnir
[sem vildu snúa aftur til Sovéttím-
ans] höfðu ekki erindi sem erfiði ...
jókst bjartsýni fólksins. Sá dagur
var þrunginn tilfinningu.“
– Íslenska ríkisstjórnin lýsti yfir
stuðningi við sjálfstæði Eista,
Letta og Litháa í febrúar sama ár.
Hvaða þýðingu höfðu atburðir
mánaðarins í sjálfstæðisferlinu?
„Árið 1988 varð til mjög sýnileg
sjálfstæðishreyfing og með hverju
ári fjölgaði þeim sem tóku til máls
og ræddu möguleikann á að lýsa
yfir sjálfstæði Eistlands. Í febrúar
1991 var meirihluti Eista tilbúinn
fyrir sjálfstæði og trúði að það
gæti orðið að veruleika.
Málfrelsi jókst. Það skipti einnig
máli í þessu samhengi að eistneska
lýðveldið varð til 24. febrúar 1918.
Ástandið í Lettlandi og Litháen
var svipað, nema hvað þar kom til
átaka á milli almennings og her-
sveita Sovétríkjanna. Nokkrir
týndu lífi í þessum átökum, ólíkt
því sem var í Eistlandi þar sem
enginn týndi lífi.“
– Vladímír Pútín Rússlandsfor-
seti lætur nú af embætti. Hvernig
er sambandið við Rússa í dag?
„Það er því miður ekki virkt. Við
höfum áhuga á að efla sambandið,
en teljum okkur skynja skort á
áhuga af þeirra hálfu.“
ar. Verð-
fnan á að
agi 2011,
Tallinn
ýsa and-
n örlaga-
egar ljóst
nær?
gja daga
hófst, 19.
f því að
væru á
l Tallinn.
kuld ótta
dir ríkis-
þjóðar og
kið ótta-
hópaðist
nartálma
bygging-
akamiðla
og ræddi
horfurnar
eiddu til
ar 20.
na varð
kvu hefði
ru skrið-
nn.“
í heimsókn á níutíu ára sjálfstæðisafmælinu
ar mjög
ð“
Reuters
ATO, þar
rið 2004.