Morgunblaðið - 07.08.2008, Blaðsíða 20

20 FIMMTUDAGUR 7. ÁGÚST 2008 MORGUNBLAÐIÐ
Einar Sigurðsson.
Ólafur Þ. Stephensen.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal.
Útlitsritstjóri:
Árni Jörgensen.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
Ásókn hefuraukist ístörf á
leikskólum og elli-
heimilum, eins og
skýrt var frá í
Morgunblaðinu í gær. Þá ríkir
meiri bjartsýni meðal skóla-
stjórnenda í grunnskólum
Reykjavíkur en á sama tíma í
fyrra, þegar illa leit út með
mönnun skólanna. Sömu sögu
er að segja af sjúkrahúsum.
Undanfarin ár hefur haust-
ið borið í sér kvíða, því for-
eldrar hafa óttast að ekki
tækist að manna leikskólana.
Dæmi voru um það í vetur að
leikskólabörn þyrftu að vera
heima einn dag í viku, með til-
heyrandi röskun og óhagræði
fyrir börnin og fjölskyldur
þeirra. Leiðbeinendum fjölg-
aði í grunnskólunum, þar sem
menntaðir kennarar skiluðu
sér ekki til starfa og skólaliða
vantaði líka.
Á elli- og hjúkrunarheim-
ilum hefur verið þungt hljóð í
mönnum undanfarin ár, enda
starfsemi þeirra ógnað vegna
skorts á fólki í umönn-
unarstörf.
Auðvitað hlýtur að vera
fagnaðarefni ef þessi staða
lagast. En sá fögnuður er
blendinn. Staðreyndin er sú,
að fólk flýði þessi störf vegna
þess hversu illa launuð þau
eru. Þeir sem gæta og upp-
fræða yngstu borgarana fá
smánarlaun fyrir og þeir sem
búa elstu borgurum þægileg
heimili sitja við
sama borð.
Núna leitar fólk
aftur í þessi störf,
ekki vegna þess að
kjörin hafi batnað,
þótt slíkt geti að vísu átt við
um kennarana, heldur vegna
þess að ekki er lengur nægt
framboð af betur launuðum
störfum. Það er af sem áður
var, að fólk geti gert miklar
kröfur og valið milli fjölda
starfa, eins og haft var eftir
viðmælendum blaðsins í gær.
Það er hin kaldranalega stað-
reynd, sem erfitt er að fagna.
Fólk í atvinnuleit þarf að
slaka á kröfunum og þá leitar
það aftur í umönnunarstörfin.
Allir vonast til að íslenskt
efnahagslíf komist sem fyrst
upp úr öldudalnum. En
reynslan hefur sýnt, að um
leið og staðan batnar leitar
fólk aftur úr verst launuðu
störfunum. Þá blasir aftur við
mannekla á leikskólum, elli-
heimilum, frístundaheimilum
skóla og alls staðar þar sem
fólk vinnur umönnunarstörf.
Eigum við að bíða þess að sú
staða komi enn einu sinni upp,
eins og það sé eitthvert nátt-
úrulögmál?
Góðærið var ekki nýtt til að
bæta kjör þeirra sem verst
stóðu. Auðvitað er erfitt að
ráðast í úrbætur á sam-
dráttartímum, en er betra að
gera ekki neitt og láta næsta
góðæri enn á ný koma sér á
óvart?
Er betra að láta
næsta góðæri enn á
ný koma sér á óvart?}
Mikilvægu störfin
Erling Ásgeirs-son, formað-
ur bæjarráðs í
Garðabæ, fjallar í
grein í Morg-
unblaðinu í gær
um sérkennilegt mál, sem
kom upp í vor. Þá bannaði
samgönguráðuneytið, sem fer
með sveitarstjórnarmál,
Garðabæ að veita öllum íbú-
um í bænum eldri en 70 ára
fastan afslátt af fasteigna-
sköttum.
Rökstuðningurinn í úr-
skurði ráðuneytisins var sá,
að fastur afsláttur, þ.e. ekki
tekjutengdur, væri ekki í
samræmi við ákvæði í lögum
um tekjustofna sveitarfélaga
um að sveitarstjórnum sé
heimilt að veita tekjulágum
lífeyrisþegum afslátt af fast-
eignagjöldum. Ráðuneytið
kemst að þeirri niðurstöðu að
fasti afslátturinn „komi öllum
lífeyrisþegum til góða, án til-
lits til þess hvaða tekjur þeir
hafa“ – og sé þess vegna í and-
stöðu við lögin.
Rök bæjaryfirvalda í
Garðabæ fyrir að veita öllum
öldruðum húseig-
endum afslátt af
fasteignagjöld-
unum eru augljós
– að stuðla að því
að fólk geti búið
lengur heima hjá sér og þurfi
ekki að flytja á stofnun.
Tekjulágir ellilífeyrisþegar fá
viðbótarafslátt.
Ef túlkun samgöngu-
ráðuneytisins á löggjöfinni er
rétt, liggur í augum uppi að
breyta þarf lögunum. Ragn-
heiður Elín Árnadóttir al-
þingismaður hefur sagzt
munu beita sér fyrir laga-
breytingu, sé hún nauðsynleg.
Sveitarfélög hljóta að eiga
að ráða því sjálf, hvort þau
lækka skatta á einhverjum
hópi skattgreiðenda ef mál-
efnalegar ástæður liggja að
baki, eins og hér er klárlega
tilfellið. Um leið og lögum
yrði breytt til að heimila slíkt
með skýrum hætti, mætti
skoða hvort ekki eigi að af-
nema ákvæði um lágmarks-
útsvar sveitarfélaga, með
sömu rökum – þau eiga að
ráða skattlagningunni sjálf.
Sveitarfélög eiga að
ráða því sjálf hvort
þau lækka skatta}
Bannað að lækka skatta
H
agstofa Íslands heldur úti mik-
ilvægum upplýsingum um ald-
urssamsetningu Íslendinga, í
fortíð, nútíð og framtíð. Sam-
kvæmt spá Hagstofunnar mun
þjóðin eldast á komandi áratugum og er það í
samræmi við þróun í hinum vestræna heimi. Í
ljósi þessara upplýsinga er fróðlegt fyrir fá-
menna þjóð eins og Ísland er, að velta sér-
staklega fyrir sér hvernig eigi að ala önn fyrir
þjóð sem er að eldast en ekki síst að velta hinu
fyrir sér, hvernig eigi að nýta þá reynslu og
kraft sem býr í eldri kynslóðinni.
Skoðum tölurnar aðeins.
Íslendingar voru rúm 313 þúsund í upphafi
árs. Þar af eru um 187500 sem eru á bilinu 20
til 64 ára. Þar er að finna það fólk sem heldur uppi þjóð-
félaginu, ef svo má segja, fólk sem er að krafti á vinnu-
markaði. Þó má ekki gleyma því, að í yngri hópnum eru
margir sem enn eru að bæta við sig menntun á ýmsum
sviðum. Samt sem áður, er þetta verulegur hópur af fólki
og ef við berum saman þetta aldursbil við þá sem eldri
eru, kemur í ljós, að ríflega 36 þúsund eru 65 ára eða
eldri sem samsvarar til rúmlega 11% af landsmönnum.
Ef horft er til ársins 2020 er gert ráð fyrir því að lands-
menn verði orðnir tæplega 353 þúsund og þar af 15% yfir
65 ára aldri. Sé árið 2050 skoðað er heildartalan tæplega
438 þúsund og þá er hlutfall eldri kynslóðanna komið yfir
20%. Að sama skapi minnkar heldur aldurshópurinn frá
20 til 64 ára.
Á sama tíma blasir við, að eldri borgarar
árið 2050 verða sennilega afar sprækir og
vonandi margir hverjir afskaplega tilbúnir til
að taka virkan þátt í þjóðfélaginu. Á þessar
staðreyndir verður að líta þegar við veltum
fyrir okkur hvernig við ætlum að halda sama
stigi á velferðarkerfinu þá og nú.
Það þarf að horfa sérstaklega á þennan ört
vaxandi hóp sem eldri borgarar eru. Nú dett-
ur mér ekki í hug að gera lítið úr því mikla
starfi sem Landssamtök eldri borgara og að-
ildarfélög þeirra inna af hendi. Þar er mikil
áhersla á kjaramál og ýmis álitaefni sem því
tengjast, ef marka má þær upplýsingar sem
er að finna á heimasíðu þeirra. En ég vil horfa
á málið í enn stærra samhengi.
Fámennar þjóðir þurfa að nýta allt sitt. Við Íslend-
ingar verðum að byggja á reynslu og þekkingu þeirra
sem eldri eru um leið og krafti þeirra sem færri árin
telja. Það þarf að leita leiða til að auka framleiðni þjóð-
arinnar til að standa undir auknum kröfum í mennta-
málum og velferðarmálum. Það þarf að athuga hvort
ekki sé hægt að losa enn þá meira um efri aldursmörk í
starfi á öllum sviðum. Það getur vel verið að 75 ára göm-
ul kona vilji ekki vinna fullan vinnudag, en hún vill
kannski vinna hluta úr degi. Hún er kannski afar fær
sérfræðingur á sínu sviði og vill vera til ráðgjafar í ein-
stökum málum. Gerum henni það kleift. Við þurfum á
reynslunni að halda og sennilega munum við líka þurfa á
fleiri vinnandi höndum að halda. olofnordal@althingi.is
Ólöf Nordal
Pistill
Leysum reynsluna úr læðingi
Olíuverðið breytir
framleiðsluháttum
FRÉTTASKÝRING
Eftir Halldór Armand Ásgeirsson
haa@mbl.is
S
tór fyrirtæki skipta jafnan
niður framleiðslu sinni til
margra landa eftir því
hvað er hagkvæmast
hverju sinni. Bílahlutir
eru einatt hannaðir á einum stað,
settir saman á öðrum og bílnum sjálf-
um ekið á þeim þriðja. Eilífar hækk-
anir á heimsmarkaðsverði á olíu hafa
nú valdið því að flutningar eru
skyndilega orðnir mikilvægari þáttur
í flæði alþjóðaviðskipta en áður.
„Alþjóðaðavæðingin hefur gert það
að verkum að menn velja staðsetn-
ingu eftir hagkvæmni. Þegar flutn-
ingar eru ódýrir hætta þeir eiginlega
að skipta máli í framleiðsluferlinu.
Því getur borgað sig að senda vatn í
flösku yfir hálfan heiminn til að keppa
á markaði án þess að það bitni sér-
staklega á verðinu. Svona er þetta
með fullt af vörum. Þetta er hins veg-
ar að breytast núna þegar flutnings-
kostnaðurinn eykst svo mikið,“ segir
Jón Ormur Halldórsson, for-
stöðumaður náms í alþjóða-
viðskiptum og dósent við Háskólann í
Reykjavík.
Framleiðsla verður staðbundin
Í dag kostar um 8.000 bandaríkja-
dali að flytja 12 metra gám frá
Shanghai til Bandaríkjanna. Í upp-
hafi áratugarins kostuðu slíkir flutn-
ingar 3.000 bandaríkjadali.
Að því er fram kom í grein í banda-
ríska dagblaðinu The New York Tim-
es á sunnudag telja margir hagfræð-
ingar ekki ástæðu til að ætla að
alþjóðavæðingin muni snúast upp í
andhverfu sína með síhækkandi olíu-
verði. Þó virðast ýmis fyrirtæki reyna
að færa framleiðsluna nær neytend-
unum til að geta haldið verðinu lágu.
Tesla Motors, frumkvöðull í hönn-
un rafknúinna ökutækja, ákvað ný-
lega að smíða rafknúinn sportbíl fyrir
bandaríkjamarkað. Upphaflega var
ætlunin að framleiða stórar rafhlöður
í Taílandi og ferja þær svo til Evrópu
og setja þær þar í bílana. Þaðan
myndu bílarnir koma að mestu til-
búnir til aksturs á bandarískum hrað-
brautum.
Þegar framleiðslan hófst í vor
ákvað fyrirtækið að smíða rafhlöð-
urnar og setja þær í bílana nálægt
höfuðstöðvum sínum í Kaliforníuríki.
Þannig sparaðist gríðarlegur flutn-
ingskostnaður á hvert ökutæki enda
sagði einn forstjóra fyrirtækisins
kostnaðinn vera „skelfilegan“.
Í maí opnaði sænski húsagagna-
framleiðandinn IKEA fyrstu verk-
smiðju sína í Bandaríkjunum til að
forðast að þurfa að ferja allar vörur
þangað með tilheyrandi kostnaði.
Mikilvægi ráðstafana af þessum toga
gæti aukist mikið haldist olíuverðið
áfram hátt.
Það er í það minnsta mun óhag-
kvæmara í dag að ferja venjulegt
straubretti fram og til baka um ver-
öldina í framleiðsluferlinu en áður.
„Ég held að þróunin muni hafa
talsverð áhrif á hvernig fyrirtæki
skipuleggja framleiðsluna, verð til
neytenda sem mun hækka og einnig
viðskipti með landbúnaðarvörur. Við
höfum vanist því á síðustu árum að
það eru til ferskir ávextir og græn-
meti algjörlega án tillits til árstíðar.
Það er vegna þess að eitt svæði tekur
við af öðru eftir því sem árstíðirnar
færast til. Þetta held ég að verði dýr-
ara en áður,“ segir Jón.
Aðeins einn þáttur
Þó að mikilvægi flutningskostn-
aðar hafi aukist horfa fyrirtæki til
margvíslegra þátta um hvar þau vilja
reisa verksmiðju. Gengi gjaldmiðla
skiptir t.d. máli sem og kostnaður
vinnuafls. Það er hins vegar ljóst að
fyrirtæki geta ekki aðeins grætt á því
að vera „græn“ heldur sparað tölu-
vert mikið fé um leið.
Morgunblaðið/Brynjar Gauti
Flutningar Með hækkandi olíuverði reyna nú mörg fyrirtæki að lágmarka
flutningskostnað sem hingað til hefur litlu máli skipt í framleiðsluferli.
Efnahagsástand er erfitt á Íslandi
og flutningafyrirtækin eiga erfitt
með að greina nákvæmlega hver
áhrif olíuverðs eru á reksturinn.
„Það eru allir að reyna að spara
olíu eins og hægt er. Við finnum
auðvitað fyrir samdrætti í flutn-
ingum en hver nákvæm áhrif olíu-
verðsins eru er erfitt að segja til
um. En það er ljóst að þau eru mikil
og ég efast ekki um að mörg fyr-
irtæki reyni að endurskipuleggja
vinnuferlana hjá sér með það að
augnamiði að spara sem mesta ol-
íu,“ segir Anna Guðný Aradóttir,
forstöðumaður samskiptasviðs
Samskipa.
Halldór Kristmannsson, fram-
kvæmdastjóri samskiptasviðs Eim-
skips, segir fyrirtækið reglulega
skoða leiðir til að hagræða sigl-
ingakerfi sínu. „Fyrirtækið hefur
oft breytt kerfinu og hefur reynslu
af slíku í upp- sem niðursveiflum.
Þetta er skoðað mjög reglulega og
olían ekki beinn áhættuþáttur í
okkar rekstri.“
ÁHRIFIN
ERU MIKIL