Morgunblaðið - 11.06.2008, Blaðsíða 8

8 MIÐVIKUDAGUR 11. JÚNÍ 2008 MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
FYRIR liggja drög að veglegri fjög-
urra daga goslokahátíð í Vest-
mannaeyjum í byrjun næsta mán-
aðar. Hátíðin hefst 3. júlí með
ávarpi af svölum Ráðhússins. Margt
verður á dagskrá, m.a. verður hald-
ið upp á 40 ára afmæli vatnsleiðsl-
unnar. Opnuð verður sýning á
myndum og gripum sem tengjast
þessum viðburði í sögu Eyjanna.
Morgunblaðið/Eggert
Gleði Goslokum fagnað í fyrra.
Goslokahátíð
SUMARIÐ er
komið og Sjó-
ferðir Hafsteins
og Kiddýjar hófu
áætlunarferðir
til Vigurs í gær.
Hafsteinn Ing-
ólfssonar segist
þokkalega bjart-
sýnn á sumarið í
samtali við BB.
Stöðugt hækkandi olíuverð geti þó
haft áhrif á reksturinn og einnig
segir hann ótrúlegt hve miklu muni
á farþegafjölda þegar fótbolta-
keppni standi yfir. Eyjaskeggjar í
Vigur eru bjartsýnir og segja mikið
af fugli.
Siglingar að
hefjast í Vigur
Vetur í Vigur.
HAFNARFJARÐARBÆR hefur
auglýst samkeppni um hönnun á
viðbyggingu við bókasafn Hafn-
arfjarðar og nánasta umhverfis
þess. Keppnin er haldin í samvinnu
við Arkitektafélag Íslands. Húsið
nr. 1 við Strandgötu verður stækk-
að um 1.500 m². Auk hefðbundins
bókasafns verður þar einnig hér-
aðsskjalasafn Hafnarfjarðar. Hægt
er að nálgast keppnislýsinguna á
heimasíðu Arkitektafélagsins,
www.ai.is, og á heimasíðu bæjarins.
Samkeppni
um bókasafn
STUTT
FRÉTTASKÝRING
Eftir Örlyg Stein Sigurjónsson
orsi@mbl.is
ERU íslenskir lögreglumenn of
harðhentir við fólk? Þessi spurning
hefur vaknað í þeim myndbands-
upptökum sem birst hafa af sam-
skiptum lögreglumanna við borgara
á undanförnum vikum. Nefna má
upptökur af aðgerðum lögreglu
vegna mótmæla vörubílstjóra á
Vesturlandsvegi, handtöku unglings
í 10-11-málinu svokallaða og loks
handtökuna á Patreksfirði á sjó-
mannadaginn. Almenningsálitið er
ekki lengi að koma í ljós á blogg-
síðum þegar upptökur sem þessar
birtast – og sitt sýnist hverjum. Eft-
ir atvikum eru lögreglumenn kærðir
fyrir framgöngu sína og þá kemur til
kasta ríkissaksóknara að meta kær-
urnar samkvæmt lögum og draga
lögreglumenn fyrir dóm ef ástæða
er til. Nefna skal að samkvæmt 35.
grein lögreglulaga fer ríkissaksókn-
ari með rannsókn kærumála vegna
ætlaðra refsiverðra brot starfs-
manna lögreglu. Í stuttu máli sagt
geta málin endað á fjóra vegu: kæru
er vísað frá, rannsókn er hætt, málið
fellt niður eftir rannsókn ríkissak-
sóknara og loks er heimilt að falla
frá saksókn. En sum mál þykja
þannig vaxin að gefin er út ákæra og
endað með dómi.
Ekki lögreglu að kenna
Eitt alvarlegasta mál sem varðar
kæru á grundvelli 35. gr. lög-
reglulaga kom upp árið 2006 þegar
karlmaður lenti í hjarta- og önd-
unarstoppi eftir handtöku og lést
viku síðar. En þetta var ekki lög-
reglunni að kenna samkvæmt rann-
sókn réttarmeinafræðings sem
komst að því að ytri áverkar manns-
ins væru minniháttar og hefðu ekki
átt neinn þátt í dauða mannsins.
Þvagleggsmálið svonefnda á Selfossi
er líka mál sem olli miklu umtali og
líklega munu margir hafa skoðun á
niðurstöðu ríkissaksóknara í 10-11-
málinu fyrrnefnda, hver sem hún
verður.
Tiltölulega fá meint „harðræðis-
mál“ komast í hámæli í fjölmiðlum.
Upp á síðkastið hafa krassandi You-
Tube-myndbönd átt mikinn þátt í að
varpa einstökum málum út í um-
ræðuna og spyrja má hvort fólk eigi
eftir að sjá fleiri slík myndbönd.
Jafnframt má spyrja hvort mynd-
bandagerðin sé á sinn hátt svar al-
mennings við eftirlitsmyndavéla-
væðingu lögreglunnar sjálfrar. Og
hvernig tekur lögreglan því? Önund-
ur Jónsson, yfirlögregluþjónn á
Vestfjörðum, hafði a.m.k. engar at-
hugasemdir við að handtöku-
myndbönd væru birt á netinu eftir
Patreksfjarðarmálið og þá virðist
sem 10-11-myndbandið hafi skipt
máli þegar lögreglan á höfuðborg-
arsvæðinu ákvað að senda málið til
ríkissaksóknara. Eftir sem áður tel-
ur lögregla að nauðsynlegt geti verið
að beita ákveðinni hörku við hand-
tökur og nefna má að sést hefur í
dómsniðurstöðu af umdeildu hand-
tökumáli fyrir nokkrum árum að
handtökur flokkist ekki sem „kurt-
eisisheimsóknir“. En lögreglan hef-
ur líka þurft að þola dóma fyrir
framgöngu sína og ljóst að hvert mál
þarf að meta sérstaklega.
Kannski kemur það á óvart að
undanfarin ár hefur ríkissaksóknari
tekið á móti kærum á hendur lög-
reglunni í tugatali. Hér er um að
ræða kærur samkvæmt fyrrnefndri
35. grein lögreglulaga.
Lögreglan sætir líka hörku
En það er ekki bara almenningur
sem kvartar undan meintri hörku
lögreglunnar því hún sjálf hefur ein-
mitt kvartað undan ofbeldi borgara í
sinn garð. Kemur þá enn til kasta
ríkissaksóknara að meta hvert mál
fyrir sig, að þessu sinni á grundvelli
106 gr. hegningarlaga sem fjallar
um brot gegn valdstjórninni. Og enn
kemur myndband við sögu þar sem
flutningabílstjóri sést kýla lögreglu-
mann niður þegar bílstjóramótmæl-
in voru í algleymingi. Einnig var fest
á mynd þegar lögreglumaður fékk
stein í andlit við Vesturlandsveg í
stóru mótmælastöðunni við Rauða-
vatn.
Athyglisvert er að kærur í þessum
flokki eru tvöfalt fleiri en kærur
borgara gegn lögreglunni, miðað við
ársmeðaltal frá 2002-2006, eða 50 á
móti 23. Lögreglan þarf líka að sæta
því að mál falli niður hjá ríkissak-
sóknara af ýmsum ástæðum, þótt
hlutfallið sé ekki nálægt því eins hátt
og í hinum málaflokknum. Segja má
að ríkissaksóknari hafi á undan-
förnum árum metið annað hvert mál
líklegt til sakfellis og ákært borgara
fyrir meint ofbeldi gegn lögreglu-
þjónum. Á meðan kærum fyrir
meint harðræði lögreglu hefur verið
að fækka má lesa út úr upplýsingum
í ársskýrslum ríkissaksóknara að
málum sem varða ofbeldi gegn lög-
regluþjónum hefur verið að fjölga og
eru tvöfalt fleiri árið 2006 (61) en ár-
ið 2002 (32).
Lögregla langoftast í rétti
 Kærum til ríkissaksóknara fyrir meint harðræði lögreglu fer fækkandi
 Meint brot gegn lögregluþjónum voru tvöfalt fleiri árið 2006 en árið 2002
Friður Fyrir kom að rólegheitin ein ríktu í bílstjóramótmælunum í vor.
Morgunblaðið/Júlíus
Upp á síðkastið hafa krassandi YouTube-myndbönd átt
mikinn þátt í að varpa einstökum málum út í umræðuna.
FRÉTTASKÝRING
Eftir Silju Björk Huldudóttur
silja@mbl.is
AÐGERÐARÁÆTLUN íslenskra
stjórnvalda gegn mansali mun að öll-
um líkindum líta dagsins ljós fyrir
haustið. Að sögn Hildar Jónsdóttur,
starfsmanns starfshóps sem vinnur
að áætluninni, verður í henni m.a.
kveðið á um hvernig styrkja megi
starfsemi lögreglunnar þannig að
gerendur í mansalsmálum verði sótt-
ir til saka, hvernig greina megi mögu-
legt mansal, hvernig megi vernda og
aðstoða fórnarlömb mansals með sem
bestum hætti, t.d. með því að veita
fórnarlömbum umþóttunartíma til að
dvelja í landinu, og fá jafnframt
vernd, húsaskjól, framfærsla auk
annarrar nauðsynlegrar aðstoðar,
hvaða lagabreytingar svona breytt
umhverfi kalli á auk þess sem gerðar
verði tillögur að því hvernig best
verði staðið að fræðslu til handa t.d.
lögreglu- og heilbrigðisstarfsfólki um
málaflokkinn.
Samvinna lögreglunnar, heilbrigð-
isyfirvalda, félagslega kerfisins og
frjálsra félagasamtaka er einmitt for-
senda þess að hægt sé að ráðast með
sem árangursríkustum hætti gegn
mansali og afleiðingum þess. Þetta er
a.m.k. mat þeirra norsku sérfræðinga
sem fengnir voru til landsins til þess
að fjalla um reynslu Norðmanna í
þessum málaflokki á ráðstefnu sem
lögreglan stóð fyrir í gær. Eftir því
sem blaðamaður kemst næst standa
Norðmenn mjög framarlega í þessum
málaflokki í dag þrátt fyrir að hafa
ekki samið sína fyrstu aðgerð-
aráætlun fyrr en árið 2003, en hún
hefur verið í stöðugri endurskoðun
síðan.
204 fórnarlömb greind 2007-8
Samkvæmt upplýsingum frá Har-
aldi Bøhler lögreglufulltrúa hefur
reynst sérlega árangursríkt að koma
upp sérstöku teymi innan norsku lög-
reglunnar sem sinnir aðeins rann-
sókn mansalsmála. „Þegar fyrsta að-
gerðaráætlunin var gerð árið 2003
renndum við nokkuð blint í sjóinn því
það var ekki vitað hvort og hversu
umfangsmikið vandamál þetta væri í
Noregi,“ segir Birgitte Ellefsen verk-
efnisstjóri. Bendir hún á að árið 2007
og það sem af sé þessu ári hafi 204
möguleg fórnarlömb mansals verið
greind í Noregi, þar af séu 54 ein-
staklingar undir lögaldri. Frá árinu
2003 hefur verið dæmt í níu mansals-
málum, tvö mál bíða dóms í augna-
blikinu auk þess sem rúmlega tutt-
ugu mansalsmál eru til rannsóknar.
„Fyrsta og kannski ekki síst mik-
ilvægasta skrefið er að viðurkenna
vanda mansals,“ segir Ellefsen og
tekur fram að miðað við þá eftirspurn
sem augljóslega sé hérlendis eftir
bæði vændi og fylgdarþjónustu séu
jafnmiklar líkur á því að mansal eigi
sér stað hér á landi eins og annars
staðar á Norðurlöndunum.
Viðmælendur Morgunblaðsins
voru á einu máli um að aðgerðar-
áætlun sem ekki fylgdi fjármunir
væri ekki mikils virði. Má í því sam-
hengi benda á að norsk stjórnvöld
eyrnamerktu nýjustu aðgerðar-
áætlun sinni, sem nær frá 2006 til
2009, tæplega 1.500 milljónum ís-
lenskra króna. Spurð hvers konar
fjármunir verði eyrnamerktir ís-
lensku aðgerðaráætluninni segir
Hildur eftir að taka ákvörðun um það.
Ráðist gegn mansali hérlendis
 Ekki búið að ákveða hvaða fjármunir
muni fylgja nýrri aðgerðaráætlun
Í HNOTSKURN
»Núgildandi íslensk lög hafaekki að geyma ákvæði er
kveður á um að heimilt sé að
veita umsækjanda dvalar- og
atvinnuleyfi hérlendis á grund-
velli mansals.
»Í Noregi geta þolendurmansals dvalið í landinu í 6
mánuði og þegið faglega að-
stoð. Síðan geta þeir sótt um
dvalarleyfi til lengri tíma.
Morgunblaðið/Þorkell
Eymd Í myndinni Lilja 4-ever
fjallaði Moodysson um mansal.
Kærum fyrir meint harðræði lög-
reglu eða ólögmætar handtökur
hefur fækkað nokkuð milli ára en
árlegur meðalfjöldi mála er 23 á
árunum 2002 til 2007. Voru kærur
alls 31 árið 2002 og 17 árið 2006.
Spyrja má hvað þessi þróun end-
urspegli? Sífellt minna af meintu
harðræði? Hvað sem því líður, fer
lítið brot þessara mála fyrir dóm-
stóla með ákæru en langflest enda
með því að þau eru felld niður, vís-
að frá eða rannsókn er hætt. Mið-
að við afdrif þessara mála á fyrr-
nefndu tímabili má segja að í
mesta lagi eitt af hverjum tíu mál-
um fari fyrir dómstól og því er nið-
urstaðan sú að mati ríkissaksókn-
ara að lögreglan sé langoftast í
rétti í umdeildum árekstrum við
borgara.
10-11-málið svonefnda er til
meðferðar hjá ríkissaksóknara og
er rannsókn ekki lokið. Í því máli
sést lögreglumaður taka ungling
kverkataki og vakti myndbandið
mjög sterk viðbrögð meðal al-
mennings.
Sífellt minna af meintu harðræði?
„ÉG er búin að
kalla eftir þessari
aðgerðaráætlun
árum saman,“
segir Kolbrún
Halldórsdóttir,
þingkona Vinstri-
grænna. „Það
sem skiptir mestu
máli er að
mennta þær stétt-
ir sem eiga mögu-
leika á að finna
fórnarlömb mansals,“ segir Kolbrún
og vísar þar til heilbrigðis-, félags-
mála- og lögregluyfirvalda. „Í öðru
lagi þarf að útbúa úrræði sem geta
tekið á móti þessum konum í kerfinu
og hafa menntaða einstaklinga sem
kunna að vinna með þeim, því þetta
er virkilega flókið svið,“ segir Kol-
brún og tekur fram að síðast en ekki
síst þurfi að hjálpa fórnarlömbunum
að hefja nýtt líf. Sem lið í því nefnir
Kolbrún möguleika þess að fórn-
arlömb mansals geti fengið dvalar-
og atvinnuleyfi hérlendis en Kol-
brún hefur síðan 2004 árlega flutt
frumvarp til laga þessa efnis á Al-
þingi án þess að það hafi hlotið
hljómgrunn.
Lengi beðið
aðgerðar-
áætlunar
Kolbrún
Halldórsdóttir