Morgunblaðið - 13.04.2008, Blaðsíða 32

kvikmyndir
32 SUNNUDAGUR 13. APRÍL 2008 MORGUNBLAÐIÐ
Þ
að fyrsta sem gagntók
áhorfandann var ham-
rammur svipur, klass-
ískur og kempulegur,
sem meitlaður í ítalskan
marmara. Sjálfur sagði Heston að
hann væri með „gamalt andlit“, það
leit út eins og arfur frá glæstum tím-
um Forn-Egypta, Grikkja og Róm-
verja og hentaði stórmennum öllum;
Ben Húr, Michelangelo jafnt sem
George Taylor, geimfara framtíð-
arinnar. Skörulegur í framsögn, hár
og kraftalegur þar sem munnsvip-
urinn gaf honum öðru fremur hið
óvíga yfirbragð garpsins og gerði að
verkum að oftar en ekki gnæfði hann
yfir samleikarana. Það er sannkall-
aður sjónarsviptir að Heston.
Sjálfur minnist ég leikarans fyrst í
Boðorðunum 10 – The Ten Comm-
andments (’56), sem sýnd var í Laug-
arásbíói við fádæma aðsókn á ofan-
verðum sjötta áratugnum.
Hugsanlega hef ég séð hann fyrr,
en Móses yfirgnæfir allt annað í
fyrstu minningunum um manninn.
Ástæðan er ekki flóknari en það, að
bíógestum fannst myndin óviðjafnan-
legt meistaraverk þar sem Heston og
magnaðri kvikmyndabrellur en áður
höfðu sést drottnuðu yfir sýningunni.
Móses með sáttmálsarkirnar og
Rauðahafið opnast, það var aldeilis
sjón að sjá sem gleymist ekki, einn af
hornsteinum í uppbyggingu kvik-
myndavitundar æskuáranna.
Síðasta kvikmyndahetjan
Skörungssvipurinn gerði það m.a.
að verkum að Heston lék nánast und-
antekningarlaust hetjur og valmenni
á þessum langa og merka ferli. Það
var mannlegra og vó þyngra á metum
en átakamyndahetjur seinni tíma,
undanfari harðhausanna sem
Schwarzenegger er gjarnan tengdur
við. Dramatískari hlutverk voru
mörg og mikil í epískum stórmyndum
og Heston fór aldrei leynt með ást
sína á Shakespeare og metnaðinn að
vera tekinn í tölu alvarlegra sviðsleik-
ara. Draumum sínum lýsir hann
mætavel í sjálfsævisögunni The
Actor’s Life (E.P. Dutton 1976), sem
spannar tímabilið 1956–1976 og er
ritstýrt af Hollis Alpert, gagnrýnand-
anum góða, sem sjálfur féll frá í fyrra.
Auk Móse kom Heston við sögu
fjölmargra sögupersóna úr Biblíunni
og holdi klæddi nokkra af þekktustu
listamönnum sögunnar. Ekki alltaf af
listrænu innsæi en hreystin upp-
máluð gerði nærveru hans drottnandi
og það var meira en nóg til að hrífa
áhorfendur.
Leiðir Hestons (sem hóf kvik-
myndaleik í Pétri Gaut, áður en hann
var kvaddur til herþjónustu í síðari
heimsstyrjöldinni) og stórmyndaleik-
stjórans Cecils B. De Mille lágu fyrst
saman árið 1952 í sirkusmyndinni
The Greatest Show on Earth. Það var
aðeins fjórða kvikmyndahlutverk
hins 28 ára gamla Hestons og það
sem færði honum fótfestu á leiklist-
arbrautinni og frama í A-myndum í
Hollywood. Önnur mynd þeirra De
Milles var Boðorðin 10, sem lyfti He-
ston á stall með eftirsóttustu sam-
tímaleikurum og þar með stóðu hon-
um allar dyr opnar næstu áratugina.
Myndirnar sem tóku við næstu árin
voru blanda af vestrum, epískum
stórmyndum og stríðsmyndum sem
skildu ekki mikið eftir sig.
Árið 1958 fannst leikaranum tími
til kominn að hressa upp á ímyndina
og tók fegins hendi aðalhlutverkið í
Touch of Evil, eftir Orson Welles,
stórmeistara bandarískrar kvik-
myndagerðar. Þetta er minnisstæð
og vel gerð film noir, glæpadrama
sem gerist í mollulegum smábæ rétt
norðan við landamærin að Mexíkó.
Sjálfur fer Welles með hlutverk
slóttugs fógeta en Heston leikur
mexíkóskan foringja í eiturlyfja-
lögreglunni, kvæntan bandarískri
konu (Janet Leigh). Þau dragast inn
í sakamál í þessu slóttuga umhverfi
sem er sígildur vettvangur spilltra
átaka (No Country for Old Men).
Tvímælalaust ein athyglisverðasta
mynd Hestons sem sýnir að hann
getur leikið dauðlega menn.
Nú var komið að samstarfi Hes-
tons og hins gagnmerka Williams
Wyler og hófst með risavestranum
Víðáttan mikla – The Big Country
(1958). Útkoman var ekki í sama
gæðaflokki og Á hverfanda hveli, en
það var markmið framleiðandans.
Vestrinn er hvað minnisstæðastur
fyrir maraþon-slagsmál sveitamanns-
ins Hestons og sjóarans Gregorys
Peck, sem kljást um hylli bóndadótt-
urinnar Carrol Baker.
Næsta samstarfsverkefni þeirra
Wylers gekk aftur á móti upp með
glæsibrag. Heston lék titilhlutverkið í
Ben Húr (’59), sem byggð er á met-
sölubók Lew Wallace um svik, mann-
raunir og hetjudáðir á tímum Krists.
Myndin er stórfengleg enn þann dag í
dag og fer Heston mikinn í sígildum
atriðum og hlaut fyrir Óskars-
verðlaunin. Akademían veitti mynd-
inni 11 verðlaun, þar af öll aðal-
verðlaunin, sem var nýtt og ótrúlegt
met sem stóð óhaggað í tæp 40 ár, er
það var jafnað af Titanic.
Enn meira af hetjudáðum. Árið
1961 tók Heston að sér hlutverk
Spánverjans El Cid, sem hrakti Mára
af Íberíuskaganum yfir
Ben Húr Heston fékk Óskarinn fyrir leik sinn í Ben Húr, sem fjallar um svik, raunir og hetjudáðir á tímum Krists.
Charlton Heston er tákn
mikilleika og sakleysis
sem er löngu horfið úr bíó-
sölunum. Eftir frækinn fer-
il sem spannaði á 7. ára-
tug er hann allur.
Reuters
Á efri árum Charlton Heston var
talsmaður skotvopnaeigenda og
lengi formaður samtaka þeirra.
Frá galeiðuþræl til
Á síðustu öld urðu til
örfáar goðsagnir í kvik-
myndaheiminum, þær
gerðust vart stærri en
Charlton Heston, sem
var í áratugi ímynd
karlmennskunnar og
hetjunnar á hvíta tjald-
inu. Sæbjörn Valdi-
marsson lítur yfir far-
inn veg einnar stærstu
stjörnu kvikmyndasög-
unnar.
Þegi þú bara auminginnþinn og fáðu þér beturlaunaða vinnu,“ sagði 9 til10 ára strákur við bað-
vörð um daginn, sem reyndi án ár-
angurs að fá drenginn til að haga
sér skikkanlega í sturtuklefanum,
þar sem hann stökk um öskrandi.
Maður sem viðstaddur var sagði
mér að hann hefði nánast orðið að
beita sig hörðu til að taka ekki í
strákinn og lækka í honum rost-
ann.
Æpandi og formælandi hélt svo
strákurinn áfram að koma sér í föt-
in og ösla heim á leið. Á þeim vett-
vangi hefur greinilega gleymst að
kenna drengnum ýmislegt sem að
gagni má koma á lífsgöngunni, svo
sem að hlýða settum reglum í
sundlaugum, bera virðingu fyrir
öðru fólki og störfum þess og síðast
en ekki síst hefur gleymst að segja
drengnum frá því að til eru önnur
og þýðingarmeiri verðmæti en pen-
ingar.
Setningin sem í upphafi var vitn-
að til hér sýnir töluvert brenglað
verðmætamat. Við skulum vona að
þessum vesalings dreng auðnist að
komast með tímanum í vel launaða
vinnu, ella verður sjálfsmynd hann
varla upp á marga fiska – nema
hann læri sína lexíu „the hard way“.
Á tímum þar sem fólki er sagt
upp unnvörpum vel launuðum störf-
um, t.d. í bankageiranum, er hug-
arfar eins og sýnir sig í orðum um-
rædds drengs allt að því banvænt.
Fólk sem svona hugsar á mjög erf-
itt með að fóta sig í veruleika
þrenginga og höfnunar. En slík
tímabil koma þó ábyggilega í lífi
hvers einstaklings í einhverju
formi, auðnist honum á annað borð
líf fullorðinsára.
Hjarta mitt fylltist einhverju sem
líklega má kalla sorg, þegar ég
heyrði um þetta atvik. Mér fannst
eitthvað ömurlegt við svo harð-
svírað hugarfar barns og þá lítils-
virðingu sem hann sýnir manni sem
reynir að sinna sínu starfi á við-
unandi hátt. Reyndar er ekki und-
arlegt þótt svona „bæklun“ í hug-
arfari barna komi fram í samfélagi
þar sem allt of margt snýst um ytri
velmegunartákn en lítið hugað að
hinum innri verðmætum.
Um daginn var t.d. sagt frá upp-
sögnum fimmtán reynslumikilla
kvenna í banka. Þær voru komnar
um og yfir fimmtugt og var skipt út
vegna „ímyndar“ bankans – fyrir
yngri konur. Svo eldast þær því
miður líklega líka, tíminn hlífir eng-
um – og heldur ekki þeim sem
sögðu konunum upp, fróðlegt væri
reyndar að sjá og heyra í þeim,
hvort útlit þeirra, aldur og atgervi
stenst kröfur „ímyndar“ viðkom-
andi banka.
Þegi þú bara auminginn þinn …
eftir Guðrúnu Guðlaugsdóttur
þjóðlífsþankar