Morgunblaðið - 20.02.2008, Síða 23

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 20. FEBRÚAR 2008 23
aríkjafor-
hvarf Fid-
ðræðis á
breytinga
a ætti að
æðislegum
létt
ksins á
gn Fidels
tækifæri
sem hann
nauðsyn-
in hefur
mbótum á
ð þarlend
íkjastjórn
ra komm-
r embætt-
ndamál á
fundi í Madríd í vikunni sem leið og
stjórnin í Havana féllst þá á að láta
sjö pólitíska fanga lausa. Hún sam-
þykkti einnig að undirrita tvo
mannréttindasáttmála Sameinuðu
þjóðanna. Annar þeirra fjallar um
efnahagsleg, félagsleg og menning-
arleg réttindi en hinn um borgara-
leg og pólitísk réttindi.
Mariano Rajoy, leiðtogi stærsta
stjórnarandstöðuflokksins á Spáni,
sagði að það væri „tímaskekkja“ að
kommúnistastjórn skyldi vera við
völd á Kúbu. „Ég vona að lýðræði
verði komið á sem fyrst vegna þess
að það væri fáránlegt ef það gerðist
ekki.“
Anders Fogh Rasmussen, for-
sætisráðherra Danmerkur, sagði að
Fidels Castros yrði ekki saknað.
„Þetta getur aðeins verið skref í
rétta átt, við vonum að þetta greiði
fyrir umbótum.“
Breska stjórnin tók í sama streng
og mannréttindasamtökin Amnesty
International sögðust vona að
stjórnvöld á Kúbu létu pólitíska
fanga lausa og kæmu á umbótum
sem tryggðu mannréttindi,
Samtökin hvöttu einnig stjórn-
völd í Bandaríkjunum til að aflétta
viðskiptabanni sem sett var á Kúbu
í október 1960 eftir að eignir
Bandaríkjamanna í landinu voru
þjóðnýttar. John Negroponte, að-
stoðarutanríkisráðherra Banda-
ríkjanna, kvaðst ekki telja að við-
skiptabannið yrði afnumið á
næstunni þrátt fyrir afsögn Fidels
Castros.
Helstu frambjóðendurnir í for-
kosningunum í Bandaríkjunum
tóku í sama streng. Þeir sögðu að
það væri löngu tímabært að Fidel
Castro færi frá en viðskiptabannið
yrði ekki afnumið fyrr en lýðræð-
islegum umbótum yrði komið á.
Fidel Castro hafði verið við völd
frá árinu 1959, lengur en nokkur
annar þjóðhöfðingi í heiminum að
konungum undanskildum. Tíu
bandarískir forsetar höfðu reynt að
koma Castro frá og talið er að leyni-
þjónustan CIA hafi margoft reynt
að ráða hann af dögum. Frásagnir
af morðtilraunum CIA eru skraut-
legar, til að mynda er sagt að reynt
hafi verið að fá Castro til að kveikja
sér í vindli sem fylltur hafi verið
með sprengiefni. Fabian Escalente,
fyrrverandi lífvörður Castro, full-
yrti í viðtali við breskt dagblað að
CIA hefði reynt alls 638 sinnum að
ráða Castro af dögum.
fur á mikl-
m á Kúbu


 
 "# $
%&




 
 
   !!
"
#$%


 '
(
" !



!




 )
% *
 

 01453
6.75.
8
#9-7
>/93?>)@/9>7/
:  +
 $%
&'2%$;
+
( 
<   +
)
(*" + ,"& 
=6
+
 -&

>

<;?  +.*
= % +%*'.  
+
(*
.   +/
  0
,
1  , 3 &&
1&!& 

;

 !+
4 
'

(
A6 ,"&
!1

;;4
,
,
 
?"@1& , :"&"A  
# 8"& 

 
"  
C

,, &  C
,C
&
BB
!
 
BB
!
BBB

AC
6
  

- 
:
: 

%. 
D -!
+# #
+,

-. /0&
#
#4#5# 6"22#
2##



" 
7 +3
8  0 %   !
#     
  !
#4" " +3 #6"2#
# #+7 
2#
47# 32+7"
+7#4## 3

"&

('
*
*+
L / A

,1&K

 "! ,"&   8 
8

,
A! /

,
+
 ,"

C*
+
A

,1
 8& "& 
 


  


;;"  &1 
B*
*+A

,1
&

A!
& "  ,

 ; 

  
*
*+
A

,1
&
A &



,


 *
*+
A 
,A

,1

 !8
 & 1
 "6 ,"& 
1  !
# 8
&
*
*+
/,
&
A  
  !
 &  ; 

A!
,*
*+
6 ,"&M52   8
&  1
A!
 !"
!  N!
A

,1!

  
,
# 8"& 

1 
    ,
  C*
*+
# 8& ;+&K
"& 
  # 8


,
 

" "6 ,"& 
&&A!
6 ,"&  1&&
1 


 "@1& ,
/0
&
7* ;<
=>
. ?
!@
:



1
 !
/,



&
 +, O

 +
 

"&   & 
&&  1

 
8 8A

;=
  
  



  
-
  +
,*(,
: &  +

* u
gi í
astro
argoft
Eftir Fríðu Björk Ingvarsdóttur
fbi@mbl.is
Eitt sinn lá leið mín yfir há-lendið með litlum hópifólks, mestmegnis út-lendingum. Eftir nokkr-
ar klukkustundir var ég farin að
veita því athygli hversu ólík upp-
lifun útlendinganna virtist. Ein-
hverjir voru búnir að fá nóg eftir ör-
stutta stund; auðnirnar og það
tilbreytingarleysi sem sumir upplifa
í fjarveru mannlífs og manngerðra
þátta virtist svæfa þá þrátt fyrir að
stórkostleg náttúran blasti við á
báða bóga. Hinir voru uppnumdir af
upplifun sinni; af óendanleika
auðnarinnar, af einangruninni og
ósnertanleikanum. Sá elsti í hópn-
um – kominn yfir áttrætt – tjáði sig
lítt en hélt þó augljóslega vöku
sinni. Er bíllinn tók að renna niður í
jökulsorfið gildrag, þar sem vatns-
lítill árfarvegur gaf fyrirheit um ofs-
ann er mótað hafði svartar brekk-
urnar, vildi hann stöðva bílinn hið
snarasta. Samferðamennirnir litu
undrandi í kringum sig – það var
„ekkert“ að sjá; engan foss, engan
jökul, ekkert fjall. Ekkert nema
breiður af örsmárri og að því er virt-
ist lítilsigldri eyrarrós.
Alain Robbe-Grillet, sem lést eins
og kunnugt er í fyrradag, vissi
meira en flestir um grös. Hann varð
himinlifandi þegar hann sá hvernig
smágerð og viðkvæmnisleg eyr-
arrósin hafði skotið rótum í urðinni
og tekist að lita svartan og gljáandi
jökulruðninginn bleikan. Hann vatt
sér út úr bílnum og var léttastur
allra á fæti, enda í fyrstu sá eini sem
skynjaði það undur sem hafði átt
sér stað í þessu hrjóstruga lands-
lagi. En skynjun hans smitaði út frá
sér og loks voru allir komnir út að
taka myndir af þessum – hugs-
anlega eilífu – smáblómum. Hóp-
urinn rann saman í eitt í upplifun
sinni; ekki bara á eyrarrósinni held-
ur í lotningu aðdáanda hennar.
Robbe-Grillet hafði komið auga á
það sem aðrir sáu ekki.
Rannsókn á takmörkum
tungumáls og tjáningar
Því hefur verið haldið fram að hug-
myndasmiðir „nýju skáldsögunnar“
frönsku hafi verið knúnir áfram af
þörf til að bregðast við gamaldags
notkun á tungumálinu. Sumir telja
að skáldsaga Jean Paul Sartre,
Nausea [Ógleði] frá árinu 1938, hafi
varðað leið nýju skáldsögunnar, en
þar kemst aðalsöguhetjan að því að
tungumálið sem slíkt nýtist ekki
mannskepnunni sem beintenging
við lífið. Helstu forsprakkar nýju
skáldsögunnar, þau Nathalie
Sarraute og Alain Robbe-Grillet,
unnu út frá því að túlkun okkar á
heiminum í gegnum tungumálið,
hlyti að vera skáldskapur. Raun-
sannar lýsingar væru ekki til vegna
afstæðis allra frásagna. Þau lögðu
grunn að nýju skáldsögunni – og um
leið hinu póstmóderníska tímabili
heimssögunnar – með ritum sínum;
L’Ére du soupçon [Öld grunsemd-
anna, Sarraute ’56] og Pour un
Nouveau Roman [Í átt að nýrri
skáldsögu, Robbe-Grillet ’63). Sar-
raute, sem hafði verið að velta þess-
um hlutum fyrir sér í skrifum í hart-
nær tvo áratugi, hafnaði nauðsyn
þess að skáldsaga byggi yfir sam-
felldum söguþræði og fagnaði dauða
sögupersónunnar. Í hennar stað
boðaði hún tilkomu „efnis sem er
jafn persónueinkennalaust og blóð,
einhverskonar kviku“. Robbe-
Grillet tók fram að með hugtakinu
„nýja skáldsagan“ væri hann ekki
að reyna að búa til nýja bókmennta-
hreyfingu eða þjappa saman skil-
greindum hópi rithöfunda er ynnu á
áþekkum nótum, heldur væri „skil-
greiningin einungis heppilegur
merkimiði sem hægt væri að nota
yfir alla þá sem leituðu nýrra forma
fyrir skáldsöguna, forma sem gætu
tjáð (eða skapað) ný tengsl á milli
mannsins og umheimsins, yfir alla
þá sem væru ákveðnir í því að finna
skáldsöguna upp, eða m.ö.o. finna
manninn upp.“
Þarna skín í hugmyndafræði sem
mótaðist af uppgjöri eftirstríðs-
áranna. Öll fagurfræðileg, hug-
myndafræðileg og siðferðileg gildi
höfðu verið í uppnámi og listin sner-
ist um að henda reiður á nýrri
heimsmynd eða öllu heldur annars-
konar skynjun á heimsmyndinni og
allri þeirri óreiðu sem í henni felst.
Tími hinna hreinu lausna í listum
þar sem gerð var tilraun til að túlka
raunveruleikann og búa til eft-
irmynd hans var liðinn undir lok.
Hinum tilbúna heimi var hafnað í
viðurkenningu á tvístrun og óreiðu
– því ómótaða afli, eða „kviku“, sem
liggur að baki veruleikanum og er
sameiginlegt okkur öllum.
Það sama átti við um kvikmynda-
gerð Robbe-Grillet, ekki síst hina
frægu mynd Marienbad á síðasta
ári, en þar renna innri og ytri heim-
ur, veruleiki og dulvitund saman á
einstakan hátt.
Þegar frá leið og rit hans urðu að
skyldulesningu í háskólum var bent
á vægi tilrauna hans við að kryfja
einn stærsta vanda lista á tutt-
ugustu aldar, nefnilega kreppuna er
felst í því að feta í fótspor annarra
og bera byrðar hefðarinnar. Lorna
Sage, einn merkasti bókmennta-
kennari og gagnrýnandi síðari hluta
tuttugustu aldar í Bretlandi, sagði
að Robbe-Grillet hefði afhjúpað
nauðsyn þess að losa skáldskapinn
undan oki raunsæisstefnunnar,
hann hefði áttað sig á því að ein-
ungis þannig gæti skáldskapurinn
verið trúr veruleika samtímans.
Þáttur minninga í
menningunni
Léttfætti maðurinn er ég sá rjúka
út úr bílnum til að skoða eyrarrós-
ina í jökulgilinu fyrir tæpum þrem-
ur árum hélt ferðalaginu áfram með
mér og öðrum samferðamönnum
sínum allt inn í Nýjadal – næturstað
okkar á þessu ferðalagi. Hann var
enn léttur í spori er við teygðum úr
okkur á hlaðinu fyrir framan
skálann í síðdegissólinni, full til-
hlökkunar yfir fyrirheitum
kvöldsins í samneyti við þennan
hugsuð. En þegar Robbe-Grillet
kom inn í skálann þyrmdi yfir hann.
Byggingin, með margra manna koj-
um til hliðanna og langborðinu í
miðjunni, var nánast eftirmynd
skálans í þrælkunarbúðum sem
hann hafði verið neyddur til að
strita í fyrir Þjóðverja í stríðinu.
Við, samferðafólk hans, urðum vitni
að því er minningarnar báru hann
nærri ofurliði. Spor hans úr skál-
anum voru þung og sýndu glöggt
hversu hörmungar mannkynssög-
unnar eru íþyngjandi þeim sem hafa
upplifað þær á eigin skinni líkt og
hann, en ekki einvörðungu fyrir til-
stuðlan tungumálsins eins og við
hin.
Alain Robbe-Grillet var af kynlóð
þeirra hugsuða samtímans er upp-
lifðu hrikalegasta hildarleik nútíma-
sögu Evrópu. Þessi kynslóð er nú
óðum að týna tölunni. En í verkum
hennar býr sá vitnisburður er
reynsla þeirra knúði fram í hug-
myndafræðilegum skilningi. Hún
verður vonandi til þess að fólk muni
hvers konar umrót hverfðist í skap-
andi verkum þessarar kynslóðar og
í uppgjöri hennar við eyðileggingu
og siðferðislegt skipbrot menningar
sinnar.
Árvakur/Fríða Björk Ingvarsdóttir
Á leiðinni í Nýjadal Alan Robbe-Grillet afhjúpaði nauðsyn þess að losa skáldskapinn undan oki raunsæisstefn-
unnar, hann hafði áttað sig á því að einungis þannig gæti skáldskapurinn verið trúr veruleika samtímans.
Aðdáandi eyrar-
rósarinnar allur
»Helstu forsprakkar
nýju skáldsögunnar,
þau Nathalie Sarraute
og Alain Robbe-Grillet,
unnu út frá því að túlk-
un okkar á heiminum í
gegnum tungumálið
hlyti að vera skáld-
skapur.